Morgunblaðið - 21.08.1960, Qupperneq 10

10
MORCVHfíLAÐIÐ
Sunnudagur 21. ágúst 1960
Ur annálum Kongd
eftir prófessor Jóhann Hannesson
FYRIR árið 1876 vissu Evrópu-
menn nálega ekkert um landið
Kongó og fljót það, er nú ber
þetta nafn. Hin fræga för Stanley
var farin árið eftir. Sá hluti
Kongó, sem verið hefir belgisk
nýlenda fram til 1. júlí sl. hefir
13.559.000 íbúa skv. manntali
1958, en stærð landsins teist
904.757 fermílur enskar, það er
nálægt 2,35 millj. ferkílómetrar,
álíka stórt land og Vestur-
Evrópa.
Kristniboðssagnfræðingar áætla
að þegar hvítir menn komu til
Kongó, hafi íbúatalan verið um
20 milljónir, en hafi komizt niður
í 8 milljónir eftir 20 ára stjórn
þeirra. Þetta styðst við áætlanir,
því þá voru engin manntöl til í
Kongó. Allmörg Afríkuríki voru
þá á þessu svæði og höfðu sum
þeirra merkilega verklega menn-
ingu, en ritmál engin. Sumar þjóð
anna voru frumstæðar og mann-
ætur og inni í frumskógunum
bju ggu dvergþjóðir, sem mann-
fræðingar hafa áhuga á, þó frem-
sr á sérkennum þeirra en vel-
ferð. í Kongó býr einnig hávaxn-
asti þjóðflokkur mannxynsins,
gjörólíkur hinum að þjóðerni,
menningu og tungu. Talið er að
164 tungumál séu töluð á þessu
svæði og mállýzkur allmargar.
Það var belgiskt verzlunarfé-
lag, sem fyrst hóf afskipti af
Kongó. Eins og kunnugt er, héldu
ýmsar Evrópuþjóðir fund í Berl-
ín árið 1884—5 og er hann fræg-
ur orðinn fyrir það samkomulag,
sem þá var gert um hversu menn
skyldu skipta Afríku niður í ný-
lendur. Eftir fundinn tók beigiska
verzlunarfélagið sér nafn, „État
libre de Congo“, þ. e. Kongó-
fríríkið Var Leopold konungur
forstjóri félagsins og eigandi
(ekki aðeins æðsti stjórnandi)
Kongó. Sló nú félagið eign sinni
á allt, sem íbúar landsins rækt-‘
uðu ekki eða notuðu undir hús-
byggingar sínar. „Ríkið“ var
einokunarfyrirtæki, sem seldi
öðrum fyrirtækjum alla verzlun
og allar framkvæmdir á leigu.
Var arðránsaðferð þessi afar full-
komin og þoldi enga frjálsa verzl
un sér við hlið. Tættust nú þjóð-
félög Afríkumanna í sundur og
er þeir reyndu að spyrna gegn
þessu ofbeldi, flutti félagið her
til iandsins (20.000) og rak nú
einokunarverzlun undir vopna-
valdi, þrautpíndi landið svo fólk-
inu fækkaði sökum manndrápa
(3 millj. áætlað) pyndinga, fang-
elsana og fátæktar. — Þetta
fyrsta skeið í nýlendusögu Kongó
nefnist I.eopoldismi. Leynd
hvíldi yfir þessu í fyrstu unz
tveir kunnir kristniboðar ljóstr-
uðu því upp. Var annar Breti,
Charles Dilkie, en hinn Svíi,
Sjöblom að nafni. Tóku menn í
Evrópu fréttum þeirra með tor-
feyggni lengi vel, en ásamt öðr-
um mannvinum tókst þeim að
skapa hreyfingu, er leiddi til
stofnunar The Congo League
(1904) og Bretar knúðu Leopold
til að skipta um stefnu árið 1908.
Það ár er merkilegt fyrir þá sök
að þá varð Kongó belgisk ný-
lenda, en fram til þess hafði það
raunverulega verið í klóm dul-
búins arðræningjafélags undir
konungtegri vernd.
A. '
Almenn menning
Það féll í hlut kristniboðanna
að leggja rækt við andlega menn-
ingu Kongómanna, skrifa fyrstu
málfræði- og orðabækurnar,
þýða Heilaga Ritningu og fleiri
bækur, prenta þær og dreifa þeim
kenna mönnum, kristin fræðt,
lestur og skrift, stofna söfnuði,
skóla og sjúkrahús. Þeir skrifuðu
bækur um landið og ortu ljóð
um það og eru sumar þessarra
bóka frægar enn í dag og mikið
lesnar. Fyrstir á vettvang voru
amerískir Baptistar og Presbyt-
erianar, síðar bættust enskir
Baptistar við. í Katanga starf-
aði Daniel Crawford, sem varð
vúðfrægur fyrir afnek sín og
bókina „Thinking Biack“. — Að
hugsa svart. Annar kristniboði
gat sér frægð fyrir landkönnun
og kortagerð og stofnun nýrra
stöðva. Þegar Belgíumenn tóku
að sýna Kongómönnum nokkra
mannúð, var hann kjörinn í „vel-
ferðarnefnd“, en sá jafnan eftir
því að hann hafði ekki staðið
fastar á rétti Kongómanna en
hann gerði framan af æfi sinni.
Sænska kristniboðssambandið
hefir unnið mikið fræðslu- og
mannúðarstarf í landinu, en
mannfall var mikið í liði þeirra
framan af, eins og annarra kristni
'boða og nýlenduvöldin sýndu
þeim fjandskap. Aðstaða kristni-
boðanna batnaði nokkuð árið
1902 og aftur 1908 og 1932. Kristn
ir Kongómenn munu nú vera um
það bil ein milljón mótmælendur
og árið 1930 var tala kaþólskra
rúm hálf milljón, en er nú ef-
laust allmiklu hærri. Tschombe,
sem oft er getið í fréttum, er með-
limur methodistakirkjunnar og
ALLT frá því er Kólumbus
steig á land í Norður-Amer-
iku og fann þar fyrir mann-
verur, sem hann kallaði Indí-
ána, hafa fræðimenn um heim
allan leitazt við að svara
spurningunni um það, hvernig
menn hafi fyrst komið til
Ameriku.
Einn þeirra manna, sem
lengi hafa glímt við þessa
gátu, er þjóðkunnur fræði-
maður í Bandaríkjunum og
prófessor við Johns Hopkins
háskóla, dr. George F. Carter.
Hann er það sem kallað er
landfræðilegur mannfræðing-
ur; þ. e. hann þræðir leiðir
landafræðinnar í rannsóknum
sínum á uppruna mannsins.
Nú hefur hann komizt að nið-
urstöðu í þessu efni, sem
hann byggir á fornminjafundi,
er gerður var nýlega í Afríku,
og nýjustu vísindalegum að-
ferðum við ránðingu aldurs
fornminja.
1 Kenýu í austanverðri Mið-
Afríku fundust fyrir skömmu
" mannabein, sem vísindalegar
mælingar hafa leitt í ljós að
eru kringum 700 þúsund ára
og „plús eða mínus hundrað
þúsund ár,“ eins og dr. Cart-
er kemst að orði. Þessa mann-
veru kallað dr. Carter „Ken-
ýumann," og er hann talinn
frumstæðari og eldri en aðr-
ar þær manntegundir, sem
hingað til hafa fundizt. Hann
mun hafa verið örsmár vexti,
á stærð við dverg og verk-
færin einföld og úr steini.
Eftir nákvæma rannsókn á
þessum fundi hefur dr. Cart-
er sett fram þá vísindafor-
sendu, að maðurinn sé upp-
runninn í Kenýu, þótt síðari
fundír kunni að leiða annað
í ljós um uppruna hans. En
þá kémur spurningin, hvernig
hann komst þaðan til annarra
hluta heims. Þessi litla mann-
vera hefur getað ferðast um
allan suðurhluta Afríku, því
að loftslag þar er fremur þægi
mjög vel menntaður maður.
Belgiumenn breyttu um stefnu
eftir að landið varð nýlenda.
Þjóðinni hefur aftur íjölgað á
síðustu áratugum. Margir Kongó
menn eru vel efnum búnir. Mann-
úðarstarf hefir verið frjálst síð-
ustu áratugina og nýlendustjórn-
in hefir stuðlað að alþýðumennt-
unn með því að veita kristniboð-
inu styrk til skólanna. En sam-
kvæmt ölium tilgengilegum heim
ildum hefir hún bæði vanrækt og
staðið gegn sérmenhtun Kongó-
manna fram á síðustu ár.
Erfiðleikar og möguleikar
Kongó hefir aldrei í sögunni
myndað eðlilega heild. Nýlendu-
veldaíundur í Berlín hefir ákveð
íð jandamæri svæðisins og er a.
n. 1. miðað við vatnaskil fljóta
þeirra, sem í Kongó renna. Marg
ar þjóðir, sem ekkert hafa sam-
eiginlegt í þjóðerni, menningu
og tungu, búa á svæðinu og eru
sumar erfðafjendur fráfornu fari.
Háskólamenntun, sem hefði get-
að tengt þær saman, hafá Belgir
vanrækt að veita og eru þar gjör
ólíkir Bretum og Frökkum. Há-
skólinn í Leopoldville er aðeins
6 ára. Stjórnmálaflokkur Lum-
umba forsætisráðherra er aðeins
tveggja ára. Sjálfur er hann póst-
legt og hefur hentað honum
vel. En þegar niður að strönd-
inni kom, hefur hafið vafalítið
hindrað frekari ferðir hans.
Dr. Carter telur öruggt, að
Kenýumenn hafi ekki átt báta
af neinu tagi, ekki einu sinni
einfalda fleka, og því hafi þeir
ekki komizt lengra en að
sjónum. Fyrir norðan tók við
eyðimörk Afríku, sem þá hef-
ur sennilega verið ekki síð-
ur óárennileg en nú, þrátt fyr-
ir nýjustu ferðatækni. Og loks
kemur svo Miðjarðarhafið —
sem verið hefur enn einn
Þrándur í götu þessara frum-
manna.
Hér virðist því lítill fótur
vera fyrir staðhæfingu dr.
Carters í upphafi þessarar
greinar. En skýring hans á
ferðum Kenýumanna er þessi:
Fyrir um það bil sex eða sjö
hundruð þúsund árum gerðist
það í margra þúsund km. fjar-
lægð frá Kenýu, sem hafði
versity. — Lynn Poole).
áhrif á ferðir þessara smá-
vöxnu manna. ísöldin skall á
og varð til þess, að jörðin
breyttist meir en nokkru sinni
frá upphafi. Stórir jöklar
mynduðust og náðu yfir
margra ferkm. svæði og voru
upp undir tvö þúsund metrar
að þykkt. Nú þarf mikið af
snjó til að mynda slíkar breið-
ur, en snjórinn varð til úr
vatni ,sem kom aftur úr heims
höfunum. Afleiðingin varð sú,
að yfirborð sjávarins lækkaði,
sennilega um tæpa hundrað
metra fjá því sem nú er.
Þetta breytti náttúrlega tölu-
vert útliti hnattarins. England
varð áfast meginlandi Evrópu.
Flóridafylki var helmingi
stærra en það nú er. Eyjurnar
undan suðausturströnd Asíu
voru áfastar meginlandinu og
hægt var að ganga hér um
bil alla leíð til Astralíu. Ber-
ingshaf hvarf algjörlega og
Síbería og Alaska voru sam-
einuð.
maður og bókhaldari að mennt-
un og hefir haft allt o.f takmark-
aða möguleika til að kynna sér
almenn stjórnvjsindi. Talið er að
háskólamenntaðir Kongómenn
séu 25 að tölu og mikill hörgull
er á mönnum með hliðstæða
menntun , svo sem kennurum og
tæknimenntuðum mönnum. Af
13.5 milljónum eru tvær læsar
og skrifandi. Þung ábyrgð hvíl-
ir á Belgíumönnum fyrir van-
rækslu á þjóðlegu uppeldi Kongó
manna. En aðeins þjóðlegt upp-
eldi gerir menn færa um að fara
l.rveð frelsi og réttindi. Tveir
kostir voru fyrir hendi hjá Belg-
íumönnum þegar frelsishreyfing-
ar Kongómanna tóku að bæra á
sér: Annar að auka jöfnum hönd-
um frelsi og menntun þjóðarinn-
ar og leggja fram nokkurt fé til
þess að ala hana upp til sjálfs-
stjórnar. Hinn var að draga sig
í hlé og láta óreynda menn taka
við, án hæfra embættismanna
sér við hlið. Belgir tóku síðari
kostinn, að undirlagi 5 auðhringa,
„sem vildu mjólka kúna án þess
að fóðra hana en ekki hirða um
Þá heldur dr. Carter því
fram, að loftslag í Afríku hafi
Og breytzt, þannig að eyði-
merkurnar hafi orðið frjó-
samar sléttur, sem auðvelt
hafi verið að komast yfir og
það hafi Kenýumenn . gert.
Hann álítur, að þeir hafi ferð-
azt norður eftir Afríku og
haldið áfram yfir til Arabiu
og þaðan suður til Ind-
lands. En þetta skeður ekki
á einni nóttu — nærri lagi er
að tala um hundrað þúsund
ára tímabil.
Þannig álítur dr. Carter að
Kenýumenn hafi haldið áfram
ferðum sínum óhindrað á
þessu langa tímabili, þegar
jöklar voru annað hvort að
myndast eða hverfa. Þeir hafi
dreifzt víða um jarðir og um-
hverfi og aðstæður hafi haft
mismunandi áhrif á útlit
þeirra, andlegan þroska og
menningu. Ein tegund menn-
ingar munj hafa þroskazt og
dafnað á svæðinu kringum
Peking og Kína. En fyrir um
það bil hundrað þúsund árum
kom annað kuldakast og jök-
ulbreiða myndaðist og yfir-
borð sjávarins lækkaði enn
einu sinni. Aftur var gengt
milli Síberíu og Alaska yfir
eiði, sem lá yfir Berings- \
sund. Pekingbúar og aðrir
hópar manna frá Evrópu, sem
flutzt höfðu norðaustur á
bóginn til Rússlands, segir dr.
Carter að muni nú hafa tekið
sig upp og farið yfir
Síberíu til Alaska og þaðan
suður til Kanada og Banda-
ríkjanna. Þetta eiði milli
Siberíu og Alaska mun hafa
haldizt í 20—30 þúsund ár, svo
að ferðalangarnir hafa ekki
þurft að hafa hraðann á.
En það sem mestu máli
skiptir segir dr. Carter er, að
maðurinn var þar með kom-
inn til Ameríku; leið hans
þangað lá yfir þak heimsins.
(The Johns Hopkins Uni-
versily — Lynn Poole).
Hvernig menn komu
til Bandaríkjanna
i
Ihana ef hún víildi fá fóður“
eins og einn kristniboðsfræðingur
segir.
Möguleika hefir Kongó mikla.
Sumir þjóðflokkanna eru bæði
þrekmiklir og góðum gáfum
gæddir. Framfarir læknisfræði
i og heilsufræði létta nú mjög
í byrðar sjúkdómanna, sem hafa
Jagt margan Afríkumann og hvít
an vin hans í gröfina um aldur
fram. Auðlindir á landið margar,
imkið af málmum í jörðu og verð-
mætustu viðartegundir heims í
skógum og þar þrífast nálega all-
ar hitabeltisjurtir, þar á meðal
gúm- og kaffitré. Strandlengjan
: er að vísu aðeins um 40 km, en
Kongófljót er skipgengt á nálega
3000 km svæði, stærri eða
minni skipum og í það renna skip
gengar ár. Stórkostlegar virkjan-
ir má gera við fossa fljótanna.
i Fyrir þrem árum var áætlað að
! virkja skyldi í fyrstu umferð
; 1.500.000 kw., en alls 25 milljón
kw. úr þeim fossum einum, er
falla niður af Inga-hásléttunni.
| Leopoldville, höfuðborg og að-
alhöfn Kongó (til umhleðslu á
vörum) er um 400 km. inni í
landinu frá ósum Kongó. Þar
hefir nú loksins verið stofnaður
háskóli, eins og áður segir. En
Lumumba finnst hann of sein-
virkur. Hefir hann sent menn
víða um heim í háskóla til þess
að þeir skuli flýta sér að mennt-
ast og koma svo heim og stjórna
landinu. Segja fróðir menn að
hann hafí sent bróður sinn til
Moskva.
Kristniboðarnir telja sök nú-
verandi ófremdarástands af tvenn
um rótum runna. (1) Sérhlífni
belgiskra fjármálamanna, sem
ekki vildu lána Kongó fé til
skólanna — og tapa þar af leið-
andi einnig þeim eignum og stöð-
urn, sem landar þeirra höfðu í
Kongó. (2) Vanræksla í menn-
ingarlegri uppbyggingu landsins,
einkum hinna æðri menntastofn
ana, á fyrri árum. Þetta tvennt
leiddi til veitingu sjálfsstjórnar
1959 og sjálfstæðis 1960, sem er
óeðlilega fljótfærnislegt eftir það,
sem á undan er gengið og miðað
við ástandið á líðandi stund. Von-
andi nýtur Hammarskjöld þess
hve vel kynnt þjóð hans er þar
í landi.
Það land, sem áður var nefnt
Franska Mið-Afríka eða jafnvei
Franska Kongó, er nú fjögur lýð-
veldi innan franska ríkjasam-
bandsins. Það eru Gabon-, Mið-
Afríku-, Kongó- og Chad-lýð
veldin. Samanlagt er íbúatala
þeirra (1958) 4.878.941 og stærð-
in nokkru meiri en Kongó, sem
Belgir stjómuðu, 969.000 fermíl-
*ur ensikar. Þróunin í þessum
ríkjum, sem áður lutu Frökkum
og löndum, sem áður voru brezk,
hefir ®sennilega haft þau áhrif
á suras Kongó-menn að þeir hafa
talið æskilegra að stofna ríkja-
samband fremur en eitt stórt
riki. Greining í margar þjóðir og
tungur hefir togað í sömu átt.
Nokkru mun fundurinn á Accra
hafa vajdið um fljótfærnislega
afgreiðsiu mála í Kongó, bæði af
hálfu Evrópu- og Afríkumanna,
þvi þar vap það gert að kjörorði
að aliar nýlendur Afríku skyldu
reyna að ná sjálfstæði fyrir 1962.
Jóhann Hannesson
að auglýsing í stærsva
og útbreiddasta blaðino
— eykur söluna mest --