Morgunblaðið - 22.01.1959, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 22. ian. 1959
MORCVHBLAÐ1Ð
9
Opið bréf
T/7 Andrésar Eyjólfssonar og Páls
Zóphómassonar
Heiðruðu herrar!
MARGT fer öðruvísi en ætlað er.
Það er nú komið á annað ár, síð-
an ég bað ,Tímann‘ fyrir kveðju
til ykkar. Enn þá hefur hún ekki
verið birt, af ástæðum, sem hér
verða ekki greindar. En hvort
tveggja er, að slík málsmeðferð
er ekki að mínu skapi, og svo hitt,
að mér finnst enn vanta mikið á,
að þið hafið fengið réttmæta ráðn
ingu fyrir vissar tiliögur, sem þið
börðuzt fyrir að yrðu að lögum
á Alþingi 1957.
Eins og ykkur er bezt kunn-
ugt, lögðuð þið þá fyrir Alþingi
frumvarp til laga um eyðing refa
og minka, ásamt Páli A. Pálssyni
yfirdýralækni. Aður hafði kvis-
azt að þarna mundi einhver ófögn
uður vera á ferðinni, og þá senni-
lega allsherjar eitrun, eftir fyrri
reynslu. Það stóð heldur ekki á
sjálfboðaliðum. Jafnvel áður ó-
þekktir víkingar, skálmuðu fram
á ritvöllinn, svo mér hreint blöskr
aði vopnagnýrinn og þó meira
vopna-burðurinn. Komust þó
færri að en vildu, því skyndilega
kom skipun urp að hætta þessum
bardaga. Sló þá öllu í dúnalogn
í bili.
Hver ,sem les dagblöðin, eink-
um „Tímann", frá vetrinum 1956
—1957, mun sjá, að hér er ekki
ýkt. Af mestri harðneskju var
þó sótt og varizt á Suðvestur-
landi, eða nánar tiltekið, í land-
námi Ingólfs, þar sem eiturdraug-
urinn skyldi endurvakinn. Það
fór líka svo, að fyrsti púkinn fór
á kreik, fyrir jólin. Og vafalaust
hefur hann valdíð því, að sumir,
er mönuðu hann mest, gerðust
svo stórorðir í garð andstæðing-
anna, að seint mun gleymast. I
því sambandi kémst ég ekki hjá
að imnnast á tvo skrðunarbræður
ykkar, þá Sigurð frá Vatnsnesi
og Sæmund Ólafsson í Reykja-
vík. Sá fyrrnefndi lét sem hann
skildi ekki móðurmálið, enda eru
rök hans og tilvitnanir eftir því.
Slikt er heldur ekki nýtt fyrir-
bæri, nú á dögum. Hitt er stór-
um lakara, að sá síðar nefndi fór
hjá sér, í fumi tilfinninganna, þvi
hann lætur nornir Öfundar og ill-
girnis leggja sér orð í munn. Vel
vita þeir báðir, alveg eins og þið,
að töluð orð verða ekki aftur tek-
in og þaðan af síður þau, sem
eru bókuð. Mig furðar, ef þeir
óska þess ekki síðai, að slík orð
hefðu þeir aldrei mælt. Þetta á
einnig við um sumt, í fyrrnefndu
frumvarpi ykkar, og fylgizt nú
vel með.
Elleftu greinina byrjið þið á
þessari setningu, sem er hlaðin
ótrúlega miklu sprengiefni. Hún
hljóðar svo: „Skylt er að eitra
fyrir refi og minka ár hvert í af-
réttum og heimalöndum (allar
leturbreytingar gerðar af höf.),
þar sem þessara vargdýra hefur
orðið vart“. Hér eru stór orð not-
uð, en ekki að sama skapi hyggi-
leg. Þau sanna, svo ekki verður
um deilt, að þið völduð einræðið.
Einu sinni enn leidduð þið þennan
draug inn á Alþingi, og óskuðuð
þess af heilum hug, að þar fengi
hann vegabréfið, svo hann mæ'ti
leika sér, landshornanna á milli,
ár hvert. eins og það er líka
ánægjulegur gestur. En — skylt
er mér og Ijúft, að segja það
hér, að formaður nefndarinnar,
Páll A. Pálsson, yfirdýralækrir,
vildi hafa annað orðalag í upphafi
setningarinnar. Hann vildi hafa:
„Heimilt er að eitra“, í stað:
„Skylt er að eitra“ o. s. frv. Hér
er megin munur á málsmeðferð.
Hann sá hættuna, sem af svona
fumi mundi stafa, ef að lögum
yrði. Hann vildi gefa mönnum
kost á að átta sig. Hann mldi,
með öðrum orðum gefa þeim
kost á að sigla fram hjá skerinu.
Þið vilduð aftur skipa öllum, að
sigla beint á það, öllum, undan-
tekningarlaust. Og það þarf ekk-
ert að segja mér, hver þá greip
um stýrissveifina. Þá réð mann-
legur breyskleiki, frá dögum
Nóa. Fingraför hans sjást líka
víðar, á fyrrnefndu frumvarpi.
'Sízt af öllu vil ég þó leyna ykk-
ur því, að ýmislegt er þar vel
athugað, og ber þar mjög af það,
sem bersýnilega er runnið und-
an rifjum formanns nefndarinn-
ar.Vel má vera, að ég víki að
því einhvern tíma síðar. En þess-
ar línur eiga aðeins að fjalla um
hið uppleysanlega stryknin eitur,
sem eftir tillögum ykkar átti að
nota í dauðyfli, sem svo átti að
strá um allar afréttir og heima-
lönd á Íslandí, til að drepa ref-
inn, sem alls staðar á heima og
minkinn líka.
Ég fæ aldrei skilið, hvernig
lífsreyndir og gáfaðir menn, eins
og þið, farið að því. að hugsa
svona, eftir allt, sem þið hafið
heyrt og séð. Og— jafnvel þó að
slíkum flugum bregði fyrir ,og
suði óhugnanlega hátt, í hugar-
fylgsnum ykkar, þá er vitanlega
fyrsta skylda hvers fullþroska
manns að slá þær frá sér, svo
rækilega, að þær ónáði ekki
framar. Eða flaug ykkur aldrei
í hug, hvaða voði mundi stafa
af slíkum verknaði í heimahög-
um og bæja á milli? Og trúið
þið því virkilega, að bændur
þessa lands mundu leyfa þessar
aðgerðir? Svo virðist, ef dæma
á eftir orðum ykkar. En þar farið
þið villur vegar. Þið þurfið að
læra betur. Hefði slík fásinna
orðið að lögum, var aðeins einn
mótleikur óumflýjaniegur. Og
hann var sá, að refaskyttur um
allt land, sem flestar sjá og við-
urkenna hættuna af slíkum að-
gerðum, létu þá eina, sem trúa á
eyðingarmátt eitursins, eins og
þið, um að bana refunum á öllum
vígstöðvum. Þá hefðuð þið ekki
við neina að sakast. Tíminn einn
mundi svo kveða upp þann dóm,
sem ekki yrði á móti mælt.
í sambandi við þetta gönuskeið
ykkar, er líka margt fleira furðu
legt. Það leynir sér ekki, að sjálía
skortir ykkur þekkingu á eðli og
varnarhæfileikum refa. Samt hik
ið þið ekki við að taka afstöðu
gegn þeim, sem um áratugi hafa
fylgzt með lifnaðarháttum þeirra
og öllum mótleikum, bæði i sínu
náttúrlega umhverfi og einnig í
girðingur.. við heimili sín. Þessir
menn hafa lengi haldið því fram
að með því að bera út fyrir refi
eitruð hræ, ár eftir ár, hreinrækt-
ist stofninn á þann hátt, að var-
færnustu dýrin vari sig á því og
forðist það ótrúlega fljótt, þar
sem líka stryknin eitur er bæði
bragðmikið og braðvont, og
einnig nægilega lyktarmikið til
þess að þeffæri þeirra verði þess
vör. Og þess er ég fullviss, að
þið munduð sjálfir reka upp stor
augu, og skilningurinn þá ef til
vil rumska, ættuð þið þess kost,
að sjá varfærna refi, hvort held-
ur það væru veiðidýr eða bit-
dýr, sem kæmu aðvífandi að eitr-
uðu hræi, hvernig þeir nálguðust
það og þið tækjuð vel eftir ti--
burðum þeirra og öllu háttalagi,
í nágrenni þess. Þá munduð þ;ð
ekkj síður stara fast, ef þið virt-
uð fyrir ykkur læðu, sem vitjar
um börnin sín há._vaxin í greni,
þar sem lögð hafa verið eitruð
hræ í munna, handa þeim að
gæða sér á.
Ég segi petta ekki í þeim til-
gangi að sannfæra ykkur um var-
færni og vitsmuni íslenzka
fjallarefsins. Nei. Það veit ég, -að
er vonlaust verk. En vegna
þeirra, sem eiga eftir að kynn-
ast honum betur, og þeir verða
áreiðanlaga margir, vil ég bæ‘a
ofurlitlu við. Það gerir hvorki
til né frá þó þið heyrið það
Veittuð þið því ekki stundum
eftirtekt, hér áður, þegar verið
var að gefa hundunum hunda-
skammta, — þetta móbrúna mein
leysislega duft, — saumað inn í
súra vömb, hnoðað í smjör eða
annað hnossgæti, þá höfðu hjöpp-
ar það stundum til að hrista haus
inn og fara mjög gætilega, að
gleypa það í annað sinn, er þeim
var gefið það? Stundúm höfðu
þeir það líka til að snerta það
ekki. En hver var þá ástæðan?
Flýgur ykkur ekki í hug að hin
fyrri kynni hafi valdið því,
nefnilega þau, að . eim h„fi orð-
ið bumbult af kræsingunum? Oft
fór það líka svo, að þeir forð-
uðust að gleypa vio slíku góð-
gæti úr hendi eigandans, sem þeir
þó treystu bezt, í langan tíma á
eftir, án þess að bregða tönn á
það, svona til öryggis.
Með þ .. að láta u; _ eysanlegt
stryknin eitur í hræ úti á víða-
vangi, gerið þið hliðstæðan verkn
að gagnvart refunum. Þið ætlizt
bara til þess, og sláið því me'ra
að segja föstu, að sulturinn sári
geri það kleift, sem ykkur mis-
tókst við hundana. Þarna farið
þið einnig villur vegar. Sú tófa
sem hvekkist á þessu uppleysan-
lega eitri ykkar, — og þær eru
langtum fleiri en þið haldð —
gleymir því ekki. Eftir slík kynni
verður sú tófa alltaf á verði þeg-
ar hún rekst á hræ. Og undra
fljótt finnur hún öruggustu leið-
ina út úr ógöngunum. En hún
er sú, að veiða sem mest sjalf, og
geyma sér það eitt, sem hún ..r
viss um að ekki svíkur hana.Þetta
skuluð þið nú hugleiða í næði
og alveg steinhætta að mótmæla
þvúÞað eru óteljandi dæ ni þ~ss
að tófur liggi í grenjum þótt
lítið étin eiturhræ liggi örskammt
frá þeim.
Eins og ykkur er vel kt.nnugt,
hefi ég áður um þetta mál fjall-
að og víðar en á einum stað. Ég
endurtek því ekki orð mín hér.
Þó sakaði ekkert að þið læsuð
aftur greinina, ;em birtist í Tím-
anum 11. og 12. sept. 1956: „Al-
þingismennirnir og eyðing reta':
Eh þrátt fyrir ótal samhljóða
raddir starfsbræðra minna, berið
þið og skoðanabræður ykkar
samt á móti því, að svona aðgerð-
ir stefni að því, að eyða óvar-
færnustu refunum, þ. e. þeim, er
mest lifa á hræum, og þi helzt
við sjó. Þið viljið heldur ekki við-
urkenna að bein afleiðing þess-
ara aðgerða verði sú, að varfærn
ustu og . jafnframt viðsjálustu
dýrin verði eftir, til að auka kyn
sitt og iargfalda. í -ullri ein-
lægni vil ég því segja ykkur það,
að í sambandi við þetta hefur
mér oft flogið í hug, hver firn
af þrjózku mannlegt eðli fær rúm
aði Því það viðurkenna þó flestir
að eðli einstaklinganna og hæfi-
leikar sem reynsla þeirra og um
hverfi hefur mótað í lífsbarátt-
unni, kemur aftur frám í svip-
aðri roynd og stundum oft full-
komnari, hjá afkomendunum. Það
er því ekki að undra þótt ýmsum
blöskri, þegar t. d forustumenn
á sviði sauðfjárræktar og einnig
þeir, sem allir viðurkenna, að
hafi . erða hæfileika til að
velj. be--- _ ‘ ----- - úr .„illi
hjörð, sem verður á vegi þeirra,
telji þetta allt bölvaða vitleysu
meff eitrio og refakynbæ.urnar.
Með slíkum fullyrðingum fæ ég
ekki betur séð, en þeir séu í óða
önn að rífa niður eigin verk, svo
ekki standi steinn yfir steini.
Sjálfur hef ég handbær ótal vitni
um það, -ð þar sem eitraff hefur
veriff um áratugi meff þessu áff-
urnefnda eitri, hafa komið fram
langflest og verst bitdýr, eins og
t. d. hér á Hólsfjöllum, næstu
sveit við mig. Þar hafa þau þó
verið skotin í flestum tilfellum
fljótlega og sömuleiðis allir yrði-
ingar þeirra. Þiff, sem mest hafiff
barizt fyrir því, aff eitra fyrir refi,
eigiff því enga smáræffis sök á
þvi tjóni, sem refir hafa siffan
orðið valdir að, með þvi aff Icggj-
ast á fjárstofn landsmanna og
dýralíf landsins í heild. Þetta
þykir ykkur að vonum hart að
viðurkenna. Ókleift mun þó
reynast að þvo hendur ykkar. Það
yrði aldrei annað en Pílatusar-
þvottur.
í fyrrnefndu frumvarpi reýnið
þið að hjúfra um ykkur í skjald-
borg úr heilli tylft oddvita, og
vitnið í ýmis ummæli þeirru.
Ekki mun hún þó reynast skot-
held, enda ummæli þeirra í meira
lagi mótsagnakennd. Hvernig átti
líka annað að vera, þar sem þeir
munu ekki hafa eigin reynslu að
byggia á, fremur en þið. Hefði
það fylgt með ; 5 oddvitinn i
Biskupstungum hefði t. d. banað
mörgum bitvörgum og viss odd-
viti í Eyjafirði væri annóluð
refaskytta, ja, — þá hefðu ýmsir
farið að leggja eyru við. En það
er nú öðru nær. Einn þeirra segir:
„Tel sjálfsagt að eitra fyrir refi,
en sú aðferð á fáa formælendur
hér.“ Annar telur: „að enginn
fáist til að liggja fyrir refum
á vetrum, eða ganga við tófur ‘
Margir segja: „að stöðugt verði
örðugra að fá hæfar refaskyttuc
til grenjavinnslu, og horfir á því
sviði til vandræða, þegar hinar
gömlu heltast úr lestinni, fyrir
elli sakir, eða af öðrum ástæð-
um.“ Sjálfir komizt þið að þessan
niðurstöðu:
„Hér getur því fyrr en varir
orðið um vandamál að ræða, sem
verða kann erfitt úrlausnar.
Hvetur það ásamt öðru til að
leita annarra úrlausna um eyð-
ingu þessara vargdýra, refsins og
minksins". Og þessi önnur úr-
lausn ykkar er, fyrst og fremst:
allsherjar eitrun. Þetta var stóra
bomban ykkar. Og takið nú eftir:
Meff þessu stefnduff þiff vitandi
vits aff því, aff draga slæffu fyrir-
hyggjuleysis og amióffaskapar fyr
ir glugga, svo aff veruleikinn ut-
an viff yrffi síffur greindur En
hann er sú dýrmæta sókn, sem
beztu refaskyttur þessa lands
hafa markað, með fordæmi sínu,
við að elta íslenzku fjallarefina
út á yztu nafir erfiðleikanna og
sigra þá, þegar öll önnur ráð
reyndust fánýt. En sú sókn, frá
hendi mannsins, — millillðalaust
— hefur reynzt hér ,og mun
ávallt reynast hin örlagaríkasta
fyrir refina, eins og öll önnur
hyggin dýr. Hér vantar bara sam
tök, þ. e. nógu marga menn, sem
vija eitthvað á sig leggja, bæði
í sveit og við sjó. Framferði ykk-
ar er því líkast athöfnum manns,
sem vaknar eina nóttina í rúmi
sínu við það, að farið er að leka
úa- vatnskrananum. Hann veit
að þetta ar ekki ný bóla, sprett-
ur á fætur, og snarar koppnum
sínum undir lekann. Svo st.ekk-
ur hann brosandi upp í bólið
og steinsofnar.
Nokkur timi líður. Þá heyrist
hrópað hásri bymingsröddu, en
angistarfullri: „Góður guð. Hjálp
aðu mér strax. Ég er að dru-u-u-
ukk-na“.
Það er annars ekki ofsögum
sagt af þessari værð ykkar. Þið
eruð saklausir að þvi, aff hvetja
unga menn til að kljást við ref-
ina á vetrum. Það mun þó reyn-
ast hyggilegasta aðferðin, hér á
okkar landi, ásamt öflugri
grenjavinnslu. Slíkir menn, með
nokkurra ára reynslu, munu þó
ávallt verða liðtækir, þegar í
nauðirnar rekur fyrir þá, sem
ekkert geta annað en eitrað fyrir
ref og mink. Fjarri fer því líka,
að þið viljið minnast einu orði
á það, sem þið vitið vel, að er
ómetanlegt vopn gegn refunum,
en það eru hljófflíkingar þeirra
og er þá fyrst að nefna gaggið
Það eitt getur komið að ótrú-
lega miklu liði, og þá ekki sízt
þarna á suðvestur-horrwnu, þar
sem þessi ósköp hafa gej gið á,
en refir munu þar vera fremur
óhyggnir. O, sussu-nei. Við þá
játningu finnst ykkur það, ef tii
vill, minnka taUvert, í augum
annarra. En þar farið þið mjóg
villur vegar.
Tií þess nú að sanna trú ykkar
á eyðingarmætti eitursms, vitna
ég næst í ummæli ykkar á öðr«
um stað. Þið segið: „Aðnr telja
þó meira um vert eyðingu þá,
sem minkurinn veldur, einkum
á sundfuglum, heldur en þó örn
og fálki hyrfu af s]ónarsviðinu“:
Svo sanntrúaðir eruð þið um
eyðingarmátt eitursins, fyrir ref
og mink, að þið sætt'ð ykkur
strax við það, þótt örn og fálki
sjáist ekki framar svífa yfir ís-
lands breiðu byggðum. Ég nam
staðar við lesturinn, er ég sá þessi
orð, í athugasemdum ykkar við
elleftu grein frumvarpsins. Það
þurfti óvenjulega dirfsku til að
láta prenta þetta. En — hvenær
hefur trúna skort hana? í því sam
bandi flaug mér í hug kaupstað-
arfrúin, sem heimsótti æskuvinu
sína í sveitinni. Þegar hún gekk
í bæinn, hittist svo á, að sú síð-
arnefnda var að handleika væna
dömlu af strokknum. Hrópaði
hún þá: „Ó, guð! Og þú færð
þetta fyrir ekki neitt“.
Enginn þarf að segja mér, að
þessi orð ykkar og frúarinnar
úr kaupstaðnum séu vaxin úr
auðn vanþekkingarinnar. Nei, síð
ur en svo. Það er bara trúin og
hálfsystir hennar þrjózkar. sem
standa þarna vörð, eins og snak-
illar geitur. En þær eru all if við
búnar að reka hornin í síðuna
á stallsystrum sínum, og jafnvel
litlum hafursskudda, sem langar
í sopa úr sulldallinum. — —
í áður nefndu frumvarpi játið
þið, „að umdeildasta útrýming-
ar aðferðin“ sé að eitra fyrir refi,
eins og tíðkazt hefur síðustu 5
til 6 áratugina. Það er því hún, og
aðeins hún, sem um er deilt. Þess
vegna er það bæði rangt og vill-
andi, er þið ruglið saman eitr-
uðum mat og eitruðum lofteg-
undum. Það sannið þið líka sjálf-
ir. Það var ekki um eitraðar loft-
tegundir sem þið deilduð og urð-
uð ekki á eitt sáttir. Síður en svo.
Það voru eitraðir fuglar og ýms
hræ, sem bera skyldi fyrir refi.
Það er því í meira lagi broslegt
ög sýnir mótsagnir ykkar í þessu
máli, í óvenju björtu ljósi, að
þið segið á bls. 16 í frumvarp-
inu: „Það er eftirtektarvert við
reynslu Ástralíumanna, að þeir
ráða frá því að nota uppleysan-
legt stryknin, en það er eitur-
tegund, sem lengst af hefur verið
notuð hér á landi sem refaeitur.
Telja þeir aff margir refir fælist
þaff vegna þess hve bragffiff af
vatnsuppleysanlegu stryknini er
sterkt og beiskt: Hvað kom nú
til að þið hrukkuð við og segið:
„Það er eftirtektarvert við
reynslu Ástralíumanna o. s. frv.“
Þegar við hér heima höldum
þessu sama fram, þá fer það í
taugarnar á ykkur. Þið rjúkið upp
með reidda hnefa. En nú takið
þið undir og segið: „Það er eftir-
tektarvert o. s. frv.“ Var ástæð-
an sú, að þetta kom svo óralangt
að, alla leið frá Ástralíu? Það
var annars ólán, að þetta kom
ekki frá annarri stjömu. Þið
hljótið að vita, að Ástralíumenn
hafa langt um minni reynslu á
þessu sviði en við. Þið vitið líka
að á þessu sama hefur verið
hamrað í meira en hálfa öld, hér
heima, af glöggskyggnustu refa-
veiðimönnum landsins. En það
látizt þið hvorki heyra né sjá.
Þessvegna varð mér það alveg
sérstaklega kært, að þessi ástr-
alska fluga beit ykkur svona eftir
minnilega. Ég bið þess því af öllu
hjarta, að hún megi héðan af
suða svo hátt, að bið hafið ekki
nokkurn stundlegan frið fyrir
henni.
Þótt freistandi væri að bregða
fieiru á loft, í sambandi við þetta
gönuskeið ykkar, læt ég hér stað-
ar numið. Ég hef fylgzt með flestu
sem skrifað var í sambandi við
þetta frumvarp. Ég á þó eftir
að kynna mér sumt af þvi. er
mælt var í þingsölum. Þar’ var
mér sagt, að óvenjuleg hugarblóm
um hegðun okkar refaveiðimanna
hefðu þotið upp eins og fíflar í
túni. Hvort þetta er uppspuni
einn, er eftir að vita. Öffrum til
glöggvunar, verð ég þó að setja
hér uppha" elleftu greinar frum-
varpsins, „ins og það endanlega
Framl á bls. 17