Morgunblaðið - 12.02.1959, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 12. febr. 1959
MORGUNBLAÐID
3
Verðlækkanirnar
GREINARGERÐ þá, sem hér
fer á eftir, flutti Jónas H.
Haralz, ráðuneytisstjóri i
viðskiptamálaráðuneytinu, í
fréttaauka útvarpsins í gær-
kveldi:
ÞAU almennu ákvæði um verð-
lækkun, sem lögin um niður-
færslu verðlags og launa fólu í
sér, er að finna í upphafi 10.
gr. laganna, en þar segir svo:
„Framleiðendur hvers kon-
ar vöru og þjónustu skulu
þegar eftir gildistöku þessara
laga lækka söluverð til sam-
ræmis við þá lækkun launa-
kostnaðar, sem leiðir af nið-
urfærslu kaupgreiðsluvísi-
tölu í 175 stig og af annarri
lækkun tilkostnaðar vegna
ákvæða þessara laga, svo og
svarandi til þess, að hagnaður
framleiðenda lækki í hlutfalli
við niðurfærslu kaupgreiðslu-
vísitölunnar".
Verðlækkanir þær, sem lögin
gera ráð fyrir, eru því afleið-
ing af lækkun launakostnaðar og
samsvarandi lækkun á hagnaði
framleiðenda. Nú voru launa-
greiðslur í desember og janúar-
mánuði sl. miðaðar við kaup-
greiðsluvísitölu 202, en eru í
febrúarmánuði miðaðar við
kaupgreiðsluvísitölu 175. Þetta
svarar til lækkunar launa-
greiðslna um 13%. Á hinn bóginn
gat verðlækkunin ekki orðið
hlutfallslega eins mikil og launa-
lækkunin vegna þess að þann 1.
febrúar sl. var verðlag í land-
inu í öllum aðalatriðum ennþá
miðað við kaupgjald samkvæmt
kaupgreiðsluvísitölu 185 en ekki
samkvæmt kaupgreiðsluvísitölu
202. Verðgæzlan hafði ekki leyft
hækkanir á vöruverði eða á á-
lagningu vegna þeirrar kaup-
hækkunar um 9%, sem átti sér
stað 1. desember sl., þegar kaup-
greiðsluvísitalan hækkaði úr 185
stigum í 202 stig. Það segir sig
sjálft, að ekki var hægt nema
um skamma hríð að halda jafn-
miklum launahækkunum utan
við verðlagið og að miklar verð-
Afhenti trunaðarbréf
TIL LANDSINS er kominn nýr
sendiherra J úgóslavíu, herra
Vladimir Rolovic. Er hann jafn-
framt sendiherra lands síns í
Noregi og hefur aðsetur í Ósló.
Sendiherrann afhenti í dag
forseta fslands trúnaðarbréf sitt
við hátíðlega athöfn á Bessa-
stöðum, að viðstöddum utanríkis-
ráðherra. Að athöfninni lokinni
snæddu sendiherrann og frú hans
hádegisverð í boði forsetahjón-
ann-, í-amt nokkrum öðrum
gestum.
' Fró skrifstofu forsota íslands).
hækkanir hefðu verið framund-
an, ef laun hefðu ekki verið færð
niður. Verðlækkunin hlaut því
yfirleitt að svara til lækkunar
kaupgreiðsluvísitölu úr 185 nið-
ur í 175 stig, þ. e. a. s. til lækk-
unar um 5,4%. Verðlækkunin
gat þó heldur ekki orðið eins
mikil eins og þessi kauplækkun,
vegna þess að í verði sérhverrar
vöru og þjónustu eru innifaldir
kostnaðarliðir, sem laun og hagn-
aður hafa lítil eða engin óhrif á.
Sá þýðingarmesti þessara liða er
erlendur kostnaður, innkaups-
verð vöru erlendis og erlendur
hluti flutningskostnaðar. Þýð-
ingarmiklir innlendir kostnaðar-
liðir eru einnig óháðir launa-
kostnaði og hagnaði a. m. k. þeg-
ar yfir skamman tíma er litið.
Má þar nefna fyrningar af vél-
um og tækjum, vexti og húsa-
leigu að mestu leyti. Af þessum
ástæðum er það ljóst, að þær
verðlækkanir, sem leitt gátu af
lækkun launakostnaðar um 5,4%
og af tilsvarandi lækkun á hagn-
aði framleiðenda, hlutu að verða
allmiklu minni en lækkun launa.
Hversu mikil lækkunin yrði
hlaut að fara eftir því, hversu
mikils launakostnaðar og hagn-
aðar gætti í verðinu og hversu
lítils erlends kostnaðar og þess
innlends kostnaðar, sem ekki
ákvarðast af launum. Það er að
sjálfsögðu erfitt að gera sér
grein fyrir því, hve mikill hluti
launakostnaður og hagnaður er
í verði hverrar vöru og þjónustu,
og það var ljóst, að éf ætti að
framkvæma verðlækkunina sam-
kvæmt nákvæmum athugunum
á því, myndi hún verða bæði
torveld og seinleg. Það var því
nauðsynlegt að setja reglur um
framkvæmd lækkunarinnar, sem
væru einfaldar og almennar, en
leiddu jafnframt til eins mikill-
ar verðlækkunar og efni stóðu
framast til. Um þetta vildi ríkis-
stjórnin hafa sem nánasta sam-
vinnu við samtök verzlunarfyr-
irtækja, iðnrekenda og vinnu-
veitenda, og átti viðskiptamála-
ráðherra, Gylfi Þ. Gíslason, í
þessu skyni viðræður við full-
trúa frá Félagi ísl. stórkaup-
manna, Sambandi ísl. samvinnu-
félaga, Sambandi smásöluverzl-
ana, Verzlunarráði Islands og
Vinnuveitendasambandi íslands
Farið var fram á aðstoð sam-
takanna við framkvæmd laganna
almennt og sér í lagi það, að þau
féllust á, að lækkun álagningar
í verzlun og iðnaði yrði 5%, og
að verðlækkunin næði til allra
vörubirgða. Þessum málaleitun-
um var mjög vel tekið og sam-
þykktu öll samtökin að verða við
þeim. Um framkvæmd lækkan-
anna var síðan náin samvinna
á milli verðgæzlunnar annars
vegar og samtaka verzlunar-
manna, iðnrekenda og vinnu-
veitenda hins vegar.
Þá vil ég gefa stutt yfirlit yfir
það, hversu miklu verðlækkan-
irnar nema. 1 stórum dráttum
má segja, að skipta megi vörum
og Þjónustu í þrjá flokka, eftir
því hve miklar lækkanirnar eru.
í fyrsta flokknum er þjónusta,
en þar gætir launakostnaðar
mikils. Lækkunin í þessum flokki
er full 5%. Má þar nefna gjöld
þvottahúsa og efnalauga, flutn-
ingsgjöld og fargjöld. í öðrum
flokki er að finna innlendar
landbúnaðarafurðir og innlendar
iðnaðarvörur. í framleiðslukostn-
aði þeirra gætir launakostnaðar
einnig mikils. Þó hafa erlendar
rekstrarvörur og fyrningar
tækja nokkur áhrif á verðlag
landbúnaðarafurða, og erlend
hráefni, fyrningar véla og húsa-
leiga eru þýðingarmiklir liðir í
framleiðslukostnaði iðnaðarvöru.
Lækkunin í þessum flokki gat
því ekki orðið 5%, en er yfirleitt
á milli 3 og 4%. Á landbúnaðar-
afurðum er lækkunin um 4%,
þegar miðað er við óniðurgreitt
verð. Á iðnaðarvörum er hún
nokkru minni en þó yfirleitt ekki
undir 3%. Þannig mun t. d. út-
söluverð vefnaðarvöru og skó-
fatnaðar, sem framleitt er innan-
lands aðallega úr erlendum hrá-
efnum, lækka um 3,4% um það
bil. Að því er innlendar iðnaðar-
vörur snertir er þó rétt að geta
þess, að verulegur hluti lækk-
ananna mun væntanlega vegast
upp síðar af þeirri aukningu
framleiðslukostnaðar, sem leiðir
af hinum nýja lífeyrissjóði iðn-
verkafólks. Um þennan sjóð var
samið á sl. sumri en greiðslur
til hans hófust ekki fyrr en um
áramótin og munu ekki hafa
áhrif á verð iðnaðarvöru fyrr en
smátt og smátt, eftir því sem
iðnfyrirtæki leggja fram gögn
um það hve almenn þátttaka í
sjóðnum er og hve mikil áhrif
hann hefur því á framleiðslu-
kostnað. í þriðja flokknum eru
erlendar vörur. í þeim flokki
leiðir verðlækkunin eingöngu
af lækkun álagningar í heild-
sölu og smásölu svo og af lækk-
un farmgjalda og uppskipunar,
þegar nýjar vörur koma til
landsins. Eins og ég áður minnt-
ist á,' var um það samkomulag
milli ríkisstjórnarinnar og sam-
taka verzlunarmanna og iðnrek-
enda ,að öll álagning skyldi
lækka um full 5%, enda þótt í
þeim kostnaði, sem álagningin
eigi að greiða, séu þýðingarmikl-
ir liðir, sem ekki lækka að sama
skapi og laun. Má þar t. d. nefna
í sambandi við þessa frétt af
hinni fyrirhuguðu bókasýningu
í Reykjavík má geta þess merk-
isatburðar, að hið mikla „Þýzka
ríkisbókasafn11 er um þessar
mundir að flytja í ný, fullkomin
og rúmgóð húsakynni í Frank-
burt am Main. Safnið hefur verið
húsnæðislaust, en fengið inni hjá
borgár- og háskólasafni Frank-
furt. Það var stofnað árið 1947
og geymir nú allar bækur sem
út hafa komið í Þýzkalandi frá
því stríðinu lauk og mjög full-
komið safn eldri bóka. Það
kemur í stað hins gamla ríkis-
bókasafns í Leipzig, s em var
stofnað 1913, en sú borg er nú í
Austur-Þýzkalandi.
Fimm hæða bókaturn
Safnið var stofnað með samn-
ingi milli Bókaútgefendafélags
Þýzkalands og bæjarstjórnar
Frankfurt. Síðan hafa héraðið
Hessen og stjórn Vestur-Þýzka-
lands gerzt aðiljar að safninu
og lagði sambandsstjórnin í
Bonn 2 milljónir marka til nýrr-
ar safnbyggingar.
Hin nýja bygging er í tveimur
hlutum. Lægri byggingin er fyrir
vörurýrnun og húsaleigu. Þrátt
fyrir þessa lækkun álagningar
um 5% verður lækkun á erlend-
um vörum að sjálfsögðu all-
miklu minni en á annarri vöru og
þjónustu. Hversu mikil hún
verður fer eftir því, hversu há
álagningin er. Yfirleitt má segja,
að verðlækkun erlendrar vöru
verði frá því tæplega 1V2 % upp
í rúmlega 2%, þegar öll áhrifin
eru komin fram. Lækkun á er-
Tendum matvörum verður
minnst, enda álagning á þeim
vörum lág. Lækkunin á vefnað-
arvörum nokkru meiri og einna
mest á búsáhöldum, þar sem á-
lagning er tiltölulega há.
Eg vil svo að lokum draga sam-
an í örstuttu máli aðalatriðin í
því sem ég hefi sagt:
1. Verðlækkanirnar, sem leiða
af lögunum um niðurfærslu verð-
lags og launa, eru 5% fyrir inn-
lenda þjónustu, frá 3—4% fyrir
vörur, sem framleiddar eru inn-
anlands, og frá IV2—2% fyrir
erlendar vörur.
2. Þessar lækkanir eru minni
en sú lækkun launakostnaðar
' um 5,4%, sem áðurnefnd lög fólu
í sér, vegna þess hverja þýð-
ingu í verði vöru og þjónustu
erlendur kostnaður hefur og sá
kostnaður innlendur, sem ekki
breytist beinlínis með launum.
daglegan rekstur og starfslið. En
bókaturninn, sem nú er 5 hæðir,
geymir bækurnar. Verður hægt
að hækka turninn og bæta við
hann, þegar þess gerist þörf. Er
búizt við að núverandi húsnæði
nægi til ársins 1970.
20 þús. bækur
Nú koma árlega út í Vestur-
Þýzkalandi um 20 þúsund nýjar
bækur, en samtals eru nú í safn-
inu 259 þúsund bækur sem fylla
um 3 kílómetra af bókahillum.
Þar við bætast um 15 þúsund
tímarit, sem stöðugt er safnað
saman og bætt við og taka tíma-
ritin nær 2 kílómetra hillupláss.
Á neðstu hæð bókaturnsins eru
gríðarmiklar spjaldskrár og lestr
arsalir. Á síðasta ári voru 124
þúsund bindi lánuð 7 þúsund
manns á lestrarsal, þótt bóka-
safnið væri þá í ófullkomnum
húsakynnum.
Þýzka ríkisbókasafnið sér um
það að gefa út bókaskrár yfir
allar bækur ,sem koma út í
Vestur-Þýzkalandi. Þessir listar
eru gefnir út mánaðarlega, en
auk þess eru gefnar út árlegar
bókaskrár og á fimm ára fresti.

STAK81EIEVAR
„Hugsjónirnar“ vakna
af dvala“
„Hugsjónir kommúnista er•
smám saman að vakna af dvala
þeim, sem þær lögðust í meðan
vinstri stjórnin var og hét. Nú
hafa þeir flutt tillögu um að her-
inn skuli tafarlaust rekinn frá
Keflavík og þannig efnt hið
glæsta fyrirheit frá 1956. í hálft
þriðja ár sátu þeir Lúðvík og
Hannibal blýfastir i ráðherrastól-
um sínum og minntust ekki á
brottför varnaliðsins. Þeir létu
meira að segja svo lítið að taka
við gildum sjóðum í dollurum,
sem greiðslu fyrir áframhaldandi
dvöl hersins.
Svona getur gleði valdanna
verkað á „hugsjónir" manna!!
Olíueinkasala og áætlun*
arráð
Og nú er Lúðvík búinn að
flytja frumvarp um stofnun olíu-
einkasölu. Ekki datt honum held
ur í hug að hreyfa þeirri „hug-
sjón“ í vinstri stjórninni. Þá
mátti „auðvaldið “ og „hringarn-
ir“ halda áfram að græða á
olíunni. Lúðvik hjálpaði meira
að segja stærsta og voldugasta
„auðhringnum“, Sambandi ís-
lenzkra samvinnufélaga, til þess
að eignast olíuflutningaskip og
leyfði því fáheyrt brask með
farmgjöld sín.
En nú er hann allt í einu frels-
aður. Nú segist hann ekkert vilja
nema olíueinkasölu. Með slíku
fyrirkomulagi séu sjómenn og út-
vegsmenn tryggðir gegn „auð-
hringunum".
Merkilegt er að maðurinn
skyldi ekki láta vinstri stjórnina
beita sér fyrir framkvæmd þess-
ara merku „hugsjónar“ sinnar.
Einar Olgeirsson flytur nú líka
frumvarp um „áætlunarráð".
Það er nýtt og voldugt ráð, sem
á að skipuleggja allan þjóðarbú-
skap íslendinga. Vinstri stjórnin
hafði eiginlega lofað því að koma
slíkri skipulagningu á. En hún
hefur víst gleymt að koma
því loforði í framkvæmd. Einar
vesalingurinn hefur heldur ekki
munað eftir því meðan vinstri
stjómin sat. En nú, þegar hún
er fallin, þá man hann eftir þvL
Það er góðra gjalda vert.
Hafði vinstri stjórnin
deyfandi áhrif?
Af þessu tilefni er ekki óeðli-
legt að sú spurning rísi í hugum
almennings, hvort seta í vinstri
stjórninni hafi haft deyfandi og
sljóvgandi áhrif á þá sem í henni
sátu eða hana studdu? Það er
engu líkara en að svo hafi verið.
Kommúnistar gleymdu baráttu
sinni gegn „hringunum“, meira
að segja „olíuhringunum" meðan
þeir áttu þar sæti. Þeir gleymdu
líka að berjast fyrir áætlunarbú-
skapnum, sem er eitt helgasta
stefnuatriði flokks þeirra. Loks
gleymdu þeir að krefjast brott-
farar hersins frá Keflavík. Og
Framsókn og Alþýðuflokkur
gleymdu þessu líka. Hvers konar
Þyrnirósarsvefn var þetta eigin-
lega, sem allar „hugsjónir“
vinstri stjórnarinar lögðust í á
valdatíma hennar? Það fer ekki
hjá því að almenningur taki eftir
því að það er fyrst nú, eftir að
hún er fallin að flokkar hennar
byrja að berjast fyrir því, sem
þeir hafa í áratugi talið helztu
stefnumál sín!!
Allt er þetta einkar lærdóms-
ríkt og atliyglisvert.
Þýzka bókasafnið í Frankfurt am Main
Þýzk bókasýning hér
um nœstu mánaSamót
Lýsing á ríkisbókasafninu í Frankfurt,
sem er að flytja í ný húsakynni
t LOK þessa mánaðar verður opnuð í Þjóðminjasafninu þýzk
bókasýning og mun hún standa yfir dagana 28. febrúar til 15,
marz. Á henni verða til sýnis 1820 þýzkar bækur, sem gefnar
voru út í Þýzkalandi á sl. ári, en það er úrval úr nærri 20 þúsund
bókum, sem þá komu út. Það er sölufélag þýzkra bókaverzlana,
sf m útvegaði bækurnar.