Morgunblaðið - 12.08.1960, Blaðsíða 11

Föstudagur 12. ágúst 1960
y ú n c rnv n r a »t ð
11
FYRIR nokkru varð uppskátt, að deilur eru meðal kvikmynda-
iiúsaeigenda um leigu á filmum frá Bandaríkjunum, eða réttara
sagt milli forstöðumanna Laugarássbíós annars vegar og annarra
kvikmyndahúsaeigenda hins vegar. Eins og kunnugt er, hafa
nokkur kvikmyndahús þá sérstöðu að þurfa ekki að greiða skemmt-
anaskatt og munu njóta þeirrar undanþágu laganna, að þau veiti
aimenningi „skemmtanir, sem haldnar eru í góðgerðaskyni eða
til styrktar málefna, er miða að almenningsheill“. Þessi kvik-
myndahús fá þannig ailgóða samkeppnisaðstöðu gegn hinum, sem
skattinn þurl’a að greiða. Meðal þeirra, er fríðindanna njóta, eru
l augarásbíó, Tjarnarbió og Trípólíbíó í Reykjavík, Kópavogsbió 1
Kcpavogi, Bæjarbíó í Hafnarfirði, BíóhöIIin á Akranesi og Borgar-
bíó á Akureyri. Hingað til hefur samvinna verið góð milli hinna
sköttuðu og hinna skattfrjálsu húsa, þau hafa skipt milli sín um-
boðum fyrir helztu kvikmyndaframleiðendur, ný hús fengið um-
boð, sem hin eldri höfðu áður, og bundizt samningum um að yfir-
l-jóða ekki hvert annað, enda hefur bíómiðaverð á Islandi verið
n>un lægra en í öllum óðrum löndum. Nú heldur Félag kvik-
myndahúsaeigenda því fram, að Laugarásbíó bjóði langtum hærra
leigugjald erlendis en áður hefur tíðkazt hjá íslenzkum aðiljum
og nauðsynlegt er. Verði haldið út á yfirboðabrautina og myndir
stórhækki í verði í innk. upi, hljóti afleiðingin að verða hækkað
aðgöngumiðaverð.
Þar sem hér er um mál að ræða, sem skiptir allan almenning
miklu, þykir blaðinu rétt að sjónarmið beggja deiluaðila komi
hér fram.
Greinargerð Félags kvik-
myndahúsaeigenda
Fyrr á árinu sendi Fél. kvik-
myndahúsaeigenda Menntamála-
ráðuneytinu bréf, þar sem félag-
ið segist hafa frétt eftirfarandi:
a) Að Valdimar Jónsson, fram-
kvæmdastj. Laugarássbíós-, hafi
boðið United Artists fyrir mynd-
ina „Umhverfis jörðina á 80 dög-
um“ 70% af nettótekjum í leigu-
gjöld, en $8000 í lágmarkstrygg-
ingu. United Aritists hefur verið
í föstu viðskiptasambandi við
Trípólibíó skv. samkomulagi, er
kvikmyndainnflytjendur í Rvík
gerðu með sér 1951.
b) Að sami maður hafi á veg-
um DAS boðið Magna Theatre
Corp., sem er systurfélag 20th
Century Fox að kaupa myndirn-
ar „South Pacific" og „Can-Can“
gegn 63.5% leigu, og hafi auk
þess sett ákveðna lágmarks-
tryggingu.
c) Að sami maður hafi v. DAS
boðizt til að kaupa af Metro-
Goldwyn-Mayer nokkrar 16 mm
myndir fyrir $ 500 meðalverð, og
myndirnar „Á hverfanda hveli“
óg „Galdrakarlinn í Oz“ í 35 mm
til endursýningar fyrir mjög hátt
verð, en báðar þessar myndir
hafði Gamla Bíó tvivegis keypt
hingað áður.
d) Að sami aðili hafi boðið v.
DAS í myndina „Salomon og
Sheba“ frá United Artists 70%
leigu en $ 7000 lágmarkstrygg-
ingu.
★
Þegar þessi tíðindi bárust, var
boðaður fundur í félaginu og
Henry Hálfdánarson, stjómar-
form. kvikmyndahúss DAS boð-
aður, en hann kvaðst ekki mundu
mæta.
Öll framangreind kvikmynda-
hús og önnur í félaginu hafa haft
og hafa fasta samninga viff selj-
endur kvikmynda i Bandaríkjun-
um, og skv. þeim er meffalverff
myndanna um $ 500—600. End-
urútgáfur hefur veriff hægt aff
fá keyptar fyrir mun lægra verff,
t. d. hefur Gamla Bíó átt kost á
slíkum myndum fyrir $ 200. 16
mm myndir, sem sjaldan effa
aldrei eru sýndar hér fyrir al-
menning fyrir borgun hefur ver-
iff unnt aff fá fyrir $ 75—250.
Þá tekur félagið fram, að selj-
endur vilji oft halda einstökum
arássbíó sé aðili í samtökum
kvikmyndahúsaeigenda og hafi
starfað þar. Forráðamönnum þess
hafi því vel verið kunnugt um af
stöðu félagsins, samþykktir þess
og verð á kvikmyndum.
Greinargerff Laugarássbíós.
Vegna skrifa í Alþbl. og Morg
unbl. um þessi mál, sendi fram-
kvæmdastjóri Laugarássbíós frá
sér greinargerð, sem hér verður
rakin.
Bíóið telur sig hafa náð einkar
hagkvæmum samningum, sem
miðaðir séu við hundraðshluta
af tekjum þess, og sé víst, að
ekkert kvikmyndahús í Evrópu
hafi náð betri samningum um
þessar myndir. Þar eð bíóið hafi
sýningartæki fyrir Todd-A-O,
sem sé „nú skýlaust fullkomnasta
tækni kvikmyndanna“, hafi það
algera sérstöðu meðal islenzkra
sýningarhúsa. Todd-A-O-myndir
séu svo frábrugðnar venjulegum
kvikmyndum, að þar sé ekkert
sameiginlegt nema nafnið tómt.
Tækin séu dýr bæði í innkaupi
og rekstri og myndirnar, sem fyr
ir þau eru framleiddar, miklu
dýrari en aðrar kvikmyndir. Af
þessum ástæðum hljóti aðgangs-
eyrir að slíkum kvikmyndum að
vera meiri en að venjulegum sýn
ingum. Hér sé verðmunurinn þó
minni en annars staðar vegna
hinna góðu samninga, sem bíóið
hafi náð, eða eins og í greinar-
gerðinni segir: „í Ameríku kostar
t.d. um 4 sinnum meira að sjá
Todd-A-O en sambærilegar mynd
ir, sem sýndar eru við þeirra
á að kynnast og njóta hins bézta,
sem nú á dögum er völ á á sviði
kvikmyndaiðnaðarins“.
Lokaorð greinargerðarinnar
hljóðar svo: „Laugarássbíó mun
eingöngu sýna úrvalskvikmynd-
ir og mun starfsemi þess því í
raun og sannleika um margt
fremur iíkjast gáðu leikhúsi en
bíói. Enda hæfir ekki annað hlut
verki svo myndarlegu og vel
gerðu kvikmyndahúsi búnu hin~
um fullkomnasta útbúnaði til að
skila úrvalskvikmyndum á eftir-
minnilegan hátt til áhorfenda“.
Athugasemdir Félags kvikmynda
húsaeigenda
Blaðið hafði tal af stjórn Fé-
lags kvikmyndahúsaeigenda um
þetta mál, en hana skipa nú
Hilmar Garðars, formaður. Frið-
finnur Ólafsson, ritari, og Haf-
liði Halldósson gjaldkeri. Stjórn-
in óskaði að fá þetta tekið fram:
1. Það er staðreynd, að Laug-
arássbíó hefur verið fullgildur
aðili að samtökum okkar. T. d.
var stjórnarformaður þess kjör-
inn (með eigin samþykki) end-
urskoðandi félagsins á aðalfundi
14. sept. 1957, og hefur stjórnin
jafnan álitið þetta kvikmynda-
hús virkan aðila í samtökunum.
Nú munu forráðamenn þess hins
vegar bera því við, að það, sem
þeir kalla „hið eldra Laugaráss-
bíó“ hafi að vísu verið aðili fé-
lagsins, en ekki „hið yngra“, sem
þeir nefna svo, en þar munu
þeir eiga við sama kvikmynda-
myndum undan, þegar samið er
um kaup á mörgum samtímis. Er
þá oft tekið til bragðs að bíða
um stund, meðan verðið lækk-
ar. Þannig nam hæsta verð, sem
fram að þessu hefur verið greitt
fyrir kvikmynd til íslands,
$ 3,500. Það var árið 1942, þegar
„Á hverfanda hveli“ var keyþt
í fyrra skiptið. Á síðari árum
hefur mest verið greitt $ 1000
(fyrir ,,Gigi“).
Eitt fyrirtæki í Bandaríkjun-
um, 20th Century Fox, hefur um
nokkur ár ekki selt myndir hing
að nema gegn prósentum af seld
um aðgangseyri. Skv. samningi
þess við Nýja bió hefur verið
greidd 40% leiga.
Af framantöldu telur félagið
Ijóst, að kvikmyndahús DAS,
Laugarássbíó, hafi boðið mun
hærri greiðslu fyrir kvikmyndir
innfluttar frá Bandaríkjunum,
en nokkru sinni hafi tíðkazt. Síð
an segir orðrétt.
„t framangreindar kvikmyndir
frá United Artists hefur veriff
boffiff, vægt áætlaff aff voru áliti,
4—5 sinnum hærra verff en unnt
hefffi veriff aff fá þær keyptar á,
en ef litiff er á prósentugreiffsluna
70%, þá er þaff mun hærra verff
en áffur hefur þekkzt. Sama er
aff segja um boffið til Magna
Theatre Corporation, þar sem
hundraffsgreiffslan er hækkuff úr
40% í 63,5%, auk þess em ein-
hver lágmarksgreiðsla er sett,
sem oss er eigi kunnugt um hver
er, enn sem komiff er“.
Félagið kveður leigu þá, sem
Laugarássbíó vilji greiða, óeðli-
lega háa, og sé fullt tillit tekið
til þess, að þær eru framleiddar í
Todd-A-O. Hins vegar hafi bióið
einnig boðið óeðlilega hátt verð
í gamlar, endurútgefnar myndir
fyrir 16 mm og 35 mm, sem hægt
hefði verið að fá fyrir mun lægra
verð.
Þá vill félagið taka þetta fram:
1. Oss er kunnugt, að náið
samstarf er með seljendum
kvikmynda í Bandarikjun-
um og tilboð, sem einu
félagi berst, er óðara komið
til vitundar hinna, — og þá
ekki sízt, þegar mikill mun
ur er á boði aðila eins og
hér um ræðir (DAS) og á
verði í samningum þeim,
sem í gildi eru við íslenzka
kaupendur.
2. Það er vitaskuld hugsmuna-
hússins byggist á undan-
þágu frá greiðslu opin-
berra gjalda t.d. skemmt-
anaskatts.
4. 1951 fóru fulltrúar frá félagi
voru í umboði allra inn-
flytjenda kvikmynda til
Bandaríkjanna og fengu
lækkun á filmleigunni, sem
svaraði $ 27,500 á ári, með
samningum við seljendur.
Þessi lækkun fékkst vegna
skilnings seljanda á gjald-
eyrisaðstöðu íslands er erf-
iðleikum kvikmyndahús-
anna, en þá hafði nokkru áð
ur verið lagður á 100%
gjaldeyrisskattur, og vildu
seljendur taka á sig nokk-
urn hluta þeirrar byrði með
þessari lækkun“.
Félagið segist því hafa gert
ráð fyrir skilningi seljenda, eftir
að hinar nýju efnahagsráðstafan-
ir komu til sögunnar, og krónan
er skráð á sannvirði. Augljóst
sé hins vegar, að bandarískir
seljendur muni ekki fallast á
neina lækkun eftir þessi yfirboð
DAS. Eigi þessi yfirboð að á-
kvarða leigugjöld í framtíðinni,
eins og allar horfur eru á, þar
sem hin bíóin fá þá ekki lengur
myndir hingað nema gegn sömu
greiðslum, fer ekki hjá því, að
öll kvikmyndahúsin verða að
stórhækka aðgongumiðaverð til
að geta borið sig. Að lokum telur
stórn félagsins að þetta hefði ekki
þurft að koma íyrir, ef samstarf
hefði verið haft við hana. Laug-
Kvikmyndalistin er aff 1
miklu leyti ávöxtur tækni- og
vélamenningar samtímans og
því þótti ýmsum fósturgjöld-
in illa launuff í hinni bráff-
fyndnu og meinhæffnu ádeilu
mynd „Nútíminn“, sem Chapl
in sendi á markaðinn árið
1936. Sú mynd, sem er talin
meffal mestu listaverka kvik-
myndasögunnar, fjallar á
skemmtilcgan hátt um sam-
skipti manns og vélar. Hér er
mynd af einu atriði hennar,
þegar samverkamaffur Chapl-
ins týnist í flókinni og ó-
hugnanlegri vélasamstæðu.
hlið hér á landi. í Laugarássbíói
er verðmismunur Todd-A-O-kvik
mynda og venjulegra hins vegar
aðeins helmingsmunur. I flestum
Evrópulöndum er aðgangseyrir
Todd-A-O hins vegar um þrefald
ui, miðað við venjulegar sýning
ar“.
Þvi er neitað í greinargerðinni,
að verið sé að yfirbjóða leigu
kvikmynda erlendis, því að
„leiguverð einstakra mynda í
þessu kerfi er vitanlega alveg
óviðkomandi leigu venjulegra
kvikmynda".
Tekið er fram, að Laugaráss-
bíó sé „ekki í samtökum kvik-
myndahúseigenda, eins og rang-
lega er skýrt frá í fréttum", og
að Sjómannadagsráð hafi „stefnt
að því að gefa almenningi kost
hús eftir að skipt var um for-
stjóra og ný sýningartæki feng-
in. Eigi að taka mark á þeirri
skilgreiningu ætti tafarlaust að
afnema skattfríðindi hússins, því
að þeirra var aflað handa „hinu
eldra“. Sé hér um „nýtt“ kvik-
myndahús að ræða, virðist það
því njóta fríðindanna í skjóli
„hins eldra“.
2. Það er að sjálfsögðu rétt, að
Todd-A-O-aðferðin er ný og að
mörgu leyti mikilvæg tækni-
framför í kvikmyndaiðnaðinum,
þótt umdeild sé, einkum frá list-
rænu sjónarmiði. En þess ber að
gæta, að allar myndir, sem gerð-
ar eru fyrir Todd-A-O, eru einn-
ig framleiddar fyrir allar stand-
ard-útgáfur 35 mm mynda, svo
sem Cinema-Scope, Wide-Screen,
Vista-Vision o. s. frv.-
3. Félagið hefur örugga vit-
neskju um það, að forstjóri Laug
arássbíós hefur ekki látið sér
nægja að gera tilboð í Todd-A-O
myndir, heldur hefur hann yfir-
boffiff myndir, sem ekki eru gerff-
ar fyrir Todd-A-O, og eldri
myndir. T. d. hefur hann gert
svo hátt boð í „Boðorðin tíu“, að
forráðamönnum Tjarnarbíós, er
njóta sömu fríðinda og Laugar-
ássbíó, hefði aldrei komið til
hugar að kaupa myndina til
landsins á því verði, þar eð
rekstur hefði blátt áfram ekki
leyft það. Þessi tvö kvikmynda-
hús, sem eiga að vera rekin á
Framhald á bls. 19. -J
mál innflytjenda kvik
mynda að myndir séu keypt
ar á sem lægstu verði, og
hefur stöðugt verið að því
unnið að reyna að fá lækk-
aða filmleiguna, m.a. með
samkomulagi innflytjenda
um að bjóða ekki myndir
hver upp fyrir öðrum, en
tilboð eins og hér um ræð-
ir hljóta að hafa áhrif til
hækkunar almennt, og að
voru áliti eru þær afleið-
ingar enn ófyrirsjáanlegar.
3. Oss er kunnugt af reynslu,
að óhugsandi er að reka
kvikmyndahús hér á landi
með hagnaði, ef filmleigan
er svipað því eins há og
hér um ræðir, og það jafn-
vel þótt rekstur kvikmynda