Morgunblaðið - 18.11.1958, Qupperneq 11

Þriðjudagur 18. nóv. 1958
MORGVNBL4ÐIÐ
11
Ólafur Johnson
Minning
sfórkaupm.
ÓLAFUR JOHNSON var fæddur
í Reykjavík 29. maí 1881, af
óvenjulegu atgervisfólki kom-
inn. Foreldrar hans voru þau
hjónin Þorlákur kaupmaður
Johnson og frú Ingibjörg Bjarna-
dóttir frá Esjubergi. Bjarni á
Esjubergi var hagsýnn forsjár-
maður, enda talinn efnaður vel.
Ingibjörg dóttir hans var annál-
uð skörungskona, svo sem mjög
reyndi á í langvinnu heilsuleysi
manns hennar, en hún sjálf rak
verzlun hér í Reykjavík, sem
enn gengur undir nafni hennar.
Þorlákur maður hennar var hug-
sjónaríkur athafnamaður um
margt á undan samtíð sinni. —
Hann hafði í æsku mjög orðið
fyrir áhrifum frá Jóni Sigurðs-
syni forseta, sem kvæntur var
föðursystur hans og sjálfur ná-
skyldur Þorláki.
Olafi Johnson, kippti mjög í
kyn til foreldra sinna. Hugur
hans snerist snemma til athafna
og hvarf hann því frá námi í
latínuskólanum og til verzlunar-
náms. Gekk hann þá í verzlunar-
skóla í Edinborg í Skotlandi. —
Síðar vann hann m .a. við Edin-
borgarverzlun hér í bæ, undir
stjórn Ásgeirs Sigurðssonar.
Samstarfsmenn hans þar fengu
þegar á honum hinar mestu mæt-
ur ,enda var hann alla ævi hvers
manns hugljúfi,.er honum kynnt-
ust.
Árið 1906 réðist Ólafur í það
stórvirki, sem enginn hafði áður
gert hér á landi, að hann stofn-
aði innlenda umboðs- og heild-
verzlun. Það fyrirtæki, O. John-
son & Kaaber, starfar enn, nú
að vísu sem hlutafélag, en var
í fyrstu sameignarfélag Ólafs
og Ludvigs Kaabers síðar banka-
stjóra. Ólafur hefur allt frá upp-
hafi verið meginstoð og aflvaki
fyrirtækisins. Það var ekki ein-
ungis verzlun þeirra félaga mikil
gæfa að njóta forystu Ólafs,
heldur íslenzkri verzlunarstétt
og þar með allri þjóðinni happ,
að slíkur maður ,mótaði starf
þessa forystufyrirtækis.
Sjálfur hefur Ólafur í stór-
merku samtali, sem Morgunblað-
ið birti hinn 27. sept. sl. skýrt
frá því við hversu ramman reip
var að draga í upphafi, þegar
íslenzkir stórkaupmenn>þurftu að
leita viðskipta erlendis, öllum
ókunnir og peningalitlir eða
réttara sagt lausir. . En hinir
víðsýnni erlendu kaupsýslu-
manna kunnu að „spekulera“ í
mönnum, eins og Ólafur hefur
eftir einum þeirra, og orðheldni
Heim flutti Ólafur ekki aftur
fyrr en á síðastliðnu ári, en þá
hafði hann um margra ára bil
átt við mikla vanheilsu að búa.
Við heimkomuna sagði Ólafur:
„Eg er alsæll yfir að vera kom-
inn heim.“
Vegna heilsubrests síns naut
Ólafur ekki dvalarinnar hér sem
ella, f)g hinn 9. nóv. sl. andaðist
hann. í langvinnum veikindum
naut hann óþreytandi umhyggju
sinnar ágætu konu, frú Guðrún-
ar. Henni og börnum Ólafs votta
allir vinir þeirra innilega sam-
úð, enda munu þeir ætíð minn-
ast hans sem eins hins geðfelld-
asta manns, sem þeir hafa hitt.
íslenzka þjóðin mun og lengi
hafa nafn hans í heiðri, því að
hann var einn þeirra er forystu
hafði um að hefja hana úr fátækt
og úrræðaleysi á stig sjálfsbjarg
ar og framfara.
Bjarni Benediktsson.
★
VIÐ fráfall Ólafs Johnson er
horfinn sjónum vorum einn
þeirra djörfu drengja, er drýgst-
an þáttinn áttu í því að skapa hið
nýja ísland, og færa það á svið
alheimsviðskipta og fulls sjálf-
stæðis. Til þess þurfti djörfung,
bjartsýni og mikil afrek ótrauðra
cg víðsýnna brautryðjenda. Fyrir
hans mikla þátt í að grundvalla
hið unga íslenzka lýðveldi meg-
upm við jafnan minnast Ólafs
Johnson með þakklæti og aðdá-
un.
Það var gæfa mína að þekkja
Ólaf Johnson í fjöldamörg ár.
Fyrst heima á Fróni, í nokkurri
fjarlægð þó, vegna aldursmunar.
Ég vissi að faðir minn hafði mikl-
ar mætur á Ólafi og bar til hans
hlýjan hug. En leiðir okkar Ólafs
lágu fyrst þétt saman hér vest-
an hafs frá því við stigum hér
fæti á land sumarið 1940 og til
þeirrar stundar, er þau hjón, frú
Guðrún og Ólafur fluttu alfarin
heim síðastliðið ár. Þegar við
komum hingað með börn okkar
í lítt kunnugt land og að nýju
lífsstarfi, fögnuðu þau hjónin okk
ur og með okkur tókst vinátta,
sem aldrei brást, í daglegri um-
gengni sem nágrannar hér í New
York, og síðan sem nánir sam-
starfsmenn á styrjaldarárunum.
Þá þurfti ísland allar sínar nauð-
synjar að sækja til Bandaríkj-
anna og Ólafur gjörðist þá við
lítil laun, en fyrir mikla fórnfýsi,
annar stjórnandi Innkaupanefnd-
ar ríkisins, og lagði þar fram mik
ið starf daglega. Það var íslandi
mikið happ að geta notið þekk-
ingar þessa mikilhæfa manns, á
sviði verzlunar og viðskipta og
hin alhliða vöruþekking hans
kom þjóðinni að drýgstu notum
hjálp, og hygg ég engan hafa far-
ið bónleiðan til búðar. Mér er
nokkuð kunnugt um það, hversu
rausnarlega þau hjónin tóku öll-
um íslendingum, sem til þeirra
leituðu hælis hér Vestan hafs og
hversu margs konar erfiðleika
landanna þau hjónin leystu af
og öryggi Ólafs Johnson þurfti pennan tíma átti ég nær dagleg
aldrei að efa. Hann var starfs-
maður með afbrigðum, árrissull,
fljótur til að átta sig á viðfangs-
efnum og skjótur til ákvarðana.
Ólafur átti hlut að ýmsum fyr-
irtækjum, sem hér verða ekki
talin. Merkust þeirra var þátt-
taka hans í stofnun Eimskipa-
félags íslands og átti hann, þá
ungur að árum, sæti í stjórn þess
fyrstu árin.
Ólafur naut margháttaðs trún-
aðar stéttarbræðra sinna og inn-
lendra sem erlendra stjórnvalda.
Hann var mörg fyrstu árin í
stjórn Verzlunarráðs Islands og í
Hafnarnefnd Reykjavíkur um
skeið. Ungur að árum varð hann
ræðismaður Rússa hér á landi og
var það fram að kommúnista-
byltingunni. Síðar var hann lengi
ræðismaður Spánverja.
Þá var Ólafur Johnson í tveim
heimsstyrjöldum trúnaðarmaður
ríkisstjórnar Islands vestanhafs
um vöruinnkaup, skipaleigur o.
fl. Vann hann með því þjóðnýtt
starf, þar sem hagsýni hans og
reynsla nutu sín vel. En hygg-
indi Ólafs má marka af því, að
um það bil, sem síðari heirfts-
styrjöldin brauzt út 1939, flutt-
ist hann vestur um haf vegna
þess að hann taldi þá víst, að
á styrjaldarárunum mundi verzl-
un ísiendinga aðallega beinast
þangað.
samskipti við Ólaf og alltaf var
jafn ljúft að ræða við hann.
Hann var eldfljótur að hugsa og
ákveða, og honum var æfinlega
ljóst hvað bezt hæfði hagsmun-
um íslands. Fyrir þennan þátt
ævistarfs Ólafs megum við
einnig vera þakklát.
Ólafur Johnson var mjög frið-
ur maður og höfðinglegur svo af
bar. En það sem fyrst og fremst
einkenndi framkomu hans var
hið ljúfa ög blíða viðmót, sem að
öllum sneri, hvar sem hann fór.
Málflutningur Ólafs og fram-
koma var slík, að öðrum varð það
gleði að verða við óskum hans.
Við hjónin og börn okkar nut-
um mikillar góðvildar og gest-
risni á hinu fagra heimili frú
Guðrúnar og Ólafs og til þeirra
sóttum við margar unaðsstundir.
Mér var það ætíð uppörfun og
styrkur að ráðgast við hinn
reynda og víðsýna mann um þau
mörgu vandamál, sem þá voru á
vegi íslenzkra hagsmuna. Ólafur
var alltaf boðinn og búinn til að
leiðbeina og ráðleggja af heilum
hug og sannri vináttu. Aldrei
brugðustu hans vinarráð, enda
var það eitt hans aðalsmerki að
geta borið fyrir brjósti annarra
hag og velferð meira en eigin
hagsmuni. Margir urðu þeir, sem
til hans leituðu um ráð og beina
hjálpfýsi mikilli og höfðingslund.
Ólafur hafði lengi þjáðst af
þungum sjúkdómum og hygg ég,
að hann hefði fyrr horfið sjón-
um vorum, ef ekki hefði komið
til lífsgleði hans, óbilandi karl-
mennska og hin einlæga löng-
u.n hans að mega enn njóta sam
veru við hina elskulegu eigin
konu sína og börnin og barna-
börn. Frú Guðrún var manni sín
um mikill styrkur og hjálpar
hella. Einlægur félagi á gleðinn-
ar stundum og traustasta stoð á
tímum rauna, sorga og sjúkdóma.
í fari hennar og umgengni við
mann sinn hafa komið fram hin-
ir beztu eiginleikar íslenzkrar
höfðingskonu. Víst er það, að
mörg hefir raunastundin verið á
mörgum síðustu sjúkdómsárum.
Fregnin um fráfall Ólafs, sem
mér barst í gær, kom eigi með
öllu á óvart. En dauða vina
vorra og elskulegra drengja ber
ætíð of snemma að, og sorg og
söknuð setur að hugum vorum.
Ég mun ætíð sakna þessa afburða
manns og sanna vinar. Minnigin
um hann er eitt af því, er gjört
hefir lífið fagurt.
Ég bið blessunar konu hans og
sonum, og dótturinni ungu, sem
hér situr með barnahópinn sinn
og fær eigi fylgt elskulegum föð-
ur síðasta spölinn. Barnabörnin
eiga minninguna um afrek afa
þeirra. Blessuð sé ætíð minning
hans. Mér fannst ævinlega bjart,
þar sem Ólafur Johnson fór.
New York, 10. nóvember, 1958.
Thor Thors.
★
í DAG fer fram útför Ólafs
Johnsons, stórkaupmanns, frá
kapellunni í Fossvogi. Um ætt-
erni Ólafs og uppvaxtarár mun
eg ekki skrifa í þessum fáu lín-
um, enda munu aðrir gera það.
Eg kynntist Ólafi Johnson
fyrst í New York vorið 1917.
Tókust brátt kynni okkar, og
leiddu til vináttu, sem staðið hef-
ir í 41 ár án þess að nokkurn
tíma bæri skugga á. — Ólafur
var glæsimenni í sjón, allra
manna háttvísastur í framkomu
og einhver færasti og heiðarleg-
asti kaupsýslumaður. sem eg hefi
kynnzt. Hann var framúrskar-
andi ábyggilegur í öllum skipt-
um og vann þess vegna traust
allra þeirra er kynni höfðu af
honum. Skapgerð Ólafs var mjög
sterk. Hann var allra manna
sanngjarnastur ef hann mætti
heiðarleik og drengskap, en hann
gat verið þungur á bárunni ef
honum fannst á hluta sinn gert.
Hann var höfðingi í lund, og
heimili hans, hvort sem hann
bjó hérlendis eða erlendis,
smekklegt og virðulegt, og hlýj-
an svo mikil og eðlileg, að á
betra varð ekki kosið, og mun
kona hans, frú Guðrún, hafa átt
sinn þátt í því. Óteljandi munu
þeir vera, sem leituðu ráða og
annarrar aðstoðar til þeirra
hjóna og munu engir hafa farið
þangað bónleiðir til búðar. —
Ólafur var gleðimaður og kunni
vel við sig í hópi góðra vina
meðan heilsan leyfði.
Af fyrri konu Ólafs, frú Helgu
(fædd Thorsteinsson) hafði eg
engin persónuleg kynni, en eg
heyrði þá, er vel þekktu hana,
ljúka miklu lofsorði á hana. —
Aftur á móti þekkti eg alla sonu
þeirra hjóna, þá Agnar lækni í
Danmörk, Friðþjóf framkvæmda
stjóra (nú látinn), Pétur hag-
fræðing og Örn Johnson fram-
kvæmdastjóra. Allir voru þessir
bræður glæsilegir, vel gefnir og
vinsælir.
Ekki leikur á tveim tungum
að frú Guðrún, seinni kona Ólafs
hafi reynzt manni sínum fram
úrskarandi ástúðleg eiginkona,
enda reyndi mjög á það eftir að
heilsa hans bilaði. Var hún vak-
in og sofin yfir honum og gerði
allt, sem mannlegum mætti er
unnt til að gleðja hann í einu
og öllu.
Börn Ólafs og Guðrúnar, þau
Hannes framkvæmdastjóri,
Helga, gift í Ameríku og Ólafur
framkvæmdastjóri við fyrirtækið
Ó. Johnson & Kaaber, bera hið
glæsilega svipmót foreldra sinna
og mannkosti.
Með þessum orðum kveð eg
minn aldavin. Yfir slíka vináttu
fyrnist ekki.
Guðmundur Vilhjálmsson.
þeirra í ellinni á líka sína sögu,
og víst er, að hún er brot af sögu
Ólafs Johnson.
Dag einn um vetur nokkrum
árum síðar sit ég við vinnuborð
í lestrasal Landsbókasafnsins og
fyrir framan mig liggur pakki í
böndum. Vel má vera, að í hon-
um sé það, sem ég er leita að,
en einnig getur þar leynst annað,
sem engu minni fengur er í að
kynnast og fyrirfram er aldrei
að vita til hvers þau kynni kunna
að leiða. Að þessu sinni fór svo,
að fyrir mér urðu nýjungar, sem
ég hafði ekkert hugboð haft um
áður, í senn skemmtilegar og lær>-
dómsríkar. Nokkru síðar flutti ég
tvö útvarpserindi um einn merki-
legasta tímamótamann í íslenzkri
verzlunarsögu, Þorlák Ó. John-
son. En því er á þetta minnst
hér, að til þessa litla atviks er
að rekja rætur að nánum kynn-
um mínum við Ólaf Johnson. Mér
hefur orðið þessi tilviljun þeim
mun minnisstæðari, þar sem ég
hef engum óvandabundnum
manni kynnzt, sem ég hef fengið
meiri mætur á.
EITT SINN um vor var ég
staddur þar í stofu, sem saman
voru komnir nokkrir menn, er
voru það við aldur, að þeir voru
komnir á þroskaskeið um alda-
mót. Yfir viðræðunni var hispurs
laus og léttur blær og ótæpt skír-
skotað til minninga frá löngu
liðnum dögum. Á stól móti
glugga, sem vissi gegnt suðri, sat
meðalmaður á hæð, hógvær í
tali, en þó gamankær og kunni
sýnilega vel að meta, hvílík orn-
un er í því að vera í hópi góðra
vina. Sem ég sat þarna og horfði
á þennan mann, varð mér ósjálf-
rátt og að augabragði hvarflað
í huganum vestur á land, þar
sem ég einsamall og ótruflaður
skoðaði muni, er skreyttu þar
veggi í blámálaðri stofu. Á ein-
um þeirra gat að líta viðurkenn-
ingu á framlagi húsbóndans til
„óskabarns þjóðarinnar". Ég las
nöfnin undir bréfinu hvað eftir
annað, og síðan hefur loðað í
minni mér, hverjir það voru, sem
stýrðu Eimskipafélagi íslands
fyrsta áfangann. En því rifjaðist
þetta nú upp fyrir mér, að ein-
mitt maðurinn, sem ég hafði beint
athyglinni að, var einn af helztu
frumkvöðlum að stofnun félags-
ins og í fyrstu stjórn þess. Hann
hafði þá sérstöðu meðal með-
stjórnenda sinna, að hann var
með þessari framkvæmd að leiða
fram til sigurs hugsjón, er faðir
hans hafði einna fyrstur íslend-
inga orðið til að hreyfa. Við þessi
atvik urðu fyrstu kynni mín af
Ólafi Johnson stórkaupmanni.
Mörgum árum síðar kynntist
ég tveimur konum, sem eins og
færðu mig nær Ólafi, bættu kafla
í kynni okkar, þótt hann væri
þá að vísu fjærri — vestur í
Ameríku. Eins og af sjálfu sér
leiddu viðræður við þær til
kynna af tengslum Ólafs við
Gerðið í Hafnarfirði, en þar höfðu
búið foreldrar Helgu, fyrri konu
hans, Ásthildur og Pétur Thor-
steinsson. Pétur var djarfhuga og
hafði oft siglt sjó brattan og ekki
alltaf getað varizt áföllum. Þeg-
ar svo skar undan fyrir honum,
að hann átti ekki þaki að tjalda,
brá Ólafur við og bætti úr því,
og kom þá Gerðið til sögunnar
sem aftanstaður þeirra hjóna.
Marga hef ég heyrt minnast þess, t
hve ánægjulegt hafi verið að lundur?
koma i Gerðið til Thorsteinsson-
hjóna. Að sjálfsögðu réð því við-
mót húsbændanna, en aðbúð
Þegar Ólafur hefur kvatt, fá
minningarnar um hann eins og
meiri vídd og dýpt, verða fyrir
hugsjónum mínum sem stór reit-
um skiptur myndflötur, þar sem
hvarvetna gætir margbreytni og
fegurðar í litbrigðum. Hann var
einn af þeim mönnum, sem ætíð
kaus að gera betra úr hinu verra,
lyfta undir allt, sem horfði til
mannbóta og mannheilla. Man ég,
að hann sagði eitt sinn: Mér hef-
ur aldrei verið illa við nokkurn
mann, en hitt er rétt, að mér
hefur verið misjafnlega um menn
gefið. Ólafur var tvímælalaust
djúpvitur maður, og gætti þess
alls staðar, hvar sem hann greip
niður til umræðu. En hann var
jafnframt snarfari í hugsun og
svo glöggsýnn í ályktunum, að
ég tel mig hafa kynnzt fáum
mönnum honum fremri að því
leyti. Ólafur var mikill starfs-
maður, í senn hraðvirkur og vel-
virkur og svo nákvæmur og
skyldurækinn, að hann ætlaði
lausn hvers verkefnis rétta stund.
Hann var fastur fyrir og atfylg-
inn í hverju máli, sem hann sinnti
og breytti ekki áformum sínum
vegna stundarerfiðleika, en jafn-
framt var hann gæddur eldfjöri,
lipurð og léttri lund.
Svo sem kunnugt er var Þor-
lákur, faðir Ólafs, einn mesti hug
sjónamaður á íslandi á síðasta
fjórðungi 19. aldar. En honum
var einungis auðið að gera fáar
þeirra að veruleika. Aðrir urðu
síðar til þess að koma verkefn-
unum, sem hann hafði orðið fyrst
ur manna til að benda á, í fram-
kvæmd. Hlutur Ólafs í því starfi
var mikill, og hygg ég, að þá er
hann leit yfir farinn veg, hafi
fátt glatt hann meira en vita
sig hafa orðið að góðum liðs-
manni á þeim vettvangi.
Margir leituðu ráða hjá Ólafi
fyrr og síðar, bæði heima og er-
lendis, og reyndist hann öllum,
sem á hans fund komu, heill í
lund og hollráður, enda þannig
skapi farinn, að hann vildi allt
veilulaust. í hans augum voru
orð sem eiður og vilyrði sem
handsöl. — Ólafur var maður
höfðinglundaður og mildur í
hjarta. Hann mátti naumast aumu
kýnnast, svo að hann vildi ekki
um bæta. Og þar sem hann skorti
hvorki getu né vilja, urðu lið-
veizlur hans margar og stórmann
legar, en hins vegar ekki veittar
með þeim hug að kunngera þær
óviðkomandi.
Hvar sem Ólafur fór, hvort sem
var heima eða erlendis, eignað-
ist hann vini. Og þar sem hann
var tryggur sem tröll, var vinátta
hans traust og einlæg. Honum
var títt hugsað til vina sinnar
fyrr og síðar. Eitt sinn, þegar
hann lá helsjúkur, greip hann
blað á borðinu hjá sér og skrif-
aði á það skjálfandi hendi: „Hvað
er svo glatt sem góðra vina
Ólafur missti Helgu konu sína
Framh. á bls. 12