Morgunblaðið - 18.12.1960, Blaðsíða 17

Sunnudagur 18. des. 1960
M fí K C T’ N rt 1.4 Ð 1 Ð
17
Suðurlandssíld
verkuð á nýjan
hátt flutt út
SUÐURLANDSÍLDIN er Jafnant
mjög blönduð að stærð og fitu-
magni og hafa, 'sem kunnugt er,
verið erfiðleikar á að selja hin-
ar smærri og rýrari tegundir
hennar. Síldarútvegsnefnd hefur
á undanförnum árum unnið að
jþví að afla markaða fyrir þessa
síid og gera tilraunir með verkun
araðferðir, og er nú svo komið
að sölusamningar eru fyrir hendi
á smárri síld, allt að 9 stykkjum
í kg., sem er mun smærri en veið
ist í reknet. Jafnframt hefir síð-
ustu þrjú árin tekizt að selja síld
með 15% lágmarksfitumagni í
stað 18% áður.
Eins og sagt var frá í blaðinu
í gær hefur Síldarútvegsnefnd
•komið upp sérstakri tilraunastöð
í haustj þar sem síldin er verkuð
með nýjum hætti fyrir Ameríku-
markað. og Mið-Evrópumarkað.
Erlendur Þorsteinsson, formaður
Síldarútvegsnefndar og Gunnar
Flóventz, framkvæmdastjóri,
sýndu fréttamönnum í fyrradag
hinar nýju verkunaraðferðir, í
tilraunastöðinni. Hefur nefndin
látið smíða sérstaklega útbúið
færiband, sem síldin er flokkuð
á, en öll markaðslöndin leggja
mikla áherzlu á að saltsíld sé sem
nákvæmast flokkuð eftir stæpð.
Sagði Gunnar Flóventz, að með
með verkuninni og voru þeir
mjög ánægðir með hana.
Síldarsaltendur notfæra sér
tilraunirnar
A tilraunastöð Síldarútvegs-
nefndar hefir einnig verið gerð
tilraun með verkun á síld, sem
Þjóðverjar nefna „Kronsardin-
en“, en óvíst er hvor? unnt verð-
ur að hefja slíka framleiðslu hér.
Erfiðleikar hafa jafnan verið
taldir á því að krydd- og sykur-
salta síld á þessum tíma árs.
Verða tilraunirnar þar að lútandi
einnig framkvæmdar á stöðinni,
Hinar nýju verkunaraðferðir
eru allar framkvæmdar með að-
stoð afkastamikilla véla. Þrjár
mismunandi flökunarvélar eru á
stöðinni, ein þýzk, ein norsk og
ein sænsk. Undanfarið hefur
þýzkur fiskifræðingur, Peter
Biegler, starfað hér og leiðbeinl
við verkun hinna nýju tegunda
en hann er talinn færasti sérfræð
ingur Þýzkalands á þessu sviði.
Einnig hefur Guðni Gunnars-
son, starfsmaður fiskvinnslu-
stöðvar Sölumiðstöðvar hrað-
frystihúsanna í Bandaríkjunum
leiðbeint við verkun nokkurra
þeirra tegunda, sem ætlaðar eru
fyrir Bandarikjamarkað. En
Minnsta og magrasta síldin kemur til stúlknanna viff þessa flatningsvél, sem skilar henni
í fallegum flökum, er fara sem súrsuð samflök á Mið-Evrópumarkað.
Haraldur Gunnlaugsson starfs-
maður Síldarútvegsnefndar hef-
ir haft umsjón með tilraunastöð-
inni og honum til aðstoðar Hart-
mann Pálsson frá Síldarmati rík-
isins og Olafur Guðsjónsson síld-
armatsmaður.
Tilraunirnar eru allar fram-
kvæmdar 1 samráði við Félag
síldarsaltenda á Suðvesturlandi,
enda er gert ráð fyrir að síldar-
saltendur notfæri sér þá reynzlu,
sem fæst á tilraunastöðinni. Gert
er ráð fyrir að tvær söltunar-
stöðvar til viðbótar hefji á næst-
unni verkun hinna nýju'tegunda,
þ. e. Söltunarstöð Haraldar Böðv
•arssonar & Co. á Akranesi og
Söltunarstöð Jóns Gíslasonar í
Hafnarfirði, enda hafa þær báð-
ar aflað sér flökunarvéla.
Páll Jónsson frá Grænavatni
Gunnar Flóventz, frkstj. Síldar-
útvegsnefndar bragðar á súrs-
uðu samflökunum.
þessari aðferð fengist ákaflega
jöfn flokkun. Stúlkur stóðu við
færibandið í gær og rann síldin
frá þeim eftir stærð í þrjá staði.
Stærsta og feitasta síldin fór
til söltunarstúlknanna, næsta
stærð í flökunarvélina fyrir kvið
skornu Ameríkusíldina fyrir sér-
stakan lög, en þannig verkuð síld
gengur undir nafninu ,,Bellycut-
herring“, og minnsta og magr-
asta síldin fór í flökunarvél fyrir
súrsuðu samflök. (Saure-Lappen)
fyrir Mið-Evrópumarkað. Síðast
nefnda verkunaraðferðin er göm-
ul og þekkt í Þýzkalandi, Noregi
Og víðar, — og hafa íslenzkir að
ilar áður gert tilraunir með
hana, svo sem Haraldur
Böðvarsson á Akranesi og dr.
Jakob Sigurðsson í Reykjavík.
Smökkuðu blaðamenn á þessari
súrsöltuðu sild, sem er lögð í 100
kg. tunnur í mjög fallegum flök-
um. Er hún ákaflega ljúffeng á
bragðið, en erlendis mun hún
•vera borin á borð uppvafin með
•kryddi í og með alls konar sós-
um, svo sem mayonnaise. Hafa
(þrír fulltrúar frá kaupendum í
Þýzkalandi komið til að fylgjast
HANN er fæddur að Helluvaði
í Mývatnssveit 3. sept. 1890.
Móðir hans var Sigríður Jóns-
dóttir, hálfsystir Jóns Stefáns-
sonar — Þorgils Gjallanda, 3.
kona Jóns Hinrikssonar á Hellu-
vaði. Systkini Páls, börn Jóns
Hinrikssonar, voru 14 alls, 5
alsýstkini og 9 hálfsystkini og
var Páll yngstur. En elztur var
Jón, sem kenndur hefur verið
við Múla í Aðaldal. Af hinum
mörgu og myndarlegu Hellu-
vaðssystkinum eru nú aðeins 2
eftir, Páll og Sólveig á Græna-
vatni.
Páll ólst upp á Helluvaði og
átti þar heima fram um tvítugs-
aldur, fór þá í Gagnfræðaskóla
Akureyrar og dvaldi þar við
nám veturinn 1909—1910 og
1910—1911. Tveggja vetra dvöl í
Akureyrarskóla kostaði 532
krónur, enda var spart á haldið
í öllum greinum. Kostnáð þenn-
an greiddi Páll af eigin hand-
afla en skuldaði þó 50 krónur
vorið 1911. Mun það vera sú
eina skuld, sem hann hefur
stofnað til um dagana og lýsir
manninum nokkuð út af fyrir
sig. Haustið 1911 ætlaði hann
í 3. bekk Gagnfræðaskólans, en
veiktist þá ar liðagigt og lá
lengi, var alveg frá verkum á
annað ár og hefur lengst af síð-
an verið veill nokkuð, einkum
lengi fram eftir ævi. Þar með
var draumur hans um lengri
skólagöngu búinn.
Árið 1913 kvæntist Páll Hólm-
fríöi Guðnadóttur á Grænavatni.
Þar átti hann heima síðan þar
til 1944 er hann flutti úr héraði
um stundarsakir, suður að Hésti
í Borgarfirði. Hólmfríður andað-
ist 1930 og mun það hafa orðið
Páli þyngra áfall en hér verði
rakið. Hún var mikilhæf kona,
sem orð fór af fyrir mannkosti.
Fyrstu ár þeirra á Grænavatni
höfðu þau ekki sjálfstæðan bú-
skap, en unnu í búi Guðna. En
1922 fékk Páll 14 jarðarinnar til
ábúðar.
Ég kynntist Páli á Græna-
vatni fyrst að ráði á aðalfundi
Kaupfélags Þingeyinga 1937. —
Fundur þessi var mjög eftir-
minnilegur og sá mesti átaka-
fundur, sem ég hef af að segja
í Þingeyjarsýslu. Tveimur árum
áður hafði Páll hætt viðskiptum
við K. Þ. Mun hann hafa gertvið að styðja.
það í mótmælaskyni við fjár-
málastjórn þess, sem nú hafði
leitt það á barm gjaldþrots og
vanvirðu. Á fundi þessum var
slík ólga og flokkadrættir að
fulltrúar skiptust í fylkingar og
héldu sérfundi fram yfir mið-
nætti fyrsta kvöldið. Ákafastir
voru nokkrir skapillir menn úr
Mývatnssvejt og Bárðardal, sem
heimtuðu algjöra stjórnarbylt-
ingu í félaginu, en til vara að
inn í stjórnina kæmu 3 nýir
menn. Töldu þeir minnkun
kaupfélagsins orðna óbærilega,
og að hún yrði því aðeins af-
máð að nýir menn kæmu í
stjórn. Nokkru óður hafði þess
verið leitað við Pál á Græna-
vatni, að hann gerðist kaupfé-
lagsstjóri, ekki þó af stjórnend-
um félagsins, en af hálfu á-
hrifamanna annara innan félags-
ins, einkum úr hásveitum í ná-
grenni Páls. Ekki tók hann þó
í mál að gerast kaupfélagsstjóri.
En á fundinum var hann kos-
inn í stjórnina og átti þar sæti
þar til 1944, er hann fluttist úr
héraði.
Þá gerðist hann bústjóri á
Hesti í Borgarfirði að áeggjan
Halldórs Pálssonar. Var hug-
mynd Halldórs þá, að gera til-
raun með að rækta sauðfjár-
stofn, sem væri ónæmur eða
lítt næmur fyrir mæðiveiki. En
hún geisaði um þessar mundir
um bæði Norðurland og Suður-
land, svo við landauðn lá. Þar
til ráðist var í það stórræði,
að reyna að útrýma henni með
fjárskiptum.
Ekki mun Páli hafa þótt
úrangurinn glæsilegur þar á
Hestsbúinu hvað þetta snerti.
Einnig mun þann hafa unað sér
miður vel þar í Borgarfirði,
þeím fagra stað. Rót er alltaf
rót og hans rót lá meira til
jarðar annars staðar. Eftir 3ja
ára dvöl á Hesti sagði hann
starfinu lausu og réðist til
starfs hjá Mjólkursamlagi Þing-
eyinga á Húsavík, er þá var
nýstofnað. Þar átti hann „fjöld
vina“ og var í snertingu við
allt sem var að gerast í hans
heimahéraði. Þá var ábúðar-
hluti hans í Grænavatni kom-
inn á vegu annars manns, enda
jafnan örðugra upp að reisa en
Eigi mun það hafa verið að
ástæðulausu að Halldór seildist
eftir Páli Jónssyni til bústjórn-
ar á Hesti. Á Grænavatni hafði
hann um 7 ára skeið haft sauð-
fjárræktarbú á vegum Búnað-
arfélags íslands. Fór þá orð af
fjárrækt Páls. Enda hefir leann
alla daga verið frábær hirðu-
maður um allar skepnur. Þegar
hann gerðist bókhaldsmaður hjá
Mjólkursamlaginu, gat hann
ekki annað en fengið sér bæði
kýr og kindúr, undi blátt áfram
ekki öðru. Og haustið 1960 átti
hann 140 fjár á fjalli og eitt-
hvað í fjósi. Flest eða allt fé
hans gengur á afrétt inn af
Mývatnssveit eða Bárðardals-
öræfum. Það er spölur að flytja
það þangað á vorin af Húsavík-
urtúnum, fara síðan margra
daga ferð til samanreksturs og
rúnings og loks í göngur á haust
in og flytja síðan til Húsavík-
ur. Allar þessar ferðir fer Páll
sjálfur og hefur yndi af. Þó er
þetta erfiði minna en hitt, sem
skrifstofumaðurinn leggur á sig:
hirðingin vetur og vor. Páll
hirðir hverja skepnu sjálfur,
rís árla úr rekkju eins og Skalla
grímur og háttar seint. Fjár-
gæzla hans er sem sé að morgni
og kvöldi, morgunganga og
kvöldskemmtun, því hann situr
jafnan við skrifpúlt sitt heilan
vinnudag eins og þeir gerast
hjá öðru skrifstofufólki. Og á
sumrum aflar hann heyja, einn-
ig í hjáverkum.
Hér er ekki staður né stund
til að fara út í búfjárrækt Páls
teljandi. Hún er alþekkt um allt
land. Fjöldi manns hefur um
langan tíma til hans leitað um
val á úrvalsgripum, og hefur
margs konar milliganga hans í
þeim efnum sízt farið minnk-
andi hin síðustu ár. Á Húsavík
þarf margur að hitta Pál og í
hús hans þar hygg eg að allir
Mývetningur komi, sem þar
eiga leið um og fjöldi annarra
manna.
„Hvorki skal eg á þessu níð-
ast og engu öðru, því sem mér
er til trúað“, er haft eftir Kol-
skeggi Hámundarsyni. Sú er
reynsla allra manna, að Páli
megi treysta í hvívetna. Meðan
hann var í Mývatnssveit, sat
hann þar í hreppsnefnd og flest
um öðrum innansveitarnefndum
og rak öll möguleg erindi fyrir
sveitunga sína utan sveitar. —
„Allir treysta Páli“, sagði einn
Mývetningur við mig á bardaga-
fundinum 1937.
Þegar Páll varð sjötugur I
haust, birtist við hann viðtal í
blaði á Akureyri, íslendingi. —
Það var mjög athyglisvert við-
tal og skorinort. Hann hefur
aldrei dregið neina dul á sín'a
meiningu og óhikað látið í ljós
sina sannfæringu, þó aðrar göt-
ur fari en nágrannanna. Hrein-
skilni og hispursleysi eru hans .
kjörorð. Og sjötugur gengur
hann einn til allra verka sem
fyrr, jafnvel heilsubetri en fer-
tugur og fimmtugur.
Ekki veit eg hversu létt Páli
hefur verið að bregða búi á
Grænavatni og flytjast suður að
Hesti. En vafalaust ekki létt.
En þar átti hann örðuga að-
stöðu ekki síður én margur ann
ar einyrkjabóndinn fyrr og síð-
ar. Jarðnæði var lítið og hey-
skap varð að sækja um langan
veg á votengi og binda vota-
band. En verst var að heilsan
var sú, að hann gat ekki beitt
sér nægilega fyrir í verstu verk
um. Því er ákafamanni örðugt
að una.
En hvað sem því líður, þá er
hitt víst að rót er alltaf rót, sem
á sína átthaga, sína jörð.
Eg vék að viðtalinu áðan og
ég vil enda fátæklega smágrein
með hans eigin orðum. Þau
segja meira en ég get sagt í
löngu máli:
„Býst þú við að eyða æfi-
kvöldi þínu hér á Húsavík?",
spurði maðurinn.
„Enginn veit sína æfi fyr en
öll er“, sagði Páll. „En ætti
ég óskastund mundi eg kjósa
sonarsonum mínum að þeir
yrðu rótfastir á Grænavatni og
að eg mætti ganga þaðan til
hinztu hvíldar.“
Enn er Páll því ólíkur að sú
göngufór sé á næstu grösum.
Börn Páls og Hólmfríðar á
Grænavatni eru 2, Þorgeir og
Droplaug og hefur dótth'in
staðið fyrir búi hans innan-
stokks og heimili síðan hún náði
fullorðins aldri. Áður hlupu þar
í skarð mágkonur hans, Guð-
finna og Snjólaug af mikilli
prýði.
Bjartmar Guðmundsson.