Morgunblaðið - 08.12.1959, Síða 13

Þriðjudagur 8. des. 1959
MORGUNBLAÐIÐ
13
I Císli Sveinsson fyrrv. Alþingisforseti |
— MinningarorB —
Gísli Sveinsson, fyrrverandi Alþingisforseti.
NÚ ERU þeir allir horfnir fram-
herjarnir í þeim þætti sjálfstæðis
baráttunnar, sem lauk 1. desem-
ber 1918, mennirnir, sem reistu
merki skilnaðarstefnunnar upp
úr aldamótunum og börðust af
eldmóði og hrifningu fyrir frelsi
íslands. Gísli Sveinsson féll síð-
astur. Hann andaðist hér í
Reykjavík 30. nóvember sl., tæp-
lega 79 ára gamall.
Höfuðborg íslands kveður í dag
Gísla Sveinsson, en á morgun
verður hann lagður til hinztu
hvíldar heima í ættarhéraði sínu
í Skaftafellssýslu. Þar er þessum
vígreifa baráttunmanni og ætt-
jarðarvini búinn hvílustaður
sunnan undir jöklum, mitt í blóm
legri byggð, milli sanda og stór-
fljótá. Þá er hann kominn heim
eftir langa og viðburðaríka ferð
og fjölþætta baráttu í þágu lands
síns og þjóðar.
-t-f -
Gísli Sveinsson var fæddur að
Sandfelli í öræfum 7. desember
1880. Foreldrar hans voru merk-
ishjónin Svein Eiríksson, prestur
og alþingismaður, og Guðrún
Pálsdóttir, prófasts og þjóðfund-
armanns í Hörgsdal, Pálssonar.
Hann lauk stúdentsprófi í
Reykjavík 1903 og embættisprófi
í lögfræði við Kaupmannahafnar
háskóla árið 1910. Hann gerði
nokkurt hlé á háskólanámi sínu
vegna heilsubrests á árunum
1906—1907. Á þeim tíma var
hann settur bæjarfógeti á Akur-
eyri og sýslumaður í Eyjafjarð-
arsýslu.
Þegar Gísli Sveinsson hafði lok
ið háskólanámi gerðist hann yfir-
dómslögmaður í Reykjavík og
vann þau störf fram til ársins
1918, en þá var hann skipaður
sýslumaður í Skaftafellssýslu.
Því embætti gegndi hann megin-
hluta ævinnar, eða fram til árs-
ins 1947. Þá var hann skipaður
sendiherra íslands í Noregi. Var
hann fyrsti íslenzki sendiherr-
ann, sem sendur var til dvalar
og starfa meðal Norðmanna, nán-
ustu frændþjóðar fslendinga.
-1 - f -
Gísli Sveinsson hóf ungur þátt-
töku í stjómmálabaráttu þjóðar
sinnar. Hann var kosinn á þing
fyrir Vestur-Skaftafellssýslu ár-
ið 1916 og átti þar sæti til ársins
Á MORGUN verður til moldar
borinn í Vík í Mýrdal Gísli
Sveinsson, fyrrum sýslumaður og
síðar sendiherra. Er þar að velli
hniginn héraðshöfðingi, sem
Skaftfellingar báru gæfu til að
njóta bæði vel og lengi, en þar
fór enginn meðalmaður.
Æfiatriða hans verður rækilega
minnzt af öðrum og skal hér
því aðeins á fátt eitt drepið af
störfum hans. Þegar hin svokall-
aða Spánska veiki barst hingað
til lands 1918 hélt hann í óleyfi
heilbrigðisyfirvaldanna í fyrstu
uppi sóttvörnum í héraðinu, svo
að veiki þessi komst aldrei þang-
að, en enginn veit hve mörgum
mannslífum var með því bjarg-
að. Þurfti til þess mikið áræði
manns á fyrsta embættisári, enda
þótt ráðstafanir þessar yrðu síð-
ar samþykktar þegar fullsýnt var,
hver voði var hér á ferðum. Á
því sama ári bættist svo Kötiu-
gosið ofan á enstakan grasbrest
og erfiðleika með fóðuröflun, er
fylgdi öskufall svo mikið að tók
fyrir alla beit fram á næsta sum-
ar.
Var hann þá óþreytandi í því
að greiða fram úr erfiðleikum
héraðsbúa með öllum hugsanleg-
um ráðum. Mun hann við þetta
hafa gengið svo nærri kröftum
sínum að af því hlaut hann al-
varlegan heilsubrest síðar. Em-
bættisstörf hans voru röggsam-
1921. Varð hann þá að leggja nið-
ur þingmennsku sakir heilsu-
brests. En hann var aftur kos-
inn á þing fyrir Vestur-Skafta-
fellssýslu étrið 1933, og átti síðan
sæti á þingi til ársins 1947, er
hann varð sendiherra. Sendiherra
starfinu gegndi hann til ársins
1951, en þá fluttist hann alkom-
inn heim til íslands og stóð heim-
ili hans hér í Reykjavík síðan.
Jafnhliða sýslustjórn og þing-
mennsku voru Gísla Sveinssyni
falin fjöldi trúnaðarstarfa. Hann
var málaflutningsmaður Lands-
banka íslands árin 1912—18, átti
sæti í milliþinganefnd um Flóa-
áveitu 1916, í milliþinganefnd um
bankamál 1937. Hann átti sæti í
Landsbankanefnd 1934—1945. í
dansk-íslenzku ráðgjafarnefnd-
inni átti hann einnig sæti um
árabil og í milliþinganefnd um
póstmál 1943. Hann var formaður
milliþinganefndar um stjórnar-
leg og örugg, en þó rekin af
fyllstu nærgætni og tillitssemi.
Starfsmaður var hann ágætur og
svo sýnt um að semja að hann
gat lesið skrifara fyrir viðstöðu-
laust löng og flókin embættis-
bréf, svo að engum staf þurfti
að breyta eftir á.
Eins og nærri má geta leituðu
margir hjálpar hans þegar þeim
bar vanda að höndum. Náði hjálp
semi hans svo langt, að til hans
sóttu fulltingi ekki síður andstæð
ingar hans en flokksbræður og
gerði hann engan mannamun á
fyrirgreiðslu. Virtist honum mikil
ánægja að því að leysa hvers
manns vandræði. Hann gekk
gunnreifur að hverju góðu máli
og sótti svo fast að flestir munu
ætla að þeim málum hafi ekki
verið við bjargandi, sem hann
gafst upp við.
Af öllum opinberum verkleg-
um framkvæmdum í héraðinu
hafði hann mikil afskipti og var
t. d. aðalhvatamaður að bygg-
ingu læknisbústaðar með sjúkra-
skýli og kirkju í Vík. Stóð hann
fyrir fjársöfnun til þessara bygg-
inga og hafði á hendi forsögu um
framkvæmdir allar.
Nú er störfum þessa mæta
manns lokið, en þau munu halda
minningu hans á lofti meðal Skaft
fellinga um langa framtíð. —
Kveðja þeir hann með kærri
þökk.
Jón Þorsteinsson.
skrármálið 1942.—1947 og átti
sæti í Alþingissögunefnd árin
1943—56.
Kirkjumál lét Gísli Sveinsson
sig mjög skipta. Átti hann sæti
í kirkjuráði, allt frá stofnun þess
á árinu 1931, var einn aðalfor-
göngumaður og forseti almennra
kirkjufunda, og átti sæti á hinu
nýstofnaða kirkjuþingi árið
1958. Hann var fyrsti formaður
Félags héraðsdómara og einn af
frumkvöðlum þeirra samtaka.
Gísli Sveinsson var forseti Sam
einaðs Alþingis árið 1942 og
1943—1945. Hann var um langt
skeið formaður samvinnunefndar
samgöngumála á Aþingi og beitti
sér mjög fyrir hvers konar sam-
göngubótum í landinu.
Heima í héraði sínu hafði Gísli
Sveinsson víðtæk afskipti af hags
munamálum héraðsbúa sinna. —
Var hann þar viðriðinn flest mál,
er til heilla horfðu fyrir Skaft-
fellinga.
-t-t-
Á æskuárum Gísla Sveinsson-
ar var sjálfstæðismálið mál mál-
anna í hugum allra íslendinga. f
svo að segja hverri sveit á land-
inu snerist stjórnmálabaráttan
um það eitt, hvernig baráttunni
skyldi hagað í viðureigninni
við yfirþjóðina. Gísli Sveinsson
var kominn af traustum bænda-
og prestaættum. Faðir hans var
einnig um skeið þingmaður og á
heimili hans ríkti einlægur og
vakandi áhugi fyrir sjálfstæðis-
baráttunni og takmarki hennar.
Áhugi Gísla Sveinssonar fyrir
stjórnmálum og þá fyrst og
fremst fyrir frelsisbaráttunni
vaknaði því þegar á bernskuár-
um hans heima í föðurgarði.
Á skólaárunum, sem voru hin-
ir mestu átakatímar, urðu línurn-
ar síðar ennþá skýrari. Gísli
Sveinsson skipaði sér þegar í
sveit hinna framsæknustu og rót-
tækustu í sjálfstæðisbaráttunni.
Hann gerðist landvarnar- og
skilnaðarmaður, eins og þeir
Bjarni frá Vogi, Benedikt Sveins-
son og Ari Arnalds, svo nokkrir
séu nefndir. Á háskólaárum sín-
um í Kaupmannahöfn var hann
þegar orðinn einn snarpasti og
vígreifasti baráttumaðurinn í
hópi hinna yngri manna. Hann
var flugmælskur, rökfastur, á-
heyrilegur vel, en flutti mál sitt
þó ávallt af hófsemd og háttvísi.
Þeim ræðuhætti hélt Gísli Sveins
son alla tíð, Hann féll aldrei fyrir
þeirri freistingu að grípa til lág-
kúrulegra, persónulegra spjóta-
laga. Hann var ávallt málefna-
legur og drengilegur í málflutn-
ingi sínum. Hann gekk glaður og
reifur til hverrar orrustu og þótt
hann væri vopnfimur á málþing-
um, var aldrei eitur í eggjum
vopna hans. Hin þunga undiralda
í allri stjórnmálabaráttu Gísla
Sveinssonar var heit trú hans á
land sitt, framtíð þess og frelsi.
-f-t -
Á því fór vel, að það skyldi
koma í hlut Gísla Sveinssonar
að stýra hinum sögufræga fundi
Alþingis 17. júní 1944, að Þing-
völlum við öxará. Margir hinna
gömlu skilnaðarmanna og fram-
herja í sjálfstæðisbaráttunni
hefðu vafalaust viljað standa í
sporum hans þá. En örlögin
höfðu kjörið Gísla Sveinsson til
þess að lýsa því yfir að Lögbergi
hinu helga, að ísland væri al-
frjálst, að hið forna þjóðveldi
hefði verið endurreist, og er-
lent konungsvald yfir íslending-
um þrotið. Fyrir þetta hlutverk
var Gísli Sveinssón guði sínum
þakklátur. Hann leysti það einnig
af hendi með sæmd og glæsibrag.
íslenzka þjóðin þakkar Gísla
Sveinssyni nú þegar hann er all-
ur fyrir margþætt störf í þágu
lands síns. Hún þakkar honum
fyrir hina heitu trú hans á frelsi
hennar og sjálfstæði, möguleika
hennar til þess að standa óháð og
hlutgeng í samfélagi frjálsra
þjóða.
-t-f-
Gísli Sveinsson var maður fríð-
ur sýnum, vasklegur í framkomu
og ljúfur og mildur í umgengni.
Á heimili hans, bæði heima í
Vík í Mýrdal og síðast hér
í Reykjavík, ríkti gestrisni og
hlýhugur, sem verður öllum þeim
minnisstæður, er þangað komu.
Átti það einnig við um fyrsta
íslenzka sendiherraheimilið er
þau hjón stofnsettu í Oslo.
Gísli Sveinsson kvæntist árið
1914 Guðrúnu Einarsdóttur úr
Reykjavík, ágætri og glæsilegri
konu, sem var honum alla ævi
mjög samhent og átti ríkan þátt
í að byggja upp hin þjóðlegu
og vinsælu heimili þeirra. Áttu
þau fjögur börn, þrjár dætur,
Guðríði, sem gift er Finni Guð-
mundssyni, náttúrufræðingi, Sig-
ríði nuddkonu og Guðlaugu,
sendiráðsritara í London, sem
gift er John M. G. Best fulltrúa í
brezka útvarpinu, og einn son,
Svein flugstjóra, sem undan-
farin ár hefur starfað erlendis.
Eru öll börnin hin mannvænleg-
asta fólk, eins og kyn þeirra
stendur tiL
minnist aldarafmælis Einars
H. Kvarans.
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ minntist ald-
ar afmælis skáldsins og rithöf-
undarins Einars H. Kvarans, sl.
sunnudag. Hófst dagskráin með
snjöllu erindi próf. dr. phil.
Steingríms J. Þorsteinssonar. —
Rakti prófessorinn rithöfundar-
feril Kvarans og gerði grein fyr-
ir þeim miklu áhrifum, sem hann
hafði haft á samtíð sína og eftir
tíma með skáldritum sínum, fyr-
irlestrum og blaðamennsku, en
Einar H. Kvaran var sem kunn-
ugt er afburða ritsnjall, mikill
hugsjónamaður, er lét sér ekk-
ert mannlegt óviðkomandi og sá
snillingur um skáldsagnagerð,
einkum þó sögur, að enginn fit-
höfundur ísenzkur stendur hon-
um framar í því efni. Hann var
auk þess gott ljóðskáld og at-
hyglisverður leikritahöfundur þó
að hann væri orðinn foskinn
Það var Gísla Sveinssyni mikil
gæfa, að ná háum aldri, án þess
að mæðast af langvinnum veik-
indum eða sjúkralegum. Á yngri
árum sínum kenndi hann að vísu
vanheilsu, sem lamaði starfsþrek
hans nokkuð um skeið. En hann
sigraðist á þeim sjúkdómi. Kjark
ur hans og lífsþróttur bar þar
hærra hlut. Á hinum efri árum
gekk hann yfirleitt heill til skóg-
ar. Sjúkdóm þann, er varð hon-
um að aldurtila, tók hann fyrst
á sl. sumri. Þá tóku kraftar hans
að fjara út. Hann fékk hægt og
rólegt andlát eftir stutta legu £
sjúkrahúsi. Þar með var dagur
af lofti í tilveru mikils og djarf-
huga baráttumanns, sem lengi
mun verða minnzt fyrir marg-
þætt og merkileg störf. Vinir og
samstarfsmenn Gísla Sveinsson-
ar og heimilis hans senda ástvin-
um hans innilegar samúðar-
kveðjur við fráfall hans. íslenzka
þjóðin þakkar líf hans og starf.
Sigurður Bjarnason
frá Vigur.
GfSLI SVEINSSON vann flest
sín störf í augsýn alþjóðar sem
atkvæðamikill sýslumaður um
áratugi, fyrsti sendiherra íslands
í Noregi og þingmaður um langt
árabil, svo að hin helztu séu talin,
öll þessi störf vann Gísli aiS
virðuleik, samvizkusemi og vit-
und um gildi þeirra. Myndin af
honum við framkvæmd þeirra,
svo mikilvæg sem þau voru, er
áreiðanlega í margra huga um
þessar mundir. En þeir, sem
höfðu af honum nánari kynnl,
hugsa jafnframt og ekki síður til
ljúfmennsku hans og fjörs í kunn
ingjahóp. Við fáa hinna rosknari
manna var ánægjulegra að
spjalla um gamalt og nýtt, enda
sýndi hann þá ætíð hið mesta
umburðarlyndi, þó að ekki líkaði
honum allt, sem sagt var eða gert
hafði verið. ,
Af þessum sökum mun Gísli
verða samtímamönnum sínum
minnisstæður. En nafn hans mun
geymast löngu eftir daga okkar,
sem nú lifum, vegna stjórnmála«
afskipta hans. í stjórnmálum lét
Gísli sér allt frá æskudögum
mjög hugað um sjálfstæðismálið
og hlotnaðist sú gæfa, að lýsa,
úr forsetastól Alþingis, yfir end-
urreisn lýðveldisins á Þingvöll-
um 17. júní 1944. Mun sú stund
ógleymanleg öllum, sem þar voru
þá, og geymast í sögu þjóðarinn-
ar á meðan byggð íslands helzt.
Bjarni Benediktsson-
maður, er hann tók að gefa sig
að þeirri skáldskapargrein.
Þegar próf. Steingrímur hafði
lokið máli sínu, las Ævar R.
Kvaran nokkur ljóð eftir skáld-
ið. Því næst las Guðbjörg Þor-
bjamardóttir smásöguna „Fyrir-
gefning“ eftir hann. Þá söng Þur-
íður Pálsdóttir lög við kvæði
skáldsins úr leikritinu „Lénharði
fógeta'1. Að lokum var sýnt atriði
úr leikriti skáldsins, „Jósafat" og
voru leikendur þau Regína Þórð-
ardóttir, Arndís Björnsdóttir og
Haraldur Björnsson. Ævar R.
Kvaran var leikstjóri. Lárus
Pálsson kynnti leikskráratriðin.
Þjóðleikhússtjóri og Ævar R.
Kvaran undirbjuggu og völdu
dagskrárefnið.
Minningarsamkoma þessi var
öll hin merkasta og samboðin
hinu ágæta skáldi og mikilhæfa
rithöfundi.
S. Gr.
Kveðjuorð frá SkaftfeUingum
Þjóðleikhúsið minnist nldnr-
nfmælis Einnrs H. Kvoron