Morgunblaðið - 25.11.1960, Blaðsíða 14

14
MORCVISBT. AfílÐ
TfWnflagur 25. nóv. 1960
Æ
UTGEFANDI: samband ungra sjálfstæðismanna
Ásgeir Ingólfsson ;
Er alþjóðleg Iánastarfsemi
hœltuleg fjárhagslegu sjálfstœði
RITSTJÓRI: JAKOB MÖLLER
þjóðanna?
„HI N N alþjóðlegi kapítal-
ismi“ er eitt af þeim hug-
tökum, sem hvað mest á-
herzla hefur verið lögð á af
þeim, sem berjast gegn því
efnaiwg.-skipulagi sem ríkt
hefur á Vesturlöndum. Þeir
hafa gefið í skyn, að hér sé
á ferðinni ísmeygileg aðferð
forráðai ma hinna kapítal-
istisku landa til þess að
leggja undir sig þau lönd
heims sem skemmra eru á
veg komin og hneppa þau í
slíka fjötra, að þau eigi það-
an ekki afturkvæmt til frjáls
lífs. Þessi túlkun á áður-
nefndu hugtaki hefur víða
hlotið hljómgrunn og víða
svo mikinn, að heilar stéttir
þjóðfélaganna hafa talið það
heilaga skyldu sína að berj-
ast gegn alþjóðlegri lána-
starfsemi af allri sinni getu.
Hér á landi eru margir for-
vígismenn þessarar stefnu,
og eins og víðar eiga þeir
sína trúarbræður.
En er því þá svo farið, að öll'
viðleitni af hálfu slíkra lánar- I
drottna mótist eingöngu af þeirri *
löngun þeirra og viðleitni að
leggja undir hin óhamingju-
sömu lönd sem skemmra eru á
veg komin og bæta þannig við
sig stórum hóp vinnuþræla, sem
hvergi nærri fái greitt sannvirði
vinnu sinnar? Eða liggja ein-
hverjar aðrar orsakir til þessa?
Einstaklingnum kann að finnast
það einkennilegt, þegar honum
er hugsað til sinnar eigin
pyngju, að nokkur aðili, hvað
þá heldur heilar þjóðir, skuli
bjóða fram fé til lána, án þess
að geta tekið til sín afrakstur-
inn í formi of lágra launa,
vaxtaokurs eða þá jafnvel stór-
auknum pólitiskum ítökum, sem
fyrr eða síðar myndu leiða til
fjárhagslegs ósjálfstæðis.
Einhliða hagsmunir
lánveitenda?
Samkvæmt þessari skoðun er
einungis um að ræða einhliða
hagsmuni lánveitendans. En
hverjir eru þá þeir hagsmunir,
og í hverju er alþjóðleg lána-
starfsemi raunverulega fólgin?
Það mun öllum ljóst, að ekkert
land getur Iánað, nema því að-
eins, að það flytji meira út en það
flytur inn. Ef svo heldur áfram,
þá hlýtur það land sem lánar,
að eignast, er fram líða stundir,
vaxtainnistæður í lántökulönd-
unum. Það hlýtur einnig að vera
ljóst, að vaxtainnistæða hlýtur
að hvetja þann, sem hana á til
þess að nota hana. Og hvernig
er hún notuð? Til að kaupa
fyrir, en slik kaup verða þá ekk-
ert annað en aukinn innflutn-
ingur til þess lands sem inni-
stæðuna á. En eins og áður var
sagt, þá getur ekkert land lánað
nema því aðeins, að það geti
fh*tt út meira en það flytur inn.
Ef lánveitendalandið á þannig að
geta lánað, verður það, er til
lengdar lætur, enn að auka út-
flutning sinn. Ef hann eykst nú
samt sem áður ekki, þá er ekki
nema ein leið til þess að halda
enn áfram að lána, og hún er
sú, að lánveitendalandið dragi
úr innflutning sínum, svo að
útflutníngurinn haldi enn á-
fram að vera meiri en innflutn-
ingurinn. Slík er aðstaða lán-
veitandans.
Hvaða áhrif hefur lánið hjá
iántökuþjóðinni
En hvað um lántakandann?
Til hvers leiðir lánið hjá því
landi? Samkvæmt því sem sagt
er að framan, hlýtur það land
að taka lánið í formi innfluttra
vara. Ef „hinn alþjóðlegi kapí-
talismi“ á að leggja lántöku-
landið í fjötra, þá hljóta þeir
að leynast í hinum innfluttu
vörum, sem fengnar eru að
láni. Hvað er þá gert við vör-
urnar? Innflutningnum, þ. e.
lántökunni, má haga á ýmsa
vegu. Það má flytja inn vörur,
sem eingöngu era ætlaðar til
neyzlu, t. d. matvörur eingöngu.
Sumir mundu telja það fánýtt,
steypa sér þannig í skuldir
^agnvart erlendu landi, að fá
ekkert nema matvörur, e. t. v.
inn í land sem þegar hefði nóg
fæði fyrir sína íbúa. Óhóf,
myndi einhver segja, og það
sennilega með réttu. Að vísu
eru til lönd, svo sem öllum er
kunnugt, þar sem alþýða manna
hefur ekki fulla starfskrafta
vegna næringarskorts. í slíku
landi væri æskilegt frá mann-
úðar sjónarmiði að taka slíkt
lán. — Sennilega myndi það
leiða til þess, að lántökulandið
yrði betur undir það búið að
mæta sínum skuldaskilum. En
hver er hagkvæmasta leiðin til
að fyrirbyggja greiðsluþrot á
þeim degi er lánið fellur? í
landi þar sem allir hefðu nóg-
an mat, eins og því sem áður
var vikið að, myndu flestir sam-
mála um að skynsamlegast væri
að kaupa atvinnutæki. Þau
myndu í senn veita meiri og
betri atvinnu, og ef rétt væri
á haldið, auka þá framleiðslu,
sem fram að því hefði verið út-
flutningsvara. Sú aukning
myndi sennilega verða hluti af
þeirri vaxtagreiðslu, sem lán-
veitendalandið krefðist fyrir sitt
lán. Auður þjóðarinnar þ.e.a.s.
„kapital“ þjóðarinnar liggur í
þeim eignum sem til eru, að
frádregnum þeim skuldum, sem
á þeim hvíla. Það má því vera
nokkum veginn augljóst mál
að, að svo miklu leyti, sem
lán sem tekið er erlendis frá,
skapar eign, sem talizt getur
meira virði en lántakan er sem
byrði, þá hefur eitthvað áunnizt.
Og hvar eru þá komnir þeir
fjötrar, sem lántakan átti að
koma lántökuþjóðinni í. Ef hinn
„alþjóðlegi kapítalismi“ hefur
þannig aukið við þær eignir
þjóðarinnar, sem hún telur sig
fyrst og fremst þurfa á að
halda, hvar liggur þá hættan?
— Aðstaða lánveitandalandsins,
eins og minnzt er á hana hér

Ásgeí’- ?"gólfsson
að ofan, skýrir þetta atriði bet-
ur. —
Bandaríkin voru einu sinni
smá „nýlenduþjóð“
Lán, sem þannig eru tekin
til að byggja upp atvinnuvegi
landanna, eru til mikils góðs.
Það er eðlilega komið undir
þeim sem lánin taka, hvernig
þeir hagnýta þau. Séu þau hag-
nýtt á þann hátt, sem talað er
um hér að ofan, þá er hér á
ferðinni mikil og góð starfsemi.
Bandaríki Norður-Ameríku voru
eitt sinn ein af „nýlenduþjóð-
unum“. Þau tóku lán í stórum
stíl á svipaðan hátt og nú tíðk-
ast. Að vísu var þar um að
ræða lán í millum einstaklinga,
sem reyndar eru litið frábrugð-
in lánum milli ríkisstjórna, nema
að forminu til, því að þau hafa
sömu áhrif. Ef Bandaríkin hefðu
ekki orðið aðnjótandi þeirra lána
á sínum tíma, þá væru þau ekki
eins vel megandi og raun er
á nú.
Okostirnir
Samt fer ekki hjá því, að al-
þjóðleg lánastarfserpi veki um-
ræður og tal. Þær þjóðir sem
hlut eiga að máli kunna að búa
við mismunandi stjórnskipulag,
og mismunandi lagasetning í
hinum ýmsu löndum kann að
gera aðstöðu lánveitenda og lán-
takenda erfiðari, en ef um væri
að ræða lán rrvanna í millum sem
búa í sama landinu. Það getur
því farið svo, að lánastarfsemin
gangi betur fyrir sig ef um er að
ræða lán milli einkaaðila í ýms-
um löndum, eins og oft var fyrr
á tímum, einkum á fyrri öld og
fyrri hluta þessarar aldar, ef
stjórn lánveitendalandsins getur
haft áhrif á stjórn hins landsins
í þá átt, að skuldbindingar þær
sem gerðar hafa verið, séu í
heiðri hafðar. En menn hafa al-
mennt á móti slíkum áhrifum, og
ef leitazt er við að beita þeim,
er auðvelt að vekja andúð þjóð-
arinnar, oft á grundvelli þjóð-
ernistilfinningar. Og þannig
liggja venjulega rætur andúðar-
innar á „hinum alþjóðlega kapi-
talisma“.
Leiðir til úrbóta.
Stungið hefur verið upp á ýms
um leiðum til að draga úr slík
um áhrifum, og ein þeirra er al-
þjóðlegar lánastofnanir þar sem
margar þjóðir, lánveitendur og
lántakendur, eru aðilar. Alþjðða
bankinn er ein slík. Hann er
ekki á vegum neinnar einnar rík
isstjórpar, og hefur því í hendi
sér að hindra yfirgang eins gagn
vart öðrum, ef á honum kynni að
bóla. En þessar stofnanir hafa
ekki getað tekið við því hlut-
verki til fullnustu, sem lánveit-
ingar milli einkaaðila inntu
fyrr af hendi. Þó hafa slíkar stofn
anir ýmsa kosti fram yfir hina
aðferðina. Ríkistryggð lán eru
venjulega öruggari, heldur en ef
tryggingin kemur frá einkaaðil-
um, a.m.k. ef litið er á öll lán
til eins lands sem heild. Ýmis-
legt annað má færa til.
Þessa aðferð aðhyl.last nú flest
ar vestrænar þjóðir, og samhliða
lánum milli einstaklinga, þar sem
slíku verður viðkomið, er hún
árangursrík.
Aðferð andstæðinga hins „alþjóð-
Iega kapitalisma"
En hverja úrlausn eygja þeir
sem ekki geta fellt sig við hina
alþjóðlegu lánastarfsemi? Rúss-
neska byltingin var einmitt fyrst
og fremst bylting gegn hinu al-
þjóðlega fjármagni. En hvaða
leið hefur verið farin þar síðan?
í Rússlandi hefur það sýnt sig
að hægt er að ná fram á við án
alþjóðlegs fjármagns. En það ej
fyrst og fremst því að þakka
hve auðugt landið er — og þvi
að þjóðin hefur lagt mikið að sér
— meira en þörf hefði verið á.
Það eru ýmsar aðrar þjóðir sem
aðhyllast þessa aðferð, en það
er ákaflega ólíklegt, að fátækari
lönd, lönd sem hafa fá gæði frá
náttúrunnar hendi, geti nokkuð
þokað sér fram á veginn eftir
sömu forskrift. Hvort sem menn
vilja nefna þessa aðferð kommún
isma, eða eitthvað annað, þá er
það víst, að állar framfarir verða
hægari, erfiðari, eða nást alls
ekki, þegar þessi leið er farin.
Það þarf að færa of miklar fórn
ir miðað við það sem þyrfti. Það
þarf að vera fyrir hendi mikil
einbeitni, svo mikil, að tæpt er
að hún sé alls staðar fyrir hendi
í þeim mæli sem þarf. Þróunin
verður miklu auðveldari ef hin
fyrri leið er farin.
Hlutverkið framundan.
Eftir að Bandaríkin náðu sér
á strik, hafa þau verið lánveit-
endaþjóð, og svo hefur verið
mestan hluta þessarar aldar. Á
sama hátt og þau nutu á sínum
tíma góðs af erlendum lánum,
hafa önnur lönd notið góðs a£
lánástarfsemi þeirra og annarra
vestrænna landa. Samkvæmt því
sem fyrr var getið í þessari grein,
hefði það átt að verða hlutskipti
hennar fyrir löngu, að innflutng-
urinn yrði meiri en útflutningur
inn. En Bandáríkjamenn hafa
ekki bara lagt sig fram við að
vinna nýja markaði erlendis. Þess
vegna hefur útflutningurinn nær
undantekningalítið verið meiri
en innflutningurinn fram á þenn
an dag, og ef lánastarfsemin á
að halda áfram. þá verður út-
flutningurinn að halda áfram að
vera meiri en innflutningurinn.
Fyrir 30 árum, er lánastarfsem
in var enn mest á höndum ein-
staklinga, kom afturkippur og
lánveitendurnir drógu að sér
hendur. Afleiðingin varð hörmu.
leg. Eftir stríðið veittu Banda-
ríkjamenn óspart gjafir og lán til
þeirra landa sem við skort áttu
að búa. Þau lönd vesturálfu sem
um sárt áttu að binda hafa náð
sér, og ástandið þar er betra en
það nokkur sinni var.
Framfarir og betri lífskjör
Við hér heima höfum fylgzt
með þessari þróun, sem hefur
verið að gerast svo til við þrösk-
uldinn hjá okkur. Afleiðing lán-
veitinganna og lántakanna hafa
verið umbætur og framfarir,
betri lífsskilyrði, meiri raunveru
leg verðmæti milli handanna. —
Alþjóðleg lánastarfsemi miðar
ekki einungis að því að bæta á-
standið hér í vesturólfu, heldur
sem víðast meðal hinna fátæku
og vankunnandi þjóða. En hálf-
ur heimurinn virðist ekki ætia
að hagnýta það tækifæri sem hon
um stendur til boða. Framfarirn-
ar eru að vísu að koma, en hægt,
eftir þeirri aðferð sem áður er
lýst. Og vissulega væri áhang-
endum þeirrar stefnu ekkert kær
komnara, en að sem flestar og
mestar hömlur væru lagðar á
hreyfingu hins alþjóðlega fjár-
magns, því að með því móti einu
gætu þeir nálgast framfarir hins
frjálsa heims meira en raun hef-
ur orðið á.
Ásgeir Ingólfsson.
Námskeið Heimdallar
NÁMSKEIÐI Heimdallar um
erlend stjórnmál og alþjóða-
stofnanir fer nú senn að
Ijúka.
W Eins og upp-
4 '* * * 4$f| h a f 1 e g a var
auglýst, v a r
ráðgert að Pét
ur Benedikts-
son, bankastj.,
héldi e r i n d i
u m alþjóða-
stofnanir
í kvöld, en
vegna útvarpsumræðna verð-
ur því erindi frestað þar til
nk. þriðjudagskvölds, og verð
ur það síðasti fundur nám-
skeiðsins.
Bjarni Benediktsson, dóms-
málaráðherra, mun flytja er-
indi um utanríkismál íslands
Bjarni
eins og auglýst hefur verið
á morgun, laugard., kl. 12,3P
í Sjálfstæðishúsinu.
Framköllun
Kopering
★
Fljót afgreiðsla.
Sendum gegn póstkröfu.
Fótófix
Vesturveri.