Morgunblaðið - 04.02.1960, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 4. fetirííar 1960.
MOKarnvnr.AÐlÐ
13
Þjdðarvoði, ef ekki er breytt m stefnu
Engin ríkisstjórn mundi
breytingar að óþörfu
Nýja gengið og aðstaða út-
flutningsframleiðslunnár
EFTIR að gallar og gjaldþrot
uppbóta- og styrkjakerfisins
hefur verið rætt ítarlega í grein-
argerð viðreisnartillagna ríkis-
stjórnarinnar, er rætt um hið
nýja gengi íslenzkrar krónu og
aðstöðu einstakra greina útflutn-
ingsframleiðslunnar. Er þá m. a.
komizt að orði á þessa leið:
Víðtækar breytingar
í ljósi þess, sem sagt hefur ver-
ið hér að framan, telur ríkisstjórn
in það ekki álitamál, að nauðsyn-
legt sé að afnema bóta- og gjalda-
kerfið og leiðrétta gengisskrán-
inguna að fullu. Hitt er ríkis-
stjórninni vel Ijóst, að þetta verð
ur ekki gert nema með víðtæk-
um breytingum í öllu efnahags-
lifinu. Þessar breytingar eru erf-
iðar í framkvæmd vegna þess
hve víðtækar þær eru, og hversu
mjög þær snerta hagsmuni allra
stétta þjóðfélagsins. Engin ríkis-
stjórn myndi gera tillögur um
slikar breytingar að óþörfu. Það
er vegna þess, að ríkisstjórnin er
sannfærð um, að þjóðarvoði sé
fyrir dyrum, ef slíkar ráðstaf-
anir séu ekki gerðar, að hún
geri nú tillögur um víðtækari
ráðstafanir i efnahagsmálum en
gerðar hafa verið hér á landi
síðasta áratiuginn að minnsta
kosti. Hér á eftir mun verða gerð
grein fyrir þessum tillögum í
aðalatriðum.
Nýja gengið — miðað við
þarfir bátaflotans
Lagt er til, að hið nýja gengi
verði jafngildandi kr. 38.00 á
Bandaríkjadollara. Þetta gengi er
við það miðað, að stærsta
grein útflutningsframleiðslunnar,
þorskveiðar bátanna, beri það
sama úr býtum og þær gera með
þeim útflutningsbótum, er nú
gilda, að öllum sérbótum með-
töldum. Þessar bætur eru nú
94,5% af útflutningsverðmæti
bátafiskjar (sbr. töflu nr. 4, sem
gefur yfirlit um núgildandi út-
flutningsbætur). Þessar bætur
svara til gengis, sem væri tæpar
32 kr. á Bandarikjadollar. Þetta
gengi myndi þó ekki nægja til
að veita bátaútveginum þá af-
komu, sem hann nú hefur, vegna
þess að útvegurinn kaupir erlend
ar rekstrarvörur sínar og fram-
leiðslutæki með aðeins 55% yf-
irfærslugjaldi, þ. e. a. s. á gengi,
sem svarar til rúmlega 25 kr.
á Bandaríkjadollar. Eftir að hin
nýja gengisskráning hefur geng-
ið í gildi, verður útvegurinn hins
vegar að flytja þessar vörur inn
á sama gengi og hann fær fyrir
útflutninginn. Þegar tekið er til-
lit til þessa, og ennfremur gert
ráð fyrir, að bátaútveginum verði
bætt það verðfall, sem orðið hef-
ur á síðasta ári á fiskimjöli, verð-
ur niðurstaðan sú, að hið nýja
gengi þurfi að vera kr. 38.00 á
Bandaríkjadollar. Miðað við það
meðalgengi, sem nú er á Banda-
ríkjadollar í útflutningi, kr.
30.36, er hér um að ræða lækkun
á gengi krónunnar um 20%, en
hið almenna gengi, sem nú er á
Bandaríkjadollar í innflutningi,
kr. 25,30, lækkun um 34%.
Aðstaða togaranna
Togarar hafa undanfarinn ára-
tug yfirleitt fengið mun lægri
bætur en bátar, enda hafa flestir
þeirra verið reknir með tapi. Á
þessu var gerð mikil leiðrétting
með útflutningssjóðslögunum vor
ið 1958. Af þessum sökum, og
eins vegna góðra aflabragða, varð
afkoma togaraflotans öll önnur
það ár en hún hafði verið áður.
Á árinu 1959 hefur aftur sótt í
fyrra horf með afkomu togar-
anna. Kemur þar hvorttveggja
til, að bætur togaranna hafa ekki
verið hækkaðar að heitið geti
síðan 1958 þrátt fyrir aukinn til-
kostnað, og að aflabrögð hafa
orðið rýrari en árið 1958. Hin lé-
legu aflabrögð leiða aftur á móti
af útfærslu landhelginnar, sem
hefur útilokað togarana frá mörg
um beztu heimamiðunum, og
minnkun afla á fjarlægum mið-
um. Minni afli hefur ekki aðeins
valdið lakari afkomu togaranna
heldur einnig leitt til þess, að
tekjur togarasjómanna hafa lækk
að og orðið tiltölulega óhagstæð-
ar, einkum miðað við tekjur báta
sjómanna. Ríkisstjórnin telur, að
hin nýja gengisskráning muni
skapa möguleika á því að færa
kjör togarasjómanna til samræm-
is við kjör bátasjómanna, og jafn-
framt grundvöll fyrir hallalaus-
um rekstri togaranna.
Síldarafurðirnar
Síldarútvegurinn hefúr fengið
lægri bætur en nokkur önnur
grein útflutningsins. Lengst af
hafa bæturnar verið miklu lægri
en annarra greina, og það enda
þótt þessi grein sé sérstaklega
háð sveiflum í aflabrögðum. Með
útflutningssjóðslögunum frá 1958
og hækkun bóta á síldarafurðum
sumarið 1959, var þó mjög dreg-
ið úr þessum mismun. Nú er ætl-
unin að munurinn hverfi að fullu,
enda hafa alvarlegar horfur skap
azt varðandi sölu á afurðum þess-
arar atvinnugreinar.
Að því er saltsíldina snertir,
er það fyrirsjáanlegt, að markað-
ir hennar í Sovétríkjunum, Pól-
landi og e. t. v. einnig í Aust-
ur-Þýzkalandi muni dragast sam-
an á þessu ári, og er sennilegt,
að sá samdráttur verði meir en
stundarfyrirbrigði. Verður þá ó-
hjákvæmilegt að auka sölu salt-
síldar til Vestur-Evrópu og
Ameríku, þar sem markaðir eru
fyrir hendi, en verð lægra en í
Austur-Evrópu. Hið nýja gengi
mun gera þetta kleift. Að því
er bræðslusíldarafurðir og hval-
afurðir snertir, hefur orðið mikið
verðfall á mjöli á árinu 1959, og
lýsisverð er einnig lágt. Vegur
þetta á móti þeim áhrifum, sem
breyting gengisskráningarinnar
annars myndi hafa haft á afkomu
þessarar framleiðslu.
Gjaldeyriskaup af
varnarliðinu
Það fyrirkomulag, sem tekið
var upp með lögunum um út-
flutningssjóð frá 1958, að kaupa
gjaldeyri af varnarliðinu á 16
kr. og selja hann aftur á 25 kr.
og þaðan af hærra verði, gat
ekki staðið nema stutta hríð, þar
sem það var ekki í samræmi við
reglur Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins, sem ísland hefur verið aðili
að, frá því hann var stofnaður
árið 1944. Á þessu hlýtur því að
verða breyting um leið og efna-
hagsmálum þjóðarinnar er kom-
ið í eðlilegt horf. Á hinn bóginn
telur ríkisstjórnin sanngjarnt, að
gera slíkar I
Bandaríkjastjórn fyrir sitt leyti
stuðli að því að draga nokkuð
úr þeim erfiðleikum, sem þessi
breyting hefur á greiðsluviðskipti
þjóðarinnar. Um þetta atriði hafa
undanfarið átt sér stað viðræður
á milli fulltrúa frá ríkisstjórnum
beggja landa, og telur ríkisstjórn-
in, að viðunandi lausn þess máls
muni fást, þannig að komið verði
í veg fyrir þá byrjunarörðug-
leika, sem lækkun gjaldeyris-
tekna frá varnarliðinu muni ella
hafa í för með sér.
Afnám bótakerfisins
Lagt er til, að greiðslur út-
flutningsbóta og hvers konar
sérbóta séu afnumdar og að
útflutningssjóður hætti störf-
um. Tekjur sjóðsins falla nið-
ur við gildistöku laganna.
Það leiðir af sjálfu bótakerf-
inu, að nokkur timi hlýtur að
líða frá því að gjaldeyri hefur
verið skilað fyrir útfluttar vörur,
þar til greiðsla bóta getur farið
fram úr útflutningssjóði. Það tek
ur tíma að afla þeirra gagna, sem
nauðsynleg eru til þess að greiðsl
an geti farið fram. Þar við bæt-
ist, að útflutningssjóður hefur
ekki alltaf haft reiðufé til að inna
greiðslur af höndum, og sú venja
hefur skapazt, enda beinlínis
samið um það við útvegsmenn, að
greiðslur þyrftu ekki að fara
fram fyrr en nokkrum tíma eft-
ir að staðfest bókakrafa hefur
verið lögð fram. Með vaxandi
bótagreiðslum sjóðsins hafa slík-
ar kröfur vegna útflutningsins,
sem gjaldeyri hefur þegar verið
skilað fyrir, sífellt farið vaxandi.
Ekki er hægt að segja um það
með vissu, hversu miklar þessar
skuldbindingar eru á hverjum
tíma. Samkvæmt áætlun sjóðs-
stjórnarinnar námu þær um 270
milljónum króna í árslok 1959,
og er varla hægt að gera ráð
fyrir, að þær verði lægri þann
dag, sem lögin taka gildi.
Þessar skuldbindingar þarf að
greiða eins fljótt og auðið er, og
er það mikið hagsmunamál út-
flytjenda og útvegsmanna, að svo
verði gert. Hins vegar á útflutn-
ingssjóður ekkert fé til að standa
undir þessum greiðslum, og er
hér því um mikið fjárhagslegt
vandamál að ræða. Ríkisstjórnin
leggur til að fjár verði aflað til
þessara greiðslna á þann hátt,
sem hér greinir.
Gildir frá 16. febrúar
í fyrsta lagi verði hið nýja
gengi látið gilda fyrir þær út-
flutningsafurðir, sem framleiddar
voru fyrir 16. febrúar 1960. Á
þessar vörur verði greiddar bæt-
ur samkvæmt þeim reglum, sem
í gildi voru, þegar afurðirnar
voru framleiddar. Þetta er i sam-
ræmi við þær venjur, sem fylgt
hefur verið, þegar bætur hafa
verið hækkaðar á undanförnum
árum og kemur í veg fyrir, að
gengishagnaður sá, sem verður
á birgðum útflutningsvöru, falli
einstökum útflytjendum í skaut.
Áætlað er, að mismunur bóta-
greiðslna og hins nýja gengis á
þeim útflutningsbirgðum, sem til
verða í landinu hinn 15. febrúar,
muni nema um 150 millj. kr., og
er gert ráð fyrir, að þessi upphæð
gengi upp í þær skuldbindingar
útflutningssjóðs, sem að íraman
greinir.
Þessi upphæð mun þó ekki
duga til að greiða skuldbinding-
ar sjóðsins. Er óhjákvæmilegt að
afla meira fjár í þessu skyni, og
er það tillaga ríkisstjórnarinnar
að það verði gert með því að
leggja 5% skatt á allan útflutning.
Er gert ráð fyrir, að þessi skatt-
ur gefi af sér um 120 millj. kr.
á árinu 1960, og að hann verði úr
gildi fellur þegar eftir að skuld-
bindingar útflutningssjóðs hafa
verið að fullu greiddar, nema því
aðeins, að aðstæður hafi breytzt
mjög verulega frá því sem nú er.
Nýr útflutningsskattur
Hér að framan var það tckið
fram, að hið nýja gengi væri
við það miðað, að hagur báta
á þorskveiðum væri sá sami
og hann er samkvæmt núgild-
andi bótum. Rikisstjórnin tel-
ur eigi að síður, að útflutn-
ingsatvinnuvegunum öllum sé
það kleift að greiða 5% út-
flutningsskatt um eins til
tveggja ára skeið, svo framar-
lega sem aflabrögð verði
sæmileg.
Ástæðan fyrir þessu er í fyrsta
lagi sú, að útflutningsatvinnu-
vegirnir munu um nokkurt skeið
eftir að hið nýja gengi tekur
gildi, búa að rekstrarvörum, sem
keyptar voru á gamla genginu.
Þýðingarmeira er þó hitt, að út-
reikningarnir um afkomu báta-
útvegsins á hinu nýja gengi eru
við það miðaðar, að hægt sé að
fyrna framleiðslutæki, sem keypt
eru á hinu nýja gengi. Þegar frá
líður er þetta að sjálfsögðu skil-
yrði fyrir því, að hægt sé að
reka útflutningsatvinnuvegina.
Fyrst í stað, meðan flest fram-
leiðslutæki, sem eru í notkun,
hafa verið keypt á gamla geng-
inu, er þetta þó óþarfi. Þá mynd-
ast nokkur fjárhagslegur ágóði
er getur gengið upp í útflutnings-
skattinn .Hitt vill ríkisstjórnia
aftur á móti taka fram, að hún
telur, að útflutningsatvinnuveg-
irnir, að öðrum aðstæðum óbreytt
um, þurfi á hinu nýja gengi að
halda óskertu eftir eitt eða tvð
ár. Afnám útflutningsskattsins
mun því ekki skapa grundvöll
fyrir launahækkunum nema þvi
aðeins, að aðrar breytingar hafi á
sama tíma orðið útflutningsat-
vinnuvegunum í hag.
Reynt oð stöðva víxlhækk-
anir verblags og kaupgjalds
Tenging kaups v/ð visitölu framfærslukostnaðar
numin úr gildi
Cert ráð tyrir frjálsum samningum um
grunnkaup milli atvinnurekenda og
stéttarfélaga
t GREINARGERÐ með efnahags
málafrumvarpi rikisstjórnarinn-
ar, sem lagt var fram á Alþingi
í gær, er m. a. rætt um þróun
launamála undanfarin ár, víxl-
hækkanir kaupgjalds og verð-
lags og vöxt verðbólgunnar,
jafnframt þvi sem gerð er grein
fyrir tillögum og afstöðu ríkis-
stjórnarinnar að því er varðar
Iaunamálin í landinu. í þessum
kafla greinargerðarinnar er m. a.
komizt að orði um þessa leið:
• Kapphlaupið milli kaupgjalds
og verðlags
Þegar leiðréttingar hafa verið
gerðar á gengisskráningunni sl.
áratug, hafa beim fylgt miklar
launahækkanir. Þetta var svo
1950, þegar laun hækkuðu sam-
kvæmt hækkun vísitölu fram-
færslukostnaðar, og 1958, þegar
lögboðin var 5% hækkun grunn-
kaups. Það getur ekki verið álita-
mál, að þessar launahækkanir
hafi gefizt illa. Þær hafa leitt til
mikilla og hraðra víxlhækkana
verðlags og kaupgjalds og aukið
vantrú manna á það, að jafn-
vægisástandi yrði náð í efna-
hagsmálunum. Á hinn bóginn
hafa þær ekki megnað að færa
launþegum raunverulega kjara-
bót. Lífskjör launafólks ákvarð-
ast af því, hve mikil framleiðsla
þjóðarinnar er, hve mikið fæst
fyrir þá framleiðslu á erlendum
markaði og hvernig arðinum af
þeirri framleiðslu er skipt Al-
mennar launahækanir hafa að
sjálfsögðu engin áhrif á það,
hversu mikil raunveruleg verð-
mæti þjóðin framleiðir, né
hversu mikið fæst fyrir þau er-
lendis. Þær hafa ekki heldur á-
hrif á það, hvernig arðinum af
framleiðslunni er skipt, ef sér-
hver launahækkun leiðir til sam-
svarandi verðhækkunar, eins og
tíðkazt hefur hér á landi. Iðn-
rekendur og kaupsýslumenn
velta þá launahækkuninni jafn-
óðum yfir á launþega aftur í
hækkuðu vöruverði, og fram-
leiðendur útflutningsvöru fá
launahækkanirnar jafnaðar með
hækkunum útflutningsbóta, er
ríkið síðan endurkrefur með bví
að leggja á ný gjöld, sem borin
eru af launþegum.
• Fyrst og fremst barna-
fjölskyldum og gömlu fólkl
til góðs
Ríkisstjórnin leggur til, að í
þetta skipti sé farin önnur
leið, sem geri hvort tveggja i
senn, komi í veg fyrir víxl-
hækkanir verðlags og kaup-
gjalds og dragi sem mest úr
áhrifum gengisbreytingarinn-
ar á lífskjör almennings meS
raunverulegri breytingu á
skiptingu þjóðarteknanna.
Leiðin er sú, að auka stór-
lega bætur almannatrygginga,
einkum fjölskyldubætur, elli-
og örorkulífeyri, og taka upp
niðurgreiðslur i nokkrum
þýðingarmiklum innfluttum
neyzluvörum (kornvörum,
kaffi og sykri),
Var þessum ráðstöfunum lýst I
köflunum hér að framan. Þessar
ráðstafanir fela í sér raunveru-
lega breytingu á tekjuskiptingu
þjóðarinnar, vegna þess að þær
koma fyrst og fremst barnafjöl-
skyldum, öldruðu fólki og ör-
yrkjum til góða, en fjár til þess
að standa straum af þeim er afl-
að með tollum og sköttum, sena
Framh. á bls. V