Morgunblaðið - 28.04.1961, Page 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 28. apríl 1961

Hvar ú Islandi eiga
handritin
S V Ö R þeirra manna, er
blaðið birti í fyrradag um
hvar varðveita skyldi
handritin, er þau koma
heim frá Danmörku, hafa
vakið mikla athygli les-
enda. Blaðið hefur því
ákveðið að snúa sér tii
nokkurra fleiri málsmet-
andi .manna og leggja
sömu spurninguna fyrir
þá. Af svörum þeirra, sem
fara hér á eftir, sést að
skoðanir eru nokkuð skipt
ar um málið.
Bjarni M.
Gíslason,
rithöfund-
ur
Bjarni M. Gíslason rithöf-
undir hefir sent blaðinu svo-
fellt skeyti vegna fyrirspurn-
arinnar:
„Ry, Jylland, 26. apríl.
Handritin eiga að vera í
Reykjavík þar sem fræði-
menn Háskólans og ungir á-
hugamenn í sögulegum fræð-
um hafa hægastan aðgang að
þeim.
Á laugardaginn kemur sendi
ég frá mér nýja bók um hand-
ritin og Árna Magnússon.
Bjarni.“
Sr.
Sigurður
Einarsson,
prestur
í Holti
Það er mér að sjálfsögðu
ómetanlegt gleðiefni að nú
skuli bóla á lausn þessa máls.
Ef ég skil rétt hvernig sú
lausn verður, þá virðist mér
að Danir ætli nú að ljúka dá-
lítið höttóttri samskiptasögu
við ísland á rrjjög drengilegan
og sómasamlegan hátt.
í Reykjavík er enginn staður
og ekkert hús, sem nú í svip-
inn geti hýst handritin og bú-
ið þeim mönnum sæmiieg
vinnnuskilyrði, sem að rann-
sóknum þeirra vinna.
Hér er því ekkert undan-
færi.. Það verður að byggja
handritahús.
Ég vil að handritahúsið
verði byggt í Skálholti og
-frumritin geymd þar, en ekki
velkt við dagleg rannsókn-
arstörf.
Útgáfu- og rannsóknarstöð
hadnritanna á að vera í
Reykjavík. öðrum opinberum
söfnum verður að útvega film
ur af öllu sem máli skiptir,
eftir því sem ástæður leyfa.
Þá verður auðið að vinna
rannsóknarstörfin í Reykja-
vík, Akureyri, ísafirði og víð-
ar, þar sem eru sæmileg bóka-
söfn.
Gunnar
Gunnars-
son,
skáld
Mér finnst það hefði átt að
vera búið að fyrirhuga hand-
ritunum stað áður en þau
koma hingað til landsins, og
það sé nokkuð seint vaknað
að fara að hugsa fyrir því nú.
Það hryggir mig raunar að
þetta mál skuli ekki vera
leyst og ég tel að fé það, er
safnað var til handritabók-
hlöðu, hafi orðið okkur til
lítils sóma.
Það er sjálfsagt rétt, sem
ýmsir hafa haldið fram, að
hagkvæmast væri að hand-
ritin séu varðveitt hér í
Reykjavík. Hitt hefði verið
skemmtilegt að þeim væri
komið fyrir á þeim stað er
þau upphaflega voru flutt frá.
vera:
?
Sigurður
Nordal,
prófessor
Svo framarlega sem komið
verður upp í Skálholti mynd-
arlegu minjasafni um forna
frægð staðarins, Og í öruggri
geymslu, þætti mér vel til
fallið, að þar væri geymt eitt-
hvert þeirra handrita, sem
áður var eign dómkirkjunn-
ar og fargað var úr landi af
furðulegri skammsýni. Vildi
ég nefna til þess Skálholts-
bók eldri, A. M. 351, fol.,
mikið og fallegt handrit
(Jónsbók, Kristinréttir o. fl.),
sem Jón biskup Vídalín sendi
Árna Magnússyni 1699. — þó
að vitanlega gætu fleiri komið
til greina. En annars virðist
mér einsætt, ef íslendingum
er alvara að vinna sem mest
og bezt úr handritunj. sínum
og skjölum, að þau verði öll
tiltæk á einum stað, þar sem
líka sé sá bókakostur, sem
völ er á í landinu. Nýtt hús
handa Landsbókasafni rneð
góðum starfsskilyrðu.m fyrir
fræðimenn og öruggri
geymsla fyrir handritin er
skylt að reisa sem fyrst, e£
við eigum að geta tekið kinn-
roðalaust við þeim ómetan-
legu dýrgripum, sem von er
til, að okkur verði nú fengnir
í hendur. — Og á eitt vildi ég
enn minna. Alveg eins og
Danir ætla sér nú að láta gera
vandaðar ljósmyndir þeirra
handrita, sem þeir afhenda,
eigum við smám saman að
koma upp safni slíkra mynda
af öllum þeim íslenzku hand-
ritum, sem erlendis eru og
verða og nokkurs eru nýt,
ekki einun^is í Danmörku,
heldur í Svíþjóð, Þýzkalandi,
á Bretlandseyjum o. s. frv.
Þá fyrst getur ekki leikið vafi
á því, að hér sé eina íslenzka
handritasafnið, sem allir
verða að leita til.
Sigurbjörn
Einarsson,
biskup
Dr. Björn Sigfússon vakti
fyrstur máls á því fyrir all-
mörgum árum að við þyrftum
að eiga góðan griðastað utan
Reykjavíkur fyrir verðmæt-
ustu handrit okkar, þar sem
þau væru óhultari en hér
hvað sem fyrir kynni að
koma. Staðurinn væri Skál-
holt. Jafnframt yrði að sjálf-
sögðu að vera þar aðstaða fyr-
ir fræðimenn til þægilegrar
dvalar og góð vinnuskilyrði.
Nú hillir undir heimkomu
handritanna góðu frá Kaup-
mannahöfn. Birgir Kjaran
brást við rösklega og benti á
þann möguleika, að koma
þeim fyrir í Skálholti og efla
þar um leið bókasafn og vís*
indalega miðstöð. Ég get ekki
neitað því að mér þykir hug-
myndin góð. Kannske er það
tilfinning fremur en raunsæi.
En ást Okkar á þessum skinn-
pjötlum er óneitanlega tilfinn
ingamál alla vega Og því er
bezt að metast sem minnst um
raunsæið.
Vitaskuld má segja að það
skipti ekki miklu hvar hand-
ritin verða geymd úr því þau
koma. Þau helga sjálf sinn
verustað ef vel er um þau bú-
ið og að þeim unnið. En hitt
er líka satt að það er rödd'
sögunnar í barmi okkar, sem
hefir kallað á þau, vakið berg
mál með góðum drengjum í
Danmörku, hrópað, þangað til
þau urðu ekki hamin lengur
við Eyrarsund. Og sama rödd
er alltaf að minna á Skái-
holt. Hví ekki að stilla þessa
strengi saman? Getum við
ekki eignazt og eflt eitt höf-
uðvé til ræktar við dýrmæt-
ustu erfðir okkar, á þeim stáð,
sem táknar móðurgrunn allra
okkar mennta?
Tómas
Guðmunds
son
skáld
Mér virðist auðsætt að
koma verði handritunum fyr-
ir þar sem þau koma að mest-
um nötum. Og þá finnst mér
einnig auðsætt að þeim verði
valinn staður annað hvort í
sambandi við Háskólabóka-
safnið eða Landsbókasafnið.
Um fram allt álít ég að ekki
eigi að fara að byggja yfir
handritin neitt grafhýsi,
hvorki í Skálholti né annars
staðar.
Guðmund-
ur G,
Hagalín
rithöfund-
ur
Ég þarf ekki að taka það
fram, að áratugum saman hef
ég beðið þeirrar stundar með
óþreyju að við fengjum hand
ritin heim, þessi ómetanlegu
vitni íslenzkrar snilli, fræði-
mennsku og fornra menning-
arerfða. Jafnt Dönum og ís-
lendingum, sem hafa unnið
•að endurheimt þeirra er ég
af hjarta þakklátur.
Ég er og ekki í vafa um
hvar þeim skuli valinri stað-
ur. Þau eru hvergi betur kom-
in en á hinu forna mennta- og
helgisetri þjóðarinnar, Skál-
holti.
Ég get ekki hugsað mér að
hver sá, sem vill stunda ís-
lenzk fræði fái að • handleika
þau svo sem hann lystir, held-
ur verði notaðar mikrofilmur
nema alveg sérstaklega standi
á. Þá tel ég að handritin séu
öruggari fyrir hugsanlegum
voða í Skálholti en 1 Reykja-
vík.
í Skálholti á að búa þeim
öruggt og verðugt umhverfi
orðið til við samvinnu lista-
manna, fornfræðinga og
tæknilegra sérfræðinga. Mun
það verða meiri atburður í lífi
hvers íslendings að gera sér
ferð til að sjá þau þar en í
einhverjum sal stórhýsis í
höfuðstaðnum. En svo skal ög
vera. Þau Og umhverfi þeirra
skulu minna hvern íslenzkan
mann, karl og konu, á afrek
feðranna og á skyldur þjóðar-
innar í framtíðinni við ís-
lenzka snilli og menningararf.
Björn
Sigfússon
háskóla-
bóka-
vörður
Algengr er, að unglingar
þeir, sem ganga með vaxtar-
verki, vilji sofa á þeim sem
lengst og séu óeðlilega morg-
unlatir af því. Um athafnir á
komandi hádegi lífsins dreym
ir þá svo margt, að ekkert er
aðhafzt fram á hádegi líð-
andi dags. Þessu ástandi lýs-
ir m. a. sagan af löngu
dreymdri rannsóknarstofnun
íslenzkra fræða og safnsþró-
uninni í umgerð um íslenzk-
an handritaauð.
Mikil fagnaðarefni eru, held
ég, sjaldan léttbær. Þau krefj-
ast aukinna úrræða tafarlaust
og fyrirmuna auk þess hverj-
um aðila að sofa á vaxtar-
verkjum sínum. Þannig er nú
,í íslenzka höfuðstaðnum, sem
einn staða í landinu hefur fjöl
þætt fræðimannalíf og önnur
skilyrði til eflingar vísindum
kringum handritin. Köma
þeirra í Reykjavík leiðir ekki
til neins óðagots, því að þeirra
bíður nýruddur salur í einu
traustasta húsi voru, Safn-
húsinu á Arnarhóii; þar skal
geyma þau nokkur ár og nota.
En tafarlaust þarf að undir-
búa framhaldsúrræði og taka
einkum til greina þrenn
vandámál, sem í deiglu hafa
verið næstliðna áratugi.
1. öryggismál. Á öndverðum
stríðsárum samþykkti Alþingi
þingsályktun, flutta af Vil-
mundi Jónssyni, um að hefj-
ast handa við smíði sérstakrar
öryggisgeymslu fyrir handrit
Og skjöl á hættutímum, en í
bili var skólahús á Flúðum 1
Árnessýslu þá haft til að
geyma helztu dýrmæti Safn-
hússins á Arnarhóli. Málið
frestaðist, en Alþingi endur-
nýjaði þessa ályktun sína
nokkru eftir að viðsjár með
stórveldum höfðu aukizt á
ný og her setzt að í landinu á
6. tug aldarinnar. Að tilhlut-
an Bjarna Benediktssonar
þáv. menntamáiaráðherra
kannaði safnvarðanefnd það
nokkuð, hvort skotheld hand-
ritageymsla í eða við Reykja-
vík væri raunhæft úrræði og
viðráðanlegt. Nefndin taldi
úrræðið dýrt og þó ónógt að
flestu leyti, þetta yrði helzt
leyst með ráðstöfunum í
grunni nýs safnhúss. Svo mun
enn. — Með þál. vorið 1957
um, að sameina beri Háskóla-
bókasafnið Landsbókasafni á
næstu árum, voru húsnæðis-
og öryggisþarfir beggja þeirra
gerðar að einni þörf, og hluti
af þeirri sameiginlegu þörf
eru öryggismál heimfluttu
handritanna. Sé það dýrt að
•tryggja í einum stað tilveru
dýrgripa, hversu dýrt og óhag
anlegt væri þá að efna til
slíks í mörgum stöðum.
Tæknileg þróun heims fær-
ir árlega ný viðhorf. Sprengju
árásir í stíl við 1944/45 ógna
ekki lengur Reykjavík.
Sprenging af völdum hættu-
farms í höfnum er eðlislík ís-
lenzkri jarðskjálftahættu;
skylt er að sjá við þessu
tvenn í safnhúsi. Helryk á frið
ar- og ófriðartímum skiptir og
máli. Ekki verður séð, að
Reykjavík sé í meiri hættu en
tugir og hundruð annarra
vestur-evrópskra hafnar-
borga. Samkvæmt horfum
1961 eru „hættur“ engin mót-
bára gegn staðsetningu hand-
rita í Reykjavík. En söfn hafa
lagt drög fyrir það að mega
varðveita ýmislegt í hinu nýja
prestshúsi í Skáiholti, ef þörf
krefur.
2. Rannsóknarstofnun. Þótt
hægt sé að byrja slíkt starf
í 2 herbergjum, ef þau eru
hentuglega sett innan gest-
risinnar menntastofnunar,
sem veitir umgerð, dUgir það
ekki lepgi. Húsnæði með eigi
minni gólfflöt en Árnasafn
ræður nú yfir í Höfn fæst með
engu skárra móti en byggja
safnhúsálmu, eins og prófess-
or Alexander segir.
3. bókakostur vegna rann-
sókna. Með rökum hafa Dan-
ir bent á þau hlunnindi Árna-
safns, að innan sömu húslóð-
ar, sem það stendur, nýtur
það bókasafns með eitthvað
2 milljónum binda. Þótt
minna megi gagn gera, eru
þau 300 þús. bd. húmanískra
rita, sem sameinað Landsbóka
Og háskólasafn gæti .tafarlaust
ráðið yfir, nauðsynlegur stofn
í samyrkjubúi þeirra fræða,
sem rannsóknarstofnun hand-
ritanna þar sér til styrks og
örvunar.
Þau orð voru hvorki ótíma-
bær né feig, sem rektor Há-
skóla íslands mælti í setning-
arræðu sinni fyrsta vetrardag
sl. um óhjákvæmileik þess að
veita fé 1961 til að byrja á
húsi hins vísindalega bóka-
safns íslendinga. Og þær stof
ur, sem fyrstar yrðu þar til-
búnar til notkunar, ættu að
rúma umgetna rannsóknar-
stofnun.
4. Útibú einhverra háskóla-
fræða í Skálholti. Umhugsun
um möguleika til slíkrar stofn
unar þar hefur lengi verið
mér ljúf, og það vekur mér
einhvern feginleik, þegar ég
les rösklegar tillögur í þá átt
eins og hjá Birgir Kjaran í
Mbl. 25. apríl. En í sambandi
við handrit er ekkert hægt að
aðhafast í Skálholti þennan
áratuginn.

Y