Morgunblaðið - 09.05.1961, Blaðsíða 8

ð
MORGVNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 9. maí 1961
Læknisþjdnusta strjábýlisins
og vandkvæði hennar
Eftir Arinbjörn Kolbeinsson lækni
f FYRRI grein um þetta mál í
Mbl. 25 apríl s. 1. var gerð nokk
ur grein íyrir einföldustu að-
stöðu til læknisstarfa í strjál-
býli, sem gerir ungum og efni-
legum læknum kleift að veita
fólkinu þá þjónustu og það
öryggi, sem það þarfnast og fyr
iar öllum vakir.
Þá liggur næst fyrir að athuga
starfsaðstöðu og kjör í þeim hér-
uðum, sem nú eru læknislaus,
og leiða í ljós mismuninn á nú-
verandi ástamdi og því sem vera
þyrfti. Einungis þær ráðstafan-
anir, sem jajfna þennan mun,
koma að gagni. Eins og áður
segir voru um síðustu áramót 6
héruð læknislaus með öllu en
auk þess var 8 héruðum þjónað
til bráðabyrgða af kandidötum,
sem áttu ófengið lækningaleyfi
og voru þar ekki af áhuga fyrir
starfinu heldur til þess að af-
plána þegnskylduvinnu, sem
venjulega er sett að skilyrði fyr-
ir ótakmörkuðu lækningaleyfi.
Slík læknisþjónusta er engin
varanleg lausn á vandamálum og
veitir íbúunum ekki það öryggi
sem þeir þarfnast.
Læknisbústaðir.
Læknisbústaðir í hinum
strjálbýlu héruðum eru með
ýrnsu móti. Sumsstaðar vant-
ar þá alveg eða eru óhæfir
til íbúðar, fullnægja jafhvel
e)kki eiiuföldustu hreinlætis-
og heilbrigðiskröfum. Varla
mun nokkur læknisbústaður í
héruðum sltrjálbýlisins,. geta
talist sæmilegur til íbúðar og
starfa. Áhöld skortir víðast að
miklu eða öllu leyti, og verður
læknir að styðjast við þau
fábreyttu áhöld, sem hann
hefir ráð á að kaupa. Aðstaða
til starfa er því á allan hátt
ófullnægjandi.
Kjör héraðslækna.
Eins og vera ber taka héraðs-
læknar fámennu héraðamna, hæst
laun allra héraðslækna 6.525,00
kr. á mánuði, eða 78.300,00 kr.
uim árið. Fyrir laun þessi ber
lækninum að vera til taks dag
og nótt virka daga sem helga
venjulega allt árið, því erfiðlega
gengur að fá sumarfrí, þá skal
héraðslæknir hafa með höndum
almennt heilbrigðiseftirlit og
sjá um heilbrigðisframkvæmdir
héraðsins, svo sem almennar sótt
vamir, varnir og eftirlit með
berklum, kynsjúkdómum o. fl.
Bnn fremur annast matvæla-
eftirlit, eftirlit með vatnsbólum,
framkvæmd heilbrigðissam-
þykkta og skólaeftirlit. Auk
þessa ber héraðslækni að semja
allar lögskipaðar heilbrigðis-
skýrslur.
Fyrr almenn Iæknisverk fá
héraðslæknar greðslur sam-
kvæmt gjaldskrá frá 1933 og
hana má aðens 6 falda enda þótt
flestir kostnaðarliðir læknisþjón
ustunnar hafi tvítug tii sjötug-
faldast á sama tíma.
Bamkvæmt þessu má héraðs-
læknir taka 12 kr. fyrir læknis-
skoðun. Á ferðalögum fær hann
3—12 kr. á klst. Fyrir sólar-
hringsferð fær læknirinn 168 kr.
og er rannsókn á sjúklingi«inni-
ialin. Fylgdarmaður læknis, sem
tekur greiðslur eftir Dagsbrún-
artexta fær 835,90 fyrir sama
ferðalag. Aki læknir sínum eig-
in bíl í sjúkravitjunum, sem er
að sjálfsögðu eðlilegt og oft
heppilegt, þá tíðkast að hann taki
8—10% lægra gjald en aðrir bíl-
stjórar.
greitt er fyrir almonn lækninga-
störf í Reykjavík og annarsstað-
ar á landinu. Oftast fá sérfræð-
ingar óeðlilega litlar greiðslur
fyrir störf í sérgrein sinni og
verða oft að stunda almenn
Tafla n.
Afkoma héraðslækna strjálbílis ins miðað við nauðsynleg útgjöld
og núverandi tekjur
Árlegar brúttó-tekjur Árleg gjöld
Laun VI. fl........kr. 78.300,00 Vextir og afborg-
Lækningastörf og
lyfjasala (meðal-
tal frá 1957) .....
Bifreiðaakstur (á-
ætlaður í 600 íbúa
héraði) ...........
anir af námsskuld kr.
Afskrift af áhöld-
— 31.000,00 um ásamt vöxtum —
Afskriftir og rekst-
Ur bifreiðar.......
— 34.000,00 Afskriftir og vext-
ir vegna apóteks —
Fræðsl-ukostnaður
( framhaldsmennt-
un)............
42.000,00
11.000,00
— 75.000,00
12.500,00
— 15.000,00
Brúttótekjur alls kr. 143.300,00
Mismunur ............kr 17.200,00
Ef gert er ráð fyrir að læknir
vanræki engar af þeim greiðsl-
um, sem eðlilegt og nauðsynlegt
er að hann inni af hendi til þess
að læknisþjónustan geti orðið
viðunandi til lengdar, þá vant-
ar 17.200,00 kr. á að brúttótekj-
ur hrökkvi fyrir rekstrarkostn-
aði og er þá ekkert afgangs til
þess að framfleyta læfcni og fjöl-
skyldu hans smb. Töflu II.
I reynd er niðurstaðan að vísu
ekki þessi, heldur á þann veg að
læfcnir, sem tækist á hendur
þennan starfa, myndi óhjákvæmi
lega neyddur til þess að van-
rækja framhaldsmenntun en
fræðslukostnaður fellur þá niður
að miklu leyti. Hann hefir ekki
efni á að veita sér nauðsynleg
áhöld til rannsókna og lækninga.
Læknirinn getur ekki staðið í
skilum með afborgun af náms-
skuldum og hefur ekki ráð á að
eignast né reka traust og gott
farartæki. Vexti og afborganir
af lyfjabirgðum apóteks reynist
honum um megn að greiða.
Oft er talað um aðgerðaleysi
lækna í fámennum héruðum.
Það er rétt, mörg héruð eru of
fámenn og í sumum þeirra er
óhugsandi að læknir geti haft
nægilegt að starfa, en víða staf-
ax aðgerðaleysið jafnframt 'af
áhaldaskorti og lélegum vinnu-
skilyrðúm við greiningu sjúk-
dóma og lækningar. Læknirinn
hefu rekki aðstöðu til að rann-
saka og ráða fram úr þeim verk-
efnum, sem til falla, þessvegna
fær hann verkefnin ekki í hend-
ur. Fólkið fer um langan veg
til þess að leita aðstoðar þeirra
lækna, sem betur mega, ekki að-
allega vegna meiri þekkingar,
heldur af því að þeir hafa betri
tæknilega aðstöðu.
Héraðslækningastofa, sem svar
ar kröfum tímans, er að vísu
dýrt fyrirtæki í stofnun og
rekstri ,en þar er unnt að veita
þjónustu, sem sparar þjóðfélag-
inu mikið fé með betri hagnýt-
ingu vinnuafls og minnkuðum
kostnaði við langferðalög í lækn
ingaskyni.
Sérfræðintgar utan
Reykjavíkur
Rétt er að geta þess að bent
hefur verið á þá nauðsyn að sér-
fræðingar setjist að víðar en í
Reykjavík. Ástæðan fyrir skorti
sérfræðinga utan Reykjavíkur
byggist fyrst og fremst á óheppi-
legu greiðslufyrirkomulagi og
röngu hhitfalii milli þess, sem
Gjöld alls kr. 160.500,00
lækningastörf jafnframt, en vinni
þeir slík störf utan Reykjavíkur
fá þeir 15—20% lægri greiðslu
fyrir, en ef þau væru unnin í
Reykjavík. Þó er aðstaða við
þessi störf erfiðari utan Reykja
ví’kur, þar sem fáir læknar starfa,
en flestir kostnaðarliðir eins há-
ir og sumir mun hærri en í
Reykjavík. Hér er aðeins um að
ræða mjög einfaldan og auðleyst
an skipulagsgalla. Læknasamtök-
in hafa oftlega beitt sér fyrir
Iagfæringu þessara mála, en litlu
Síðari hluti
fengið áorkað sökum fastheldni
og skilningsleysis tryggingayfir-
valda.
Hins vegar hefur ekki áður
verið bent á þetta opinberlega
eða útskýrt fyrir því fólki, sem
hér á mestan hluít að máli. En
reynsla undamfarinna ára hefur
sýnt, að án skilnings og aðstoð-
ar almemníngs, verður þessum
málum seint komið í rétt horf.
Læknisþjónusta
er manrrúðarstarf
Vera rná að í hópi þeirra fá-
fróðu um þessi mál — en sá
hópur er því miður eims og sak-
ir standa óeðiilega stór — séu
einhverjir sem álíta áður nefnd-
ar kröfur um starfsaðstöðu of
strangor vegna þess að læknis-
þjónustgn sé mannúðarstarf, sem
læknar eigi að inna af hendi án
tillits til aðstæðma hvar og
hvenær, sem þess er þörf. Sjórn-
armið þetta er mörg þúsund
ára gamalt og hefur gilt og gild-
ir enn um alla frumstæða lækn-
isþjónustu, en slík þjónusta er
óviðunandi nú á tímum bæði fyr
ir lækna og sjúklinga. í umræð-
um á Alþingi um þessi mál hef-
ur læknisþjónustan verið flokk-
uð meðal frumstæðustu lífsþæg
inda, ,,í nútíma menningarþjóð-
félagi". Þegar orðið „frumstæð-
ur“ er notað í þessu sambandi
er venjulega átt við einfalda,
auðfengna, sjálfsagða og meira
eða minna nauðsynlega hluti,
svo sem sæmileg húsakynni
jafnvel með heitu og köldu vatni
í leiðslum og krönum, skolp-
leiðslur, vatnssalemi o. fl. Póst-
þjónustu mætti ef til vill setja
í þenna flokk.
Arinbjörn Kolbeinsson
Áhaldasnauður læknir með
lélega starfsaðstöðu verður
raunar lítið annað en sjúkra-
póstafgreiðslumaður héraðs-
ins, og sú þjónusta er frum-
stæð, en næsta ófullnægjandi.
Nútírma læknisþjónusta á þar
tæpast heima í sama flokki,
enda þótt hún sé sjálfsögð og
stundum nauðsynlegri fyrir
íbúana en allt annað. Þess
ber að gæta að nútíma lækn-
isþjónusta byggist á einni
yfirgripsmestu vísindagrein,
sem mannsandinn hefir nokk-
urn tíma glímt við, og tækni-
lega eru sumir þættir hennar
það erfiðasta og flóknasta sem
hugur og hönd fæst við. Tengi
maður, slíika þjónustu sem
nútíma læknisstarf er, við hina
frumstæðu þætti þjóðfélags-
ins er hætta á að sá skilning-
ur verði þrándur í götu sæmi
legrar læknisþjónustu. Ekki
er hægt að ásafca unga ís-
lenzka lækna þótt þeir verði
ófáanlegir til að taka þátt í
slíkum leik. Nútíma læknis-
þjónusta byggist á tæknilega
flóknum vísindalegum vinnu-
aðferðum, sem einungis er
hægt að framkvæma við á-
kveðin skilyrði. Aðeins við
slík skilyrði ber læknisþjón-
usta góðan árangur og verður
mannúðarstarf, en hún er það
ekki, ef læknum er meinað,
sökum ófullkominna starfs-
skilyrða, að beita þekkingu
sinni og greiða sjúklingum
sinum veg að öllum úrræðum
vísindagreinar sinnar.
Hvað á að gera til úrbóta?
Því hefur verið haldið fram í
umræðum á alþingi að raunveru
legur læknaskortur sé á íslandi
og of fáir læknar útskrifist hér
árlega. Læknafélag íslands og
Læknadeild Háskólans hafa gert
tilraun til þess að leiðrétta þenn-
an misskilning meðal alþingis-
manna, en almenningur hefir
lítið um þetta mál heyrt. Eins
og áður er tekið fram eru hér
230 starfandi læknar eða 1 á
760 íbúa og auk þess 98 læknar
(og læiknakandidatar) erlendis
þar af 76 við framhaldsnám og
bif á ð ab y r gðastörf tilbúnir að
koma heim og vinna hér hvenær
og hvar sem staxfsskilyrði leyfa.
íslenzkir læknar og iæknakandi-
datar voru um s. 1. áramót 328,
þar af tæpur þriðjungur erlend-
is.
Af þessu tilefni er eðlilegt
að sú spuming vakni, hvort
við höfum ráð á því, að láta
svo marga menntamenn starfa
erlendis og jafnvel setjast þax
að ævilangt. Þess ber einnig
að gæta, að læknar eru að-
eins hluti af þeim tæ'kni- og
vísindalega menntuðum fs-
lendingum sem nú starfa
erlendis. Allir skilja mikil-
vægi fiskveiðilandhelginnar
og sjá þá efnahagslegu hættu,
sem af því stafar, að erlend-
ar þjóð rgrípi þorsk hér við
landssteina, en færri gera sér
ljóst að mannvit og menntun
er enn nauðsynlegra og verð-
mætara en sjálfur þorskur-
inn. Tækni og vísindi geta
opnað margar leiðir til lífs-
bjargar í þessu landi og í
rauninni eru þau það eina.
sem bætt hefur og bætt getur
kjör einstaklinga og þjóða. Ef
okkar yngstu og hæfustu
menntamenn hverfa af landi
burt í vaxandi mæli, „býður
þjóðin tjón á sélu sinni“ og
þá stoðar hana lítið þótt hún
eignist allt landgrunnið og
fái handritin heim, þó eru
þetta vissulega hvorttveggja
stórmál efnahagslega og mena
ingarlega séð.
Vandomálið, sem fyrir liggur,
er því mjög einfalt; það er ekki
læknaskortur, heldur skipulags-
gallar, sem leysa mætti á fáum
árum jafnvel fáum mánuðum á
þann hátt, að allir landsmenn
geti orðið aðnjótandi viðunandi
læknisþjónustu og meira en það
þar sem vel til hagar er unnt
að koma á fót almennri læknis-
þjónustu, sambærilegri við þá
þjónustu, sem bezt gerist erlend-
is. Þess þekkjast dæmi að hér-
aðslæknisþjónusta nái þessu
marki hér á landi.
Raunverulegur læknaskortur
væri alvarlegt þjóðfélagsvanda-
mál, sem laiigan tíma tæki að
laga, því læknisnámið tekur um
15 ár að landsprófi loknu og til
þessa erfiða náms eru laðeins
hinir duglegustu stúdentar hæfir,
Raunhæfar aðgerðir
og framtíðarúrlausn.
Vandkvæði á læknisþjónustu
strjálbýlisins má leysa með eft-
irfarandi ráðstöfunum:
I. Endurskipu leggj a læknis-
héruðin eftir þeirri megin reglu
að íbúatala sé ekki undir 800
og ekki yfir 1200. (Þar sem einn
læknir starfar).
II. Læknisbústaði þarf að
endurbæta eða endurbyggja
þannig að þeir uppfylli þau síkil-
húsakost og tæki snertir.
yrði er að ofan getur, bæði hvað
III. Læknum sé gefinn kost-
ur á aðstoð eftir því sem með
þarf, ekki síður í strjálbýli en
IV. Ferðakostnaður sjúklinga
annars staðar.
til læknis og ferðakostnaður
læknis í vitjunum verði greidd-
ur eftir tryggingafyrirkomulagi.
V. Lækniar eigi kost á að fá
þær tegundir bifreiða, sem bezt
henta á hverjum stað.
VI. Sjúkraflug verði auðveld
að og endurskipulagt fjárhags-
lega og nánar tengt læknisþjón-
ustunni.
VII. Greiðslur til lækna verði
aulknar svo að þær nægi til að
standa undir öllum kostnaði og
að afgangs verði laun sem nemi
því að þeir hafi ævitekjur sam-
bærilegar við það sem gerist hjá
þeim stéttum þjóðfél'agsins sem
hafa meðal ævitekjur og þar yfir.
Það væri t. d. ailgerlega ófull-
nægjandi þótt jafnaður væri sá
munur, sem áður var skýrt frá
að væri á ævitekjum lækna og
bamakennara, enda mun nú al-
mennt viðurkennt að kjör barna-
kennara séu óhæfilega og skað-
lega léleg fyrir þjóðfélagið. Taka
ber fullt tillit til langs náms-
tíma, og stuttrar starfsævi og
annara aðstæðna. Læknum verði
einnig tryggð sumarfrí og nauð-
synleg leyfi til framhaldsmennt-
unar.
VIII. Afnumin verði 6 mánaða
þegnskylduvinna læknakandidata
eða henni aðeins beitt ef skort-
ur verður á staðgöngumönnum
héraðslækna í fríum þeirra.
Óþarfi er að útskýra hvem
einstakan lið en þó þykir rétt
að benda á örfá atriði. í héraði
sem telur 800 íbúa falla til nægi-
leg verkefni fyrir héraðsiækna,
ef hann hefir aðstöðu til að
vinna að þeim og leysa þau.
Fari íbúatalan hins vegar yfir
1200 hundr. verður annríki of
mikið og rýrir það þjónustuna.
En óhóflegt annríki lækna er
eitt mesta og alvarlegasta vanda-
málið í sambandi við læknisþjón-
ustu þéttbýlisins.
Framh. á bls. 17.