Morgunblaðið - 31.08.1960, Qupperneq 11

Miðvikudagur 31. ágúst 1960
MORGVNbLAÐIÐ
11
♦
keppni
Ein af leikkonunum fer
með bæn til guðdómsins þar
sem hann er beðinn að
kveikja eldinn og blessa
Ólympíuleikana í Róm. — Á
stöplinum stóð fyrrum stytta
af Seifi.
Ólympíueldurinn afhentur
drekkja honum. Pelops vann
bæði Ippódamíu og ríki föður
hennar, en glæpir Pelops-ættar-
innar margfölduðust og urðu
langlífir í grískum sögnum —
Pelopsskagi dregur nafn af þess
um fræga Akkea.
Sagt er að sögnin um Pelops
hafi orðið tilefni til kappreiða
og kappakstra í Ólympiu, sem
eiga að hafa átt sér stað til minn
ingar um þennan forsögulega at-
burð. Aðrir héldu því fram að
hetjan Herakles hefði stofnað til
Ólympíuleikanna til heiðurs föð
ur sínum, Seifi. Herakles á að
hafa afmarkað hinn helga fer-
hyrning sem nefndur var Altis,
þar sem helgidómarnir stóðu.
Nafnið Ólympía er talið koma af
fjallinu Ólympos, heimkynni
Seifs og annarra guða Forn-
Grikkja.
Saga Ólympíu og leikanna þar
tekur yfir meira en þúsund ár,
frá forsögulegum tímum fram
til ársins 393 e. Kr.
Fyrsta helgihaldið í Ólympíu
til heiðurs Seifi eða til minn-
ingar um goðsagnahetjumar
Pelops og Herakles virðist hafa
farið fram á öðru árþúsundinu
f. Kr. Hins vegar virðist gyðjan
Gea (Móðir jörð) hafa átt helgi
dóm í Ólympíu áður en Seifur
kom til sögunnar (hún ríkti líka
í Delfí áður en Appollón kom
þangað).
Á 9. öld f. Kr. varð Ólympía
friðhelgur staður og um svipað
leyti varð það viðtekin regla
að leggja niður allan ófrið um
gervallt Grikkland mánuðinn
sem Ólympíuleikarnir fóru
fram.
Árið 776 f. Kr. var byrjað
fyrsta hlauparanum.
að gera skár yfir sigurvegaran®
í Olympíuleikunum. Upp frá því
var grískt tímatal miðað við
fjögra ára tímabilið milli Ól-
ympíuleikanna, sem nefnt var
„Ólympías“ og hófst með hverj-
um nýjum leikum.
Á árunum 576—572 f. Kr. börð
ust Písa-búar og Elís-búar um
yfirráð Ólympíu og lauk þeirri
viðureign með því að Elís náði
algerum yfirráðum yfir hinum
helga stað. Hófst nú mikið upp-
gangstímabil í sögu Ólympíu sem
varð samkomustaður allra grísku
mælandi manna bæði í Hellas
og nýlendunum meðan á leikun-
um stóð. Glæsilegar byggingar
voru reistar og beztu listamenn
Grikklands kepptust um að
skreyta staðinn óviðjafnanleg-
um listaverkum
Á árunum 431—404 f. Kr., þeg-
ar Pelopsskaga-stríðið geysaði,
týndi Ólympía nokkru af ljóma
□--------------------a
Fyrri grein
□--------------------□
sínum. Eftir stríðið fóru atvinntt
menn að taka pátt í keppninni,
en fram til þessa tima höfðu
verið strangar gætur á þv; að
engir nema áhugamenn tækju
þátt í Ólympíuleikunum.
Árið 146 f. Kr. tóku Rómverj-
ar Grikkland. Rómverski keisar
inn Hadrianus reyndi að endur-
vekja fyrri glæsileik Ólympíu,
sem um langt skeið hafði verið
I afturför.
Framh. á bls. 12
Sigurður A. Magnusson:
ÖLYMPlA
tákn drengilegrar
Á VESTURSTRÖND Pelops-
skaga, 340 kílómetra frá skark-
ala Aþenu, liggur einn af fræg-
ustu helgidómum Hellena til
forna, borgin Ólympía, sem enn
í dag kemur við sögu í íþrótta-
lífi heimsins, þó í smáu sé. Borg-
in stendur í fögrum, gróðurmikl-
um og friðsælum dal fjarri al-
faraleiðum, og m. a. af þeim
sökum fór hún að mestu varhluta
af hinum tíðu og grimmilegu
skærum sem hrjáðu grísku borg
ríkin. Að sjálfsögðu varð hún
fyrir skakkaföllum endrum og
eins, en lega hennar bauð ekki
heim ófriði á sama hátt og t. d.
lega Delfí eða Kórintu.
Upphaflega laut Ólymía borg-
ríkinu Písa, sem lá 5 kílómetra
fyrir austan hana, en Elísbúar
í norðri náðu henni á sitt vald
og stjórnuðu henni meðan hún
bar mestan frægðarljóma. Borg-
ríkin sem einkum deildu eða
börðust um völdin í Olympíu
voru Písa, Eli's, Sparta og Argos.
Það voru Akkear sem byggðu
þetta svæði sem og mestan hluta
Norðvestur-Grikklands, en sá
þjóðflokkur setti ekki nærri eins
sterkan svip á menningarsögu
Grikklands eins og aðrir grískir
þjóðflokkar, einkum Jónar og
Dórar.
Ólympía var byggð í Alfíos-
dalnum á lítilli tungu þar sem
ámar Kladeos og Alfíos (lengsta
áin á Pelopsskaga) koma sam-
an. Ólympía var ekki borg í hin-
um venjulega pólitiska skilningi,
■heldur var hún helgidómur og
miðstöð íþróttaiðkana Þegar
tímar liðu varð síðari þátturinn
æ sterkari í lífi hennar, þó trú-
arlegt hlutverk hennar félli
aldrei úr gildi. Delfí var annar
slíkur helgidómur og miðstöð í-
þróttaiðkana, en þar varð trúar-
lega hlutverkið mikilvægara.
Delfí reyni líka að hafa áhrif
á pólitiska sögu grísku borgríkj-
anna, með misjöfnum árangri,
þar sem Ólympía forðaðist hins
vegar eins og heitan eldinn að
hafa afskipti af innbyrðis deilum
og baráttu borgríkjanna. Senni-
lega átti þessi afstaða sinn stóra
þátt í að gera Ólympíu að frið-
helgum stað, sem öll grísku borg
ríkin virtu. Vopnuðum mönnum
var bannað að fara um Ólympíu.
Það verður starx ljóst við heim-
sókn til þessa helga staðar, að
lega hans og staðhættir allir áttu
ekki lítinn þátt í að skapa sögu
hans og örlög.
Goðsagnir og saga.
Samkvæmt sögnum sem hið
mikla skáld Pindaros (um 518—
442 f. Kr) tilfærir var upphaf-
lega efnt til Ólympíuleikanna í
minningu um frægan kappleik
sem fram fór á þessum stað, þeg-
ar goðsagnaprinsinn Pelops írá
Litlu-Asíu, leiðtogi Akkea, kom
til Elís. Konungur í Písa á þeim
tíma var ínómaos, auðugur vald
hafi sem var sérlega hreykinn af
dóttur sinni, Ippódamíu („temj-
ari hesta“), og spretthörðum
hestum sinum. ínómaos vissi sam
kvæmt spásögn að hann yrði
drepinn af tengdasyni sínum.
Þess vegna lagði hann svo fyrir
að allir biðlar Ippódamíu skyldu
heyja við sig kappakstur, og
mundi sá sem tapaði engu týna
nema lífinu. Þar eð konungur
átti tvær afburðasprettharðar
hryssur lirðu endalokin jafnan
hin sömu. Þrettán biðlar höfðu
farið sömu leið þegar Pelops
birtist. Að ráðum Ippódamíu,
sem var annað hvort orðin þreytt
á biðinni eða hreinlega ástfang-
in af hinum nýja biðli, mútaði
hann Myrtílosi hestasveini kon-
ungs til að sjá svo um að hjólin
á vagni ínómaosar losnuðu í
kappakstrinum, og varð það bani
konungs. í stað þessa að launa
Myrtílosi greiðann lét Pelops
Líkan af Ólympíu eins og
hún leit kringum 200 e. Kr.
Lengst til hægri ( í austri)
sér í endann á íþróttavellin-
um og innganginn sem ligg-
ur inn í hinn helga ferhyrn-
ing. Fyrir norðan innganginn
eru Fjárhirzlurnar tólf, en
við endann á þeim stendur
bogi með fjörmörgum lista-
verkum, sem rómverski auð-
maðurinn Herodes Attikus iét
gera á árunum 154—160 e.
Kr. Vestan við þetta mann-
vxirki stendur hof Heru.
Sunnan við það er örsmátt
hof Pelops, en síðan kemur
hið mikla hof Seifs, umkringt
aragrúa af höggmyndum. —
Fyrir framan Fjárhirzlurnar
tólf stendur Móðurhofið. í
norsvestur-horni hins helga
ferhyrnings, vestan við hof
Heru, stendur hringlaga bygg
ing sem Filippus Makedóníu-
konungur lét gera til minn-
ingar um sigurinn við Ker-
óníu árið 338 f Kr. Fyrir vest
an Altis, vinstra megin á
myndinni, er íþróttahöllin
(gymnasíum) efst, síðan bú-
staður prestanna og vinnu-
stofa Fídíasar, en syðst hið
mikla gistihús Leónídasar frá
Naxos. Fyrir sunnan Altis,
neðst á miðri myndinni, er
svo „þinghúsið“ þar sem ráða
menn borarinnar höfðu að-
setur, og allraneðst súlnagöng i
sem notuð voru til funda- 7
halda. Byggingin neðst til 1
hægri á myndinni er hús Ner-
ós þar sem hann hafðist við
þegar hann heimsótti Ólymp-
íu. Frá því lágu súlnagöng
uorður með vesturhlið íþrótta
vallarins upp að inngangin- i
um. Aðalinngangurinn til j
Altis, hins helga ferhyrnings,
sést greinilega fyrir austan
„þinghúsið“. Byggingin efst á
myndinni til vinstri, bak við
hringhúsið, var „stjórnarráð“
og veizlusalur Ólympíu, þar
sem æðstu embættismenn
höfðu aðsetur og héldu sig-
urverum leikanna og tignum
gestum opinberar veizlur.