Morgunblaðið - 16.12.1959, Qupperneq 3

lOðvik’udagur 16. des. 1959
MORGVNBLAÐIÐ
3
I JANÚAR 1940, hafffi Heims-
1 styrjöldin affeins staðið í fjóra
mánuffi. Þá fékk Reykjavík
vndarlega sendingu. Til bæj-
arins kom stór hópur þýzkra
akipbrotsmanna, 62 manna á-
höfn af Bahia Blanca.
Koma þeirra hingaff var í
rauninni fyrsta snerting ís-
lands viff heimsstyrjöldina, því
aff varla var hægt aff tala um
það, þótt nokkur þýzk flutn-
ingaskip leituðu hælis hérna
á ytri höfninni og iæddust síff-
an eitt og eitt í burtu, eða þótt
ensk Katalinaflugvél kæmi til
Raufarhafnar.
Þessi fjölmenni hópur þýzkra
■jómanna dvaldist síðan vik-
nm saman í Reykjavík og virt-
ist koma sér fremur vel. Ekki
▼ar þó laust viff, að sumum
þætti hópurinn hættulega stór
fyrir þetta litla vopnlausa
land, einkum þó eftir að fregn-
ir fóru að berast hingaff af
árás Þjóðverja á Noreg og Ahöfnin af Bahia Blanca. Myndin tekin í Reykja vík veturinn 1940. — Örin bendir á William Spitz.
og aðfarir þeirra
Danmörku
allar þar.
Orðrómur komst á kreik nrn
*ð skipið Bahia Blanca hefði
ekki „farizt“ í þess orðs sönnu
merkingu, heldur hefði verið
opnað fyrir botnlokurnar og
•kipinu sökkt, þegar íslenzk-
fremur væri hægt að leita uppi
fjölda erlendra manna, sem
hér komu við sögu, t. d. hers-
höfðingjana sem hér voru o. fl.
en þeir fá að týna tölunni og
sagan glatast með þeim.
skipið fór að leka. Leiddi þetta
til þess að við sendum út neyð
arskeyti SOS. En það voru
ekki eingöngu íslenzku togar-
arnir, sem urðu varið við neyð
arskeytið, heldur einnig
brezka beitiskipið Berwick.
Bahia Blanca áhöfnin
opnaöi botnlokurnar
og reyndist sigursœll meðal íslenzku kvenþjóðarinnar
ur togari var nálægur til að
bjarga mönnunum. Þanmg
hefðu Þjóðverjar farið að því
að koma hér á fót öflugri
fimmtu herdeild, kannski til
að njósna og undirbúa komu
þýzks innrásarhers, kannski til
að hrífa völdin sjálfir í sínar
hendur. Þessi þýzki hópur var
þá öflugri en sjálf lögreglan
í Reykjavík.
Aldrei fékkst þó úr þessu
skorið.Þann 10. maí 1940 komu
Bretar, hernámu landið
og handtóku Þjóðverjr-
ana. Aldrei kom til þess, að
áhöfnin af Bahia Blanca ynni
aðra sigra hér en hjá íslenzka
kvenfólkinu. Hefur lengi ver-
ið í minnum haft, að á þeim
vígstöðvum hafi þeir verið
einkar sigursælir.
Því miður er allt of lítið
gert af því hér, að reyna að
grafa up og safna heimildum
um sögu landsins á stríðsár-
unum. í erlendum söfnum er
án efa til mikið af upplýsing-
um um viðhorfin til íslands
á þessum árum, en enginn ís-
lendingur leitar þeirra. Enn-
Wiliam Spitz var handtekinn
í Skíðaskálanum.
Um síðustu helgi bar óvenju
vel í veiði, því að til Reykja-
víkur bar að garði þýzkan sjó
mann, einn sem hafði verið
1 áhöfninni á Bahia Blanca.
Hann heitir Wiliam Spitz og
var yfirkyndari á skipinu.
Hann er nú rétt um fimmtugt
og hefur verið undanfarin ár
á þýzkum togurum Það óhapp
henti hann nú, þegar hann
var á Hamborgar-togaranum
Hans Pickenpack, að hann
fingurbrotnaði. Var hann lagð
ur á þýzka spítalaskipið
Poseidon, sem kom hingað um
helgina.
Því er tæpast trúandi, að
þessi maður hafi nokkra
ástæðu til að fela það nú 20
árum eftir atburðina, ef ein-
hver mygla var í mosanum.
Þegar hann kom upp á skrif-
stofu Mbl. spurðum við hann:
— Var það rétt, að það hefði
verið opnað fyrir botnlokurn-
ar á Bahia Blanca?
— Já, það er alveg hárrétt.
Það var opnað fyrir þær til að
sökkva skipinu.
Jæja, hugsuðum við. Voru
þetta þá allt saman tekin ráð
hjá Þjóðverjum, að koma her
á land fimmtu herdeild.
En sjómaðurinn hélt áfram:
— Við sökktum skipinu
vegna þess að brezka beiti-
skipið Berwick, sem hafði
varðstöðu í sundinu milli ís-
lands og Grænlands var á
leiðinni til okkar. Og svo seg-
ir hann söguna:
— Við höfðum lagt af stað
frá Rio de Janeiro, ég held
að það hafi verið seint í nóvem
ber-mánuði. Farmurinn var
180 þúsund sekkir af kaffi,
3000 föt af svínafeiti og stór
farmur af kopargrýti. Það var
spennandi sigling, því alltaf
gat maður átt von á óvina-
skipum. Við sigldum ljóslaust
að :tu’-lagi og okkur tókst að
læðast upp í sundið milii L
lands og Grænlands En þar
lentum við í rekís og fór það
svo, kannski af því reynt var
að hraða siglingunni, að skip-
«5 skemmdist framantil og
Það setti á fulla ferð í áttina
til okkar og hét því að, bjarga
allri skipshöfninni, ef hún
gerði engar ráðsfanar til að
sökkva skipinu. Bretarnir
ætluðu að taka skipið og draga
það út til Englands og nota
sjálfir hinn dýrmæta farm.
Þetta gátum við ekki fallizt
á og opnuðum þess vegna botn
ventlana til þess að skipið
félli ekki Bretum í hendur.
Hvernig gekk svo björgun-
in? íslenzki togarinn Haf-
steinn kom til okkar á undan
brezka beitiskipinu og fórum
við yfir í hann á björgunar-
bátum okkar. Mig minnir að
eftir að við vorum komnir í is-
lenzka togarann hafi Berwick
krefizt þess, að við værum
framseldir Bretum, en íslend-
ingarnir neituðu því, og hurfu
Bretarnir þá frá, enda var ís-
land þá ennþá hlutlaust.
Þessi frásögn þýzka sjó-
mannsins var allathygiisverð
m. a. vegna þess, að í frásögn-
um íslenzkra blaða frá þessum
tíma er hvergi vikið að því
að þetta brezka beitiskp hafi
komið við sögu.
— Voruð þið þá aldrei njósn
arar og fimmtu herdeildar-
menn eins og sumir héldu?
— Auðvitað ekki, svaraði
Wiliam Spitz. Við vorum bara
ósköp venjulegir farmenn. —
Auðvitað voru nazistar í hópn
um, enda mikil hrifning á
Hitler á þessum árum. Þó held
ég, að nazisminn hafi verið
minni meðal þýzkra farmanna
en flestra annarra stétta, fyrir
þá sök, að við kynntumst um-
heiminum betur.
— Hvernig líkaði ykkur
dvölin í Reykjavík?
— Hún var alveg ógleyman-
leg. Við bjuggum á tveimur
hótelum, Skjaldbreið og Heklu
og í Herkastalanum. Við höfð-
um ekkert annað fyrir stafni
en að skemmta okkur og láta
okkur liða vel.
— Þið voruð sigursælir hjá
kvenfólkinu?
— Já, blessað íslenzka kven-
STAKSTEIIVAR
fólkið, það lét okkur aldrei í
friði. Við fórum á hverju
kvöldi á dansleik, oftast á
Hótel ísland.
Þegar ég kom nú til Reykja-
víkur og fór upp í bæinn, gekk
ég fyrst að Hótel ísland, það-
an átti ég margar sælar endur-
minningar. En hvað var þetta,
húsið var ekki lengur til og
mér var sagt, að það hefði
brunnið. Sama tilfinningin og
og þegar fangar komu heim til
Þýzkalands eftir stríðið og
ætluðu að fara að rifja upp
endurminningar sínar á göml-
um slóðum. Þá lágu húsin
í rústum, eyða og tóm yfir
öllu.
Já, það var skemmtilegt í
gamla daga á Hótel ísland. Þá
voru uppáhaldslögin Ramona
og Paris durch dein Herz. Þau
voru leikin á Hótel ísland.
Þér kynntust mörgum ís-
lenzkum stúlkum?
— Já, við áttum vingott við
þær margar. En þó ég dveljist
nú nokkra daga í Reykjavik,
hitti ég enga þeirra. Þær eru
víst allar giftar og margra
bama mæður.
— Hvað er skemmtilegasta
endurminningin úr gömlu
Reykjavík?
— Ég get ekki sagt frá henni.
Hún er leyndarmál tveggja, að
eins tveggja. En ég get sagt frá
leiðinlegustu endurminning-
unni. Við vorum einu sinni
góðglaðir nokkrir sjómennirn-
ir og gengum um Austurstræti
syngjandi og hrópandi. Þá
kom lögreglan og stakk okkur
í sandkassann.
— Hvaða sandkassa?
— Jú, við köllum það sand-
kassa í Þýzkalandi. Það er það
sama og þið kallið kjallara.
— Ykkur hefir brugðið ægi-
lega í brún, þegar Bretarnir
komu?
— Já, það var skelfilegt. —
Annars var ég ekki í bænum
þá. Við Þjóðverjarnir höfðum
farið allmargir saman austur í
Rangárvallasýslu. Við klifum
Heklutind. Svo vorum við á
leiðinni í bæinn og gistum í
Skíðaskálanum aðfaranótt 10.
maí.
Við vorum að snæða morg-
unverðinn, þegar herbíll kom
að skíðaskálanum og einkenn-
isbúnir menn stigu út úr hon-
um og ætluðu að fá sér kaffi i
skíðaskálanum. Þetta kom okk
ur mjög á óvart og allt gerðist
í svo skjótri svipan, að við viss
um ekki fyrr en Bretarnir
voru seztir við næsta borð og
farnir að panta kaffi.
Þá fóru þeir að huga að okk-
ur og skildist að við myndum
ekki vera íslendingar.
„Germans" hrópuðu þeir
og ei«n liðsforir,H ’ '--a dró
upp skammbyssu og hrópaöi:
Framh. á bls. 23.
r* 0-0'0-00t.0 0 0 0
Gorgeir Framsóknar
Tíminn skýrffi í gær frá sam-
komulaginu um afurffaverð land-
búnaðarins milli fulltrúa neyt-
enda og framleiffenda undir þess-
um fyrir'sögnum:
„Ríkisstjórnin gugnaffi fyrir
Stéttarsambandinu og baráttu
Framsóknarflokksins gegn bráða
birgffalögunum“.
„Samningar komnir á um bú-
vöruverff. — Verðlagsgrundvöll-
urinn heldur sér og verfflagning
fari fram með sama hætti og
áður“.
„Ríkisstjórnin Iofar hækkun
útfliutningsbóta og Sjálfstæffis-
flokkurinn knúinn til aff standa
viff yfirlýsingar sínar um bætur
frá 1. september".
Mikil vonbrigði
Engum mun dyijast vonbrigffi
Tímamanna yfir því, að sam-
komulag skyldi takast undir for-
ystu ríkisstjórnarinnar milli full-
trúa framleiffenda og neytenda
um þessi viffkvæmu mál. Tíminn
reynir aff leyna þessum von-
brigffum meff gorgeir um þaff, að
ríkisstjórnin hafi „gugnaff" fyr-
ir „baráttu FramsóknarlUokks-
ins“.
Þetta er auffvitaff hin mesta
fjarstæða. Sannleikurinn er sá,
aff samkomulag um viðkvæmt
deilumál næst yfirleitt ekki meff
því, aff annar hvor affili „gugni“
I á málstað sínum. Samkomulag
' byggist á einlægum vilja affila til
þess aff ná endunum saman og
byggja samningsgrundvöll sinn
á sanngirni og skilningi á hags-
munum hver annarra.
Þaff er einmitt þetta, sem gcrff
ist meff samkomulagi neytenda
og framleiðenda um verðlagn-
ingu landbúnaffarafurffanna. Tím
anum svíffur þetta samkomulag.
Af því sprettur gorgeir hans í
gær.
Fékk ekki nýja
vinstri stjórn
íslendingur á Akureyri ræffir
nýlega um tilraunir Framsóknar-
manna og kommúnista á sl.
hausti til þess aff koma á nýrri
vinstri stjórn. Kemst blaðiff þá
m.a. aff orffi á þessa leiff:
„Vonbrigffi Hermanns Jónas-
sonar og kommúnista yfir því, aff
myndun nýrrar vinstri stjórnar
skyldi ekki takast í haust, er
vissulega skiljanleg. Hermann
hafffi haft svo mörg orff um þaff
á stjórnarárum V-stjórnarinnar,
aff nú hefffi sá draumur rætzt, að
víkja Sjálfstæffisflokknum, er
nær helmingur þjóffarinnar stóff
aff, „til hliffar" og gera hann á-
hrifalausan, aff vel má setja sig
í spor hans nú. En þótt svo hafi
til tekizt nú, aff Hermann er ekki
lengur forsætisráffherra, þá er
ekki þar meff sagt aff horwum effa
flokki hans „verffi vikiff til hliff-
ar“ í þeim skilningi, er hann
leggur í slík orff“.
Dæmdi sig úr leik
Vesturland á fsafirffi kemst ný-
lega aff orffi á þessa leiff, er þaff
ræffir um stjórnarmyndun Sjálf-
stæðisflokksins og Alþýðuflokks
ins:
„Framsóknarflokkurinn, sem
einn tapaði þingmönnum, þrátt
fyrir fjölgun þingmanna úr 52
í 60, hefur meff framferffi sínu
síðustu árin dæmt sig úr leik.
Bæffi Sjálfstæðismenn og AI-
þýffuflokksmenn hafa orffiff fyrir
miklum vonbrigðum meff Fram-
nokkinn á undanförnum
árum, vegna >!“-■ " ,«rystu-
manna hans og óheilinda í öllu
samstarfi“.