Morgunblaðið - 07.10.1959, Blaðsíða 8

8
MORCVWTtr AMÐ
Miðvik'udagur 7. okt. 1959
Árni G. Eylands:
Rogalandsbréf
Moldvarpan, traktorgrafa sem vinnur með vindu og vírum.
Grafan er dragtengd viS traktorinn og augnabliks verk að
spenna fyrir og spenna frá. Þessi grafa er mjög líkleg til að
grafa opna skurði.
„Til þess að ræktun geti hafizt
í stærri stíl í Grunnavík vant-
ar skurðgröfu til að ræsa fram
mýrar. Aðstaðan til þess að fá
vélar þangað norður er fremur
erfið“.
Morgunblaðið 6. ágúst 1959.
Tíðindamaður blaðsins brá sér
í sumar af bæ í Aðalstræti og þar
utan við túngarðinn, varð honum
reikað um strjálbýli Vestfjarða.
Segir hann margt og skemmtilegt
af þrirri ferð, í dálkum Morgun-
blaðsins í júlí og ágúst, svo sem
lesa má. — Allt er nú landið
orðið við túngarð Reykvíkinga, ef
vel vill, og svo er á málum hald-
ið, að muna að allir eru lands-
menn í einum báti er á reynir,
að hér er þörf að sameina en ekki
að sundra. Enda sjá menn nú óð-
um að það er engin óhæfa þó
að kjósendur í Hjaltastaðaþinghá
og í Eiðaþinghá standi saman í
kjördæmi og að þess gerist engin
þörf að kjördæmaveggur sá á
milli borgaranna í smáþorpinu
Seyðisfirði og hinna fáu bænda
sem byggja Seyðisfjarðarhrepp,
svo dæmi séu nefnd. Hið sama
gildir um kaupstaðinn og bæjar-
félagið Akureyri annars vegar og
byggðir Eyjafjarðar hins vegar.
Fyrir löngu hafa menn játazt
undir það að vel fari á að Ak-
ureyrarbær, sem skilgetinn sonur
sveitanna sem að honum liggja,
eigi samleið við sveitirnar í verzl
un og viðskiptum, í félagsmála-
starfsemi s. s. búnaðarsambandi,
mjólkurbúi, búfjárrækta: félagi o.
s. frv. í>es vegna verður eigi séð
að neinn háski stafi af því, þólt
sömu menn vinni á Alþingi að
heillamálum Akureyrar og byggð
arinnar umhverfis kauptúnið,
vitandi-hve hamingja fólksins er
samtvinnuð hvort sem búsetan
er , Helga-magra-stræti eða fram
í Krossanesi, í Munka-þverár-
stræti eða á höfuðbólinu Munka-
þverá og þar um kring.
En þessi grein á ekki að vera
um kjördæmaskipun eða stjórn-
mál, hún á að vera um gleðma
við það að hinar fjarlægustu sveit
ir eins og Grunnavíkurhreppur,
þokast nær Reykjavík og þétt-
býlissveitunum við Faxaflóa og
Borgarfjörð um möguleika og úr-
ræði án þess þó að missa neitt
af mikilleik sínum og tign firro-
arinnar.
I.
Árið 1955, 10. febrúar, birtist
grein eftir mig í Morgunblaðinu
með fyrirsögninni: Jarðræktar-
framkvæmdir bændanna sem af-
síðis búa. Tilefni greinárinnar
var það, að fyrir Alþingi lá þá
frumvarp um breytingu á Jarð-
ræktarlögunum meðal annars að
auka framlag til handgrafinna
skurða að miklum mun. Benti ég
á að það væri minni þörf hand-
grafinna skurða heldur en marg-
ir ætluðu, og komst ennfremur
svo að orði:
„Á afskekktum stöðum, þar
sem ekki er kostur á skurðgröf-
um af þeirri gerð sem nú eru
notaðar, eða vegleysur hamla, á
að nota traktora með graftækjum
til að grafa opna skurði, svo sem
með þarf, svo að vöntun á fram-
ræslu þurfi ekki að tefja ræktun
á þessum stöðum.
Það sem nú þarf að gera og
ekki má dragast lengur, er að
kaupa eina eða tvær gröfur af
þessari gerð og reyna þær“.
í greininni benti ég á Hóla í
Hjaltadal og Sámsstaði sem
reynslustaði, þareð þá höfðu bæði
þessi bú eignast Fordsontraktora,
sem ég taldi nægilega sterka til
að grafa með þeim á þennan hátt
(stærri gerðin af Ferguson var
þá ekki komin til sögunnar). Af
tillögum mínum var ljóst ölluin
er skilja vildu, að ekki ætlaðist
ég til þess að vélanefnd þrengdi
kosti bænda í neinu byggðarlagi
litlu eða stóru, með því að senda
þangað traktorgröfu óreynda. —
Slíkt var fjarri ætlun minni, og
þess vegna benti ég á hina nefndu
reynslustaði, sem báðir eru ríkis-
bú. En sem dæmi um lítil
byggðarlög afskekkt sem eiga /ið
nokkra erfiðleika að etja um sam
göngur nefndi ég Ingjaldssand,
Öræfi og Vaðlavík. Ef hugmynd
mín reyndist vel, og ráðamenn
teldu það hagkvæmara að nota
traktor með graftækjum við fram
ræslu á slíkum stöðum og mörg-
um fleiri þar sem um minni fram
kvæmdir er að ræða, taldi ég
björninn unninn að bjarga bænd-
um frá því að handgrafa opna
skurði til túnræktar, og ríkis-
sjóði frá því að greiða framlög
til handgraftar. Taldi ég bændur
sannarlega hafa nógu að sinna
öðru en að fást við handgröft
skurða svo um munaði. Aðal-
atriðið að koma tækninni að nær
alls staðar, vélum, mismunandi
stórum og mikilvirkum eftir því
sem bezt réyndist.
Ekki hlutu þessar tillögur mín-
ar 1955 neinar jákvæðar undir-
tektir. En svo brá við að fram
stigu menn sem töldu víst að
minni byggðarlögum væri óvirð-
ing gerð og fólkinu sem þar býr,
ef minnzt væri á það að þar mætti
ef til vill og að fenginni reynslu
með tilraunum, ræsa fram á hag-
kvæman hátt með minni gröfum
og af annari gerð en þeim sem
mest eru notaðar.
ann fyrir bændur á Ingjalds-
sandi, enda búið að grafa þar
með skurðgröfu frá Vélasjóði,
sem þó breytti auðvitað engu
um Ingjaldssand sem nokkuð af
skekkt byggðarlag og erfiðar
samgöngur þangað. . G. í. hélt
drengilega á máli eins og hans
var von og vísa. Enginn tók upp
þykkjuna fyrir Vaðlavík — Aust-
urland á sér löngum formæ’-
endur fáa. Um sinn var heldur
eigi svarað fyrir Öræfinga, en þvi
betur síðar svo sem brátt skal
sagt.
En sem sagt, ekkert gerðist í
þessu máli í jákvæða átt, þó að
ég reyndi að halda því vakandi.
Síðast ritaði ég um það í Morg-
unblaðið 20. ágúst 1958, eftir að
hafa athugað traktorgröfur vand
lega hér í Noregi. Framámenn
í framræslumálunum hunds-
uðu tillögur mínar með öllu, en
staðreyndirnar héldu nú áfram að
tala fyrir því, bæði hér í Noregi
og heima á íslandi. Hér gerast
nú stórir hlutir í skurðgröfumál-
um, og hygg ég að framræslu-
mönnunum heima sé ekki ljóst
allt um það. Nýlega sneri Kanada
stjórn sér til Landbúnaðarráðu-
neytisins í Oslo með ósk um ailar
upplýsingar um tækni við fram-
ræslu hér á landi, þar eð viður-
kennt sé að hvergi standi nú slík
tækni fastari fótum á grundvelli
tilrauna og vegna breytilegra og
erfiðra ræktunarhátta. Landbun-
aðarráðuneytið í Kanada mælir
ekki neitt út í loftið um þessa
hluti, hitt er svo annað mál að
ég tel'að jafnframt því sem vér
íslendingar getum mikinn fróð-
leik sótt til Noregs í þesum efn-
um getum vér líka miðlað Norð-
mönnum framleiðslufróðleik, svo
stórt er í efni um þá hluti hjá oss.
Vér megum aðeins ekki standa og
verða að steini á því sviði og
halda að allt sé fullkomið hjá
oss.
II.
Staðreyndirnar heima héldu
líka áfram að tala. Haustið 1958
brá Árni Jónsson tilraunastjóri
sér til Englands. Eitt af því, er
hann sá þar og leizt vel á, var
einmitt traktorgrafa. Um það seg
ir hann í viðtali við blaðið íslend-
ingur 14. nógvember 1958: ,Þá
sáum við á Boreham tæki til að
grafa skurði, sem komið er fyrir
á hinum nýja traktor, Fordson
Power, og virtust þau bæði sýna
góð afköst og vera hentug tii
flutnings milli vinnustaða. Er
hægt að hafa mismunandi skóflu-
breidd á þessari skurðgröfu, eft-
ir því t. d. hvort grafa á fyrir
símalögn, vatnsleiðslu eða fram-
ræsluskurði".
Ekki veit ég nafn á graftækj-
um þeim sem Árni sá og segir
frá en vitanlega er það einhver
gerð þeirra er ég ræddi um í
grein minni J955 og hef masað
um síðan að reynd væru heima,
til eru ótal gerðir þeirra víða
um lönd, þó að sennilega sé gerð
og smíði hvergi betri en í Noregi,
hér er líka erfiðast að vinna að
Árni Jónsson lét ekki standa
við orðin tóm. í sumar keypti
hann graftæki til þess að setja á
Fordson traktor sem tilrauna-
búið á. Hann valdi norsk tæki af
gerðinni „Humus“. Þau eru af
þeirri gerð að unnið er með
vökvaþrýstingi. Hér í Noregi og
víðar er „Humus“ viðurkennd,
sem ágæt grafa, er grafa skal
ræsi og skurði fyrir vatnsleiðsl-
ur, skólpræsi o. s. frv. Létt er
að vinna með „Humus“ og graf-
an hæg í notkun. Hins -vegar tel
ég ósýnt að sú gerð sé sú bezta,
ef reyna skal að grafa opna
skurði með gröfunni af þeirri
stærð og gerð er mest eru not-
aðir við túnrækt á voru landi.
Ég tel að til þeirra nota beri held
ur að reyna aðra gerð slíkra véla
sem vinna með vírum og vindum
en ekki með vökvaþrýstingi. —
Kostir og gallar þessara tveggja
megingerða eru helztir:
Gröfur, sem vinna með vökva-
þrýstingi eru tengdar beint á
traktorinn og verða sem hluti
af honum við vinnuna. Er því
auðvelt mjög um öll viðvik, aUt
vinnur sem ein heild. En það
er nokkuð mikið verk að festa
graftækin á traktorinn og taka
þau frá. Hentar því illa að nota
tæki þessi til igripa, traktorinn
verður fastur við gröftinn, verð-
ur að vera það helzt um lengri
tíma.
Gröfur sem vinna með vindu
og vírum eru laustengdar við
traktorinn, — dragtengdar — og
þvi ekki nema augnabliksverk að
tengja þær við og taka frá. T.
d. er algengt að maður sem gref-
ur með slíkri gröfu spennir frá
að kvöldi og ekur heim á trakt-
ornum og spennir svo fyrir gröf-
una aftur að morgni, er hann
hefur verk sitt með gröfunni. Þá
tel ég. alveg öruggt, af því er ég
hef séð, að vélar af þessari gerð
séu aðgangsharðari og vinni bet-
ur þar sem erfitt er heldur en
vélar með vökvaþrýstingi. Að
öllu samanlögðu tel ég að víra-
vél af grófri gerð sé líklegri til
að grafa með opna skurði til tún
ræktar heldur en vél sú er Árni
Jónsson hefir fengið til landsins.
En hvað sem því líður á Árni
miklar þakkir skilið fyrir að hafa
brotið ísinn á þessu sviði. Gleður
það mig eigi lítið að tillögur mín-
ar um þessa hluti ná nú fram
að ganga eftir fjögurra ára um-
ræðu mína við ráðamenn er eigi
tóku mark á þeim. Hitt er svo
annað mál að betur má ef full-
reynt á að vera, það þarf að
kaupa og reyna vírgröfu af góðri
gerð sem er dragtengd við trakt-
orinn. Ég er þess fullviss að báð-
ar eigi gerðirnar rétt á Sér á ís-
landi, bæði yélar sem vinna með
vökvaþrýstingi og víravélarnar
og eigi eftir að verða vinsælar
sem tiltölulega ódýrar vélar til
margra hluta nauðsynlegar. Um
það fer íslenzkum bændum og
verktökum vafalaust eins og stétt
arbræðrum þeirra eflendis, bæði
hér í Noregi og víða um lönd
annars staðar.
III.
Fleiri hafa verið að verki en
Árni Jónsson tilraunastjóri. — í
Búnaðarritinu 1958 bls. 44, tek-
ur einn af ráðunautum Búnaðar
félags íslands heldur en ekki upp
þykkjuna fyrir Öræfinga. Um
leið og' hann segir frá framræslu
framkvæmdum í Öræfum skýr-
ir hann fyrir lesendum Búnaðar-
rits hverja heimsku og ógæfu
ég hafi haft í frammi 1 blaða-
grein í Morgunblaðinu „í árs-
byrjun 1955“,. Þar á ég að hafa
lagt til „að senda dráttarvél með
graftækjum austur í Öræfi til
skurðagerðar". Já, hugsið ykkur
hvílíkur voði, ef ég hefði lagt
þetta til! Auðvitað rangfævir
ráðgjafinn í skýrslu sinni allt
sem ég sagði um graftækni í grein
minni 1955, annars var ekki von.
Hann „gleymir" að geta þess, að
ég lagði til „að kaupa eina eða
tvær gröfur af þessari gerð og
reyna þær“. Ekki lagði ég til að
reyna slíka gröfu í Örræfum,
taldi handhægt að reynslan færi
fram á Hólum og Sámsstöðum.
En svo nefndi ég Öræfi sem eina
þeirra smærri sveita þar sem til
mála gæti komið að notsf traktor
gröfu til framræslu ef tilraunir
sýndu að forráðamenn teldu slika
tækni góða og gilda. Að athuga
þetta taldi ég betra heldur en
að heita bændum í Öræfum og
víðar stórauknum framlögum úr
ríkissjóði til að handgrafa skurði!
Enn hef ég eigi lært svo mikið,
að ég hafi lært að skammast mín
fyrir slíkar tillögur. En ekki stóð
á frelsara til þess að rétta hlut
Öræfinga. Niðurstaðan: „Vitan-
lega var þessi tillaga að engu
höfð, því að aðrir vissu betur“.
Áuðvelt verk er að hafa að engu
„tillögu“, sem ég hafði aldrei sett
fram, en ráðunauturinn við lé-
legan lestur(?) lestur eða af öðr-
um ástæðum vildi fá bændur til
að trúa að ég hefði sett fram af
fávizku. Nú getur hann snúið
geiri sínum — bitsljóum — að
Árna Jónssyni tilraunastjóra fvr-
ir að framkvæma tillögu m.na
frá 1955 að verulegu leyti. Albr
verðum við svo tðilar að bíða
eftir árangri hinnar gagnmerltu
tilraunar, sem Árni efnir til, og
einnig að biða þess að bætt verði
við hana tilraun að nota traktor-
gröfu með vírum og vindu.
IV.
í Grunnavíkurhreppi eru nú
ekki nema „5 bændur eftir“ að
því er —vig skýrir skemmtilega
frá í Morgunblaðinu 6. águst
1959. Ég ætla af frásögn að allir
séu þeir mannskapsmenn og vilji
sigra þann erfiðleika sem á bví
er að fá skurðgröfu í byggðar-
lagið til þess að ræsa fram land
til ræktunar. Hitt veit ég eigi
hvort þeir muni þykkjast við er
éj minni nú á ný á tillögur mín-
ar frá 1955 og oft síðar, um að
leysa framræslunauðsyn bænda
sem slíka hafa aðstöðuna eins og
þeir í Grunnavíkurhreppi, méð
því að nota traktorgröfu af grófri
gerð að fenginni jákvæðri reynslu
og tilraunum á tilraunastað sem
til reynslu er valinn. Hvað segir
Guðmundur Ingi, formaður Bún-
aðarsambands Vestfjarða um
það? Og hvað segir Páll á Þúfum
um það og Sigurður þingmaður,
svo að ég nefni til menn sem ég
veit jákvæða og velviljaða, og
kunnugir eru staðháttum? Til
„vissu betur“ mannanna mun til-
gangslaust fyrir mig að víkja
tillögum mínum. Svo vill til að
Grunnhreppingar eiga Fordson
Major traktor sem nota mætti, ef
þeir fengu víratraktorgröfu til
að tengja við hann.
Svo bíð ég rólegur eftir reynsl-
unni af gröfunni hans Árna Jóns-
sonar, en endurtek það, sem ég
veit bezt að gæði hennar eru
mest við samhangandi vinnu við
ræsagerð og þess >áttar og von
mín að vírgrafa dragtengd við
traktor muni gera betur ef grafa
skal opna skurði til túnræktar.
í ann^irri grein mun ég ræða
nýja tækni við gröft opinna
skurða, tækni á borð við það sem
Framh. á bls. 17.
Humus traktorgrafa af þeirri gerð sem keypt hefir verið til Akureyrar.
Guðmundur Ingi tók upp hanzk ræsagerð og öðrum framræslu-
framkvæmdum.