Morgunblaðið - 07.05.1960, Blaðsíða 8

8
M O R C rn\ n r 4 Ðtfí
T.ancrarrlagur 7. maí 1960
t
ínábýli
við dauðann
— Samtal við IMíels Dungal
prófessor
i.
EF ÉG hef ekki vitað það áð-
ur, veit ég það nú, að við lif-
um í mörgum ólíkum heimum.
Um það sannfærðist ég, þegar
ég fyrir nokkru skrapp upp
á Rannsóknarstofu Háskólans
að tala við Níels Dungal, próf-
essor.
Ég fann að vísu að heimar
okkar voru líkir um margt,
en ólíkir um ennþá fleira. Mér
aatt í hug það sem Guðmund-
ur læknir í Stykkishólmi
sagði, þegar hann var spurð-
ur, hvort það hefði ekki mikil
áhrif á hann að sjá nakinn
kvenmannslíkama: — O,
blessaður vertu, þetta er eins
og landabréf fyrir mér, svar-
aði hann. Svona hefði enginn
blaðamaður komizt að orði, þó
hann viti að konulíkami og
landabréf eiga eitt sameigin-
legt: að geta valdið stórátök-
um.
I mínum heimi var bana-
stund Beethovens táknræn
fyrir persónulegt sjálfstæði
og einstaklingsþráa lista-
mannsins, þegar hann reis upp
við olnboga, kreppti hnef-
ann af þrjósku og þrályndi
snillingsins óhagganlega,
bauð lífi og dauða byrg-
inn og féll svo örendur
aftur á bak í rúmið. 1 heimi
meinafræðingsins var þessi
dauðdagi Beethovens eðlilegur
og án nokkurs rómantísks eða
dularfulls ívafs: — Það er ekki
hægt að leggja neitt upp úr
svona hlutum, sagði prófess-
or Dungal. Tónskáldið hefur
getað fengið blæðingu inn á
heilann og kreppt hnefann
■ósjálfrátt af hennar völdum.
FJest af því, sem bar fyrir
augu, var nýtt fyrir mér og
kom þægilega á óvart, sumt
hrollvekjandi og má kannski
segja það eigi ekki erindi
á prent, en slíkar skoðanir get-
ur enginn tekið hátíðlega, því
það er ekki stórmannlegt að
vilja aðeins horfast í augu við
það sem er þægilegt, raskar
engra ró.
1 mínum heimi skoðar fólk
fjölskyldumyndir til að rifja
upp gamlar endurminningar
og eignast aftur þessi grænu
bros þennan bjarta vonglaða
svip, sem myndin geymir. 1
heimi meinafræðingsins eru
skoðaðar myndir af líkum og
innyflum. Svo kemur einn dag
að okkur, og prófessor Dungal
fær kannski líka mynd af sér,
hver veit.
Um þetta hugsaði ég, þegar
ég kom niður á Morgunblað
með heim prófessors Dungals
í hverri hugsun, hverri taug.
Er lífið þá ekki merkilegra en
þetta, mynd af nýra eða lunga.
Samt er blaðamaðurinn ýmsu
vanur, því raunverulega á
hann engan sérstakan heim.
Starf hans er fólgið í því að
læðast inn í ókunna heima
ekki sízt þá sem eru á botni
mannssálarinnar og fáir eiga
aðgang að. í dag kynnist hann
heimi barnsins, þessum sak-
lausa ilmandi heimi, á morgun
heimi prófessors Dungal og
dauðans. Og þó:
— Hér deyr enginn, sagði
prófessorinn við mig, þegar ég
kom í heimsókn. Hingað korna
menn dauðir. En við kynn-
umst mörgfl í starfi okkar,
sem fólki væri hollt að hug-
leiða oftar en það gerir, það
yrði kannski betra hvert við
annað. En þér kennduð starf
okkar við dauðann. Ég mundi
frekar segja að við lærum af
þeim liðnu: Mortui vivos
docent, hinir dauðu kenna
þeim lifandi, ætti að standa
hérna einhvers staðar í hús-
inu, finnst mér. Starf okkar
meinafræðinganna er að reyna
að komast að sannleikanum
um sjúkdóma lífsins.
Ég spurði hvort ekki væri
langt síðan farið var að kryfja
hér á landi.
Prófessor Dungal svaraði:
— Hér voru engar skipu-
Jagðar krufningar fyrr en upp
úr 1930, en þá fyrst var farið
að safna þekkingu um bana-
mein. Krufningar hafa síðan
verið grundvöllur undir lækn-
isfræðilega þekkingu okkar.
Um aldamótin voru margir
Islendingar sullaveikir, holds-
veikir voru á þriðja hundrað
og mikill fjöldi dó úr tauga-
veiki og berklum. Enginn vissi
samt hve útbreiddir þessir
sjúkdómar voru. Guðmundur
Magnússon, sá ágæti maður,
hafði gert ráð fyrir að sullur
væri í einum af hverjum 240
íslendingum en þegar ég byrj-
aði skipulagðar krufningar
kom í ljós að fimmti hver
fullorðinn íslendingur dó með
sull.
— Hvar byrjuðu þér að
kryfja?
— 1 babhúsi í Kirkjustræti
12, einstaka sinnum í líkhús-
um Farsóttahússins og Landa-
kotsspítalans. Aðstæður voru
auðvitað slæmar, eins og þér
getið ímyndað yður. Þegar
Landspítalinn var byggður
fengum við hentugra húsnæði,
en það var ekki fyrr en við
fluttumst hingað 1934 að
starfsskilyrðin urðu viðun-
andi. En nú er rannsóknar-
stofan orðin allt of iítil. Við
þyrftum helzt að byggja hér
álmu út í Eiríksgötuna, ef vel
ætti að vera. Við eyðum aldrei
of miklu fé í vísindalegar
rannsóknir, þær eru frumskil-
yrði þess, að við getum lifað
góðu og heilbrigðu lífi. Yður
finnst það kannski ótrúlegt,
en satt er það samt, að hægt
er að útrýma sjúkdómum með
lagasetningu. 1899 voru sett
endanleg lög um útrýmimgu
sullaveikinnar og 10 árum síð-
ar er dánartalan fimm sinnum
lægri en þegar lögin eru sett.
Samt rísa vafalaust af grunni
margar kirkjur og stórhýsi
fyrir allskonar hjátrú áður en
við fáum rýmra húsnæði.
— Þér mælið sem sagt með
krufningum?
— Það er enginn vafi á, að
þær eru einhver nauðsynleg-
asta undirstaða læknavísind-
anna. Án þeirra hefðum við
litla sem enga hugmynd um
útbreiðslu sjúkdóma, við viss-
um jafnvel ekki úr hverju
fólk deyr. Það er fjöldi fólks,
sem árlega deyr úr krabba-
meini, án þess vitað sé um
dánarorsökina, aðallega gam-
alt fólk. Læknisfræðin á ekki
að byggjast á fyrirfram
ákveðnum skoðunum, sagði
Hippokrates, hún á að byggj-
ast á vísindalegum rannsókn-
um.
— Hvað hafið þér krufið
marga, prófessor?
— Erlendis hef ég krufið um
þúsund lík og hér heima hafa
verið krufin yfir 4000 lík und-
ir minni umsjá. 1932 voru að-
eins krufin hér 32 lík, en á
síðasta ári voru þau 330 og
munu nálgast 400 á þessu ári,
svo þetta stefnir í rétta átt.
Krufningar eru svo mikilvæg-
ur þáttur í kennslu að próf-
essor William Osler, einn
merkasti læknakennari, sem
uppi hefur verið síðustu 100
ár, sagði á sínum tíma: —
Læknisfræði lærir maður við
krufningaborðið,
í Bandaríkjunum er enginn
spítali tekinn gildur til lækna
kennslu nema hann láti kryfja
a. m. k. 65% þeirra sjúklinga,
sem í spítalanum deyja. Þar
sem krufningar fara fram er
læknisfræðin á hærra stigi eri
annars staðar. Þar fá læknarn-
ir tækifæri til að sjá hvað
þeir hafa verið að glíma við og
kynnast hverju sjúkdómstil-
felli út í æsar.
— Er ekki fólk á'móti því
að láta kryfja vini sína og
ættingja?
— Nei, það hefur litið borið
á því, enda eru fyrirmæli um
það í heilbrigðislöggjöf okk-
ar að yfirlæknar ríkissjúkra-
húsanna hafi heimila til að
láta kryfja alla sem þar deyja.
Sú heimild er auðvitað notuð,
því læknarnir vilja allir læra,
þeir eldri ekki síður en hinir
sem yngri eru.
— Eru trúarbrögðin engin
hindrun?
— Ekki hef ég orðið var við
það hér. Það er samt algengt
úti í Bandaríkjunum að Gyð-
ingum sé illa við að láta kryfja
sig. Ég kynntist ágætum
meinafræðingi við Gyðinga-
sjúkrahús í New York, sem_lét
sækja líkin eftir kl. 11 á kvöld
in og krufði þau á nóttunni, án
þess aðstandendur yrðu þess
varir, svo nauðsynlegt þótti
honum að fá þann t'róðleik,
sem krufningin ein getur veitt.
Annars er miklu minna rask
á líkum við krufningu en fólk
hekur. Það gengur með þær
grillur, að krufning sé sama
og anatómískur líkskurður
fyrir stúdenta en það er auð-
vitað alrangt. Aðferðin er alLt
önnur og hér framkvæmum
við ekki slíkan líkskurð. Samt
eru læknastúdentar oft við-
staddir hjá okkur, því þeir
vita að það er lærdómsríkt
og við flestar krufningar
finnur maður eitthvað, sem
kemur á óvart.
— Þér munduð kannski
vilja nefna eitthvað, sem þér
hafið fundið markvert við
krufningar hér?
— Ég varð mjög undrandi,
þegar ég kom heim frá Aust-
urríki og sá hvað Islendingar
höfðu lítinn skjaldkirtil. 1
Ausíurríki hafði ég krufið
fjölda fólks og sá hve skjald-
kirtillinn í þarlendum mönn-
um er óeðlilega stór vegna
joðskorts í landinu. Meðal-
þyi gdin Var 40—60 grömm.
Það var mikill munur að sjá
skjaldkirtilinn í íslendingum.
Þeir hafa minni skjaldkirtil en
nokkur önnur þjóð. Það vissi
enginn áður en ég byrjaði að
kryfja. Meðalþyngdin er 13
til 14 grömm. Japanir hafa
næst minnstan skjaldkirtil,
um 19 grömm. ^
— Haldið þér kannski að
þetta sé skýringin á því hvað
við íslendingar erum undar-
legir?
— Nei, það held ég ekki.
Maður þarf ekkert að vera
undarlegur, þó maður hafi lít-
inn skjaldkirtil. Aftur á móti
verður maður veikur, ef skjald
kirtilinn vantar. Það er eng-
inn vafi á að allt sálar-
líf okkar er háð starfsemi líf-
færanna, jafnvel siðferði okk-
ar og framkoma getur að veru
legu leyti verið háð starfsemi
líffæranna.
Sterkustu ástríður mann-
anna eiga upptök sjn í litlum
kirtlum, sem gegna því hlut-
verki að flytja lífið frá einni
kynslóð til annarrar. Oft má
sjá á þessum kirtlum, hvort
þeir hafa framleitt mikið af
hormónum, þá eru þeir stórir
og safamiklir, en litlir, þurrir
og skorpnir, ef þeir hafa
starfað lítið sem ekkert.
Sumar konur framleiða hor-
móna alla ævi, jafnvel fram
undir áttrætt, aðrar í aðeins
fáa áratugi. Það er ólíkt erf-
iðara fyrir þá, sem framleiða
mikið af slíkum hormónum að
hafa hemil á kynhvötum sín-
um en hina, sem hafa skorpn-
aða og uppþornaða kirtla.
Fyrir þá eða þær er lítill vandi
að vera dyggðugur, þar sem
freistingin er engin.
Fyrir hina sem framleiða
mikið af hormónum getur
verið erfitt að hafa taumhald
á ástríðum sínum, einkum ef
þeir drekka áfengi, því það
lamar frumurnar í heilaberk-
inum, þar sem hemlarnir eru.
Ef illa tekst til er svo djöfl-
inum og hans freistingum
kennt um af sumum.
— Hvers vegna sögðuð þér
djöflinum?
— Ja, tekur ekki fólk svona
til orða? Þetta er gamli krist-
indómurinn. Þér vitið hvað
sögnin að skíra merkir? Að
skíra barn er að hreinsa það af
djöflinum — reka úr því illa
anda. Fram undir síðustu alda
mót var þetta í skírnarformúl
unni: „Vík út af barni þessu,
þú illi andi, og gef pláss heil-
ögum anda“. Já, það var ekki
undarlegt, þó þeim hafi þótt
nauðsynlegf að skíra börn í
gamla daga, þegar þurfti að
reka djöfulinn út úr þeim. Og
enn er fólk að borga prestun-
um fyrir þetta. f Bretlandi er
svipuð skírnarformúla, jafn-
vel enn í heiðri höfð, og þeg-
ar börn drottningar eru skírð,
verða virðingarsamir guðfeð-
ur og hertogar að afneita fyr-
ir hönd þeirra öllum holds-
ins fýsnum.
— Þetta er blekkingin sem
þér talið um í bók yðar?
— Já, meðal annars þetta.
Ég er ekki í neinum vafa um
að kristindómurinn hefur stað
ið menningunni fyrir þrifum
með þessari eyðandi hjátrú
sinni. Hvað mundi nú vera
sagt, ef við tækjum þá á-
kvörðun einn góðan veðurdag
að loka skólum landsins næstu
hundrað ár? Fyrir þessu stóð
kristindómurinn á sinum tíma,