Morgunblaðið - 11.07.1961, Side 11

Þriðjudagur 11. júlí 1961
MORGVNBLAÐIÐ
11
Túnin hnns
voru þnkin sóley
Viðtal við dx. Þorleif Einarsson
DR ÞORLEIFUR Einarsson,
jarðfræðingur, er nýkominn
heim, en hann hefur í vetur
unnið í Bergen að rannsoknum
á gróðurfarsbreytingu þeirri sem
varð hér á landi við og eftir
landnámið, og hefur ýmislegt
merkilegt komið þar í ljós. Þor
ieifur varði í fyrra doktorsrit-
gerð við háskólann í Köln um
gróðurfarssögu íslands frá lok-
um ísaldar og fram undir vora
daga. Við náðum tali af honum
um daginn og spurðum hann nán
ar um þessar rannsóknir hans.
Þorleifur kvaðst byggja rann
eóknir sínar á talningu og grein
ingu á frjói því sem finnst í
mýrarlögum. Hver plcinta fram-
leiðir sína tegund af frjókom-
um, sem dreifist síðan með vind
um, og í mýrina skráist því gróð
urfarssaga þeirra jurta, sem
vaxa á þeim stað. Gróðurinn er
spegilmynd af loftslaginu, sagði
Þorleifur. Og hafi maður lofs-
lagssöguna úr einni mýri og
vísa aðra fasta punkta, sem á
íslandi eru öskulögin, þá er tíma
talið fengið.
Rannsóknir á birkifrjókornum
— Hefur enginn fengizt við
þessar rannsóknir hér fyrr?
Hvenær byrjaðir þú?
— Dr. Sigurður Þórarinsson
Ibyrjaði aðeins fyrir löngu en fór
svo yfir í annað, svo sem kunn-
ugt er. Sjálfur byrjaði ég að
taka fyrstu sýnishornin hálfu
ári eftir að ég byrjaði jarðfræði
inámið í Þýzkalandi, þ. e. vorið
1954, tók þá sýnishom úr Soga-
mýrinni, og hefi undanfarin 8
ár rannsakað 17 mýrar víðsveg
ar á landinu. Þetta varð svo efn
ið í doktorsritgerðina mína. Það
vildi svo til að fyrsti fyrirlest
urinn sem ég sótti í Köln, var
um frjógreiningu og þá kvikn-
aði hjá mér ljós. Þetta þyrfti að
gera á íslandi. Við vorum orðn
ir 40 ár á eftir tímanum, því
þessar rannsóknir byrjuðu á Norð
urlöndum upp úr 1910.
— Og hverjar eru í stórum
dráttum niðurstöðurnar sem þú
dregur í ritgerðinni?
— Ég byggi aðallega á rann
sóknum á birkifrjókornum og
tel liklegt að birkið hafi lifað af
ísöldina fyrir norðan, en ekki
flutzt suður yfir fjöll fyrr en
fyrir 9000 árum. Þegar ég segi
fyrir norðan, geri ég ráð fyrir
að Eyjafjarðarsvæðið, og þá Hk
lega Grímseyjarsund hafi verið
þurrt og íslaust á síðustu ísöld
og þaðan hafi svo birkið dreifzt.
Neðsta lag mýranna al'lt frá
Skagafirði og suður og austur
um til Hornafjarðar er birki-
laust. Á tímabilinu 9000—6000 f.
Kr. hefur svo verið þurrt lofts
lag hér og nokkuð hlýtt og birki
skógurinn hulið holt, hæðir og
mýrar. Síðan jókst loftraki og
úrkoma og hrakti birkiskóginn
úr mýrunum a. m. k. Fyrir 4—5
þús. árum verður loftslagið svo
aftur þurrt og hlýtt og þá þekj
est mýrar og holt birkiskógi á
ný. Síðan, fyrir 2500 árum, versn
ar aftur en þó halda hæðimar
og holtin áfram að vera skógi
vaxin. Og næsta stig er svo að
maðurinn kernur og eyðir skóg
inum og þá get ég ekki haft
meira gagn af birkinu.
En eftir að maðurinn er kom
inn til landsins koma fram ýms
ir fylgifiskar hans. Hann hefur
með sér arfann og grasið nær
sér fyrst á strik þegar skógin-
um 'hefur verið eytt og sam-
keppnin minnkar.
— Þú sagðir áðan að Grímseyj
arsund 'bafi verið þurrt?
— Já, ég tel að svo hafi verið.
En í sumar fer ég út í Grímsey
til að ransaka hvort Grímsey
'hefur ekki örugglega verið laus
við ís, og seinna væri gaman að
fá kjarna af botninum á sund
inu. En við það ræð ég ekki í
bili.
Með maiminum
kemur arfi og gras
— Og í vetur hefurðu unnið
Dr. Þorlcifur Einarsson.
að áframhaldandi rannsóknum.
— Já, í vetur hefi ég eingöngu
fengizt við rannsóknir á gróður-
farsbreytingunni við og eftir land
nárnið. Nú 'hafði ég sæmilegan
tíma og studdist við 1000—2000
frjókorn úr hverju sýnishomi í
stað 200 áður. Það er nákvæm-
ara og þá koma fram fleiri jurt
ir. f Bergen hafði ég góða að-
stöðu. Þar og í Ka-upmannahöfn
eru líklega beztir vísindamenn
í frjógreiningu og þar eru nauð-
synleg tæki, sem ekki eru ti'l hér
á landi enn sem komið er. Ég
hafði þangað með mér fjögur
mýrarsnið, eitt frá • Skállholti,
annað frá Bergþórshvoli, þriðja
fra Gufunesi og það fjórða úr
Borgarmýri, skammt frá Reykja
vík. Og þau staðfestu það sem ég
'hafði áður haldið fram, að s-kóg
urinn hverfur með komu manns '
ins til landsins, og honum fylgja
illgresi og túngresi.
— Hvað fannstu af merkilegu
frjói frá landnámstíð?
— Ja, t. d. kom í ljós að tún-
in hjá honum Njáli á Bergþórs-
hvoli hafa verið gul af sóley.
Ég held að það hafi aldrei fund
izt við frjógreiningu svo mikið
af sóley í túni, svo og arfi, sem
kemur vei heim við frásögnina
í Njálu af arfasátunni, sem Sæ
unn vildi láta fjarlægja.
Svo fann ég eitt frjókorn af
Iíni í lögum frá Skálholti. Það
er mjög gamalt, frá því um 1100.
Það bendir til þess að þá hafi
verið stunduð línrækt. Ekki er
þess getið í heimildum, svo mér
sé kunugt um en til er örnefnið
Línakur á Bergþórshvoli.
Það virðist sem korn hafi að
eins verið ræktað hér fyrstu
aldirnair eftir landnámið, en kom
rækt hætt nokkuð snemma. Og
það er kannski einkennilegt að
möðrur, líklega guknaðra, virð
ast þjóta upp hér eftir komu
mannsins. En hvönn og geitlu
og blágresi hefur fækkað um
leið og skógurinn fór, því þá
misstu þessar jurtir beztu vaxt
arskilyrðin. Það er þessi eilífa
samkeppni, sem alltaf kemur til
greina. Nú, malurtin, sem Sig*
urður Þórarinsson var búinn að
finna í Þjórsárdal og ég í Borg
armýrinni, fannst nú í mýrar-
sniðunum fra Bergþórshvoli og
Skálholti og hefur vaxið þar
fram á 18. öld, enda kemur það
heim við ummæli Svsins Páls-
sonar í ferðabók hans. Og í
Skálholti hefur orðið mikil tún-
stækkun á 17. öld, eins og þar
hafi þá orðið nokkurs konar nýtt
landnám. Gætir þar senni'lega
áhrifa Vísa-Gísla. Annars er
þessurn rannsóknum ekki lokið
hjá mér, og vonast ég til að
geta birt eitthvað um þetta
seinna.
Snemma holt kriogum
Reykjavík
— Þú sagðist fyrst hafa tekið
sýnishorn úr Sogamýrinni, og
prófritgerðin þín í jarðfræði
byggði á jarðfræðirannsófcnum á
Hellisheiði, svo þú hefur haldið
þig í nánd við heimahagana í
Reykjavík. (Þorleifur er sonur
Einars Runólfssonar verkamanns
og Kristínar Þorleifsdóttir).
— En hvað um holtin í kring-
um bæinn?
— Þau voru öl'l skógi vaxin á
dögum Ingólfs, en skógurinn
hvarf mjög fljótt. Uppblásturinn
hefur byrjað mjög snemma og
holtin eru að mestu uppblásin
um 1500. Það sést bæði af á-
fokinu, sem sést í mýrarsniðun-
um, auk þess sem þar finnst
birkifrjó, sem ekki á þar heima.
Að lokum spurðum við Þor-
leif hvað hann hyggðist nú fyrir.
Harm kvaðst vera farinn að
vinna hjá Atvinnudeild Háskól-
ans og einnig vinna að rannsókn
um á virkjunarstöðum fyrir
Raforkumálaskrifstofuna Ég
veit ekki hvað verður um
fraimhald atf frjórannsóknunum,
sagði hann. Ef tími og ástæður
leyfa, hefi ég hug á að halda
þeim áfram. — E. Pá.
Nýtt veiöivatn
á Suðurnesjum
Alisilungi sleppt í Seltjörn handa
veiðimonnum oð glima v/ð — veiöarnar
gengu vel á laugardaginn

ÞESSA dagana er verið að
framkvæmda nýstárlega
tilraun í veiðimálum, en
fluttir hafa verið um 1000
alisilungar í Seltjörn á
Njarðvíkurheiði, en það
vatn hefur frá öndverðu
verið fiskilaust, ef horn-
síli eru frá talin. Silung-
urinn er alinn upp í eldis-
stöð í Hafnarfirði, og er
hann 20—40 cm. að stærð,
er honum er sleppt. —
Veiðarnar í vatninu hófust
á laugardaginn, og fengu
veiðimenn þegar góðan
afla af silungi. .
Á fimmtudagskvöldið er sil
ungnum hafði verið sleppt í
Seltjörn, fóru þeir, sem að til-
raun þessari standa, að vatn-
inu, og renndu fyrir silung-
inn. Var fiskur á þegar í fyrsta
kasti, og örstundu seinna
fékkst annar, og létu menn þá
af veiðiskapnum um stund.
Fékk 12 silunga.
Ætlunin er að selja veiði-
leyfi í vatninu, og flytja í það
eldisfisk eftir því, sem með
þarf. Á laugardaginn voru
fjórir menn að veiðum í Sel-
tjörn, og fékk einn þeirra 12
silunga, en hinir fengu flestir
um 10. Veiðileyfin kosta 100
krónur, og er þá miðað við að
veiddir séu 10 fiskar, en fyrir
hvern fisk umfram þann
fjölda, þarf að greiða smá-
upphæð. Veiðitími er frá 1—
10 e.h. um helgar. en 5—10 á
virkum dögum.
10 hektara vatn.
Seltjörn er um 10 hektarar
að stærð og er eigandi vatns-
ins Jón Jónsson, framkvæmda
stjóri hraðfrystihússins í Innri
Njarðvík. Með alisilunginn
hafa hinsvegar að gera þeir
Hermann Sigurðsson, Hall-
grímur Björnsson, Hans Gristi
ansen, Þórarinn Reykdal og
Einar Halldórsson eigendur
fiskeldisstöðvarinnar að Þórs-
bergi.
Nægur fiskur er fyrir hendi
í eldistjörnunum, og verður
hann fluttur til Seltjarnar,
svo sem þörf krefur.
Þá er ætlunin að bera í vatn
ið malaða humarskel til þess
að bæta skilyrði fyrir fisk-
inn, og verður ft-óðlegt að sjá
hversu þessum tilraunum reið
ir af, en þær hafa verið gerð-
ar í samráði við veiðimála-
stjóra.
Þess má að lokum geta. að
1954 ritaði Þór Guðjónsson,
veiðimálastjóri, grein í Veiði-
manninn og sagði m.a. svo í
grein þessari:
„Stangaveiðimönnum mun
vafalaust þykja einkennilegt
að hugsa sér að renna fyrir
alifisk í eldistjarnir, en senni-
lega eiga þeir þó margir eftir
að reyna það fyrr en varir.
Nú þrengist óðfluga um sil-
ungsveiðimennina við vötnin,
en eldisstöðvar eru að rísa
upp. Eigehdur eldisstöðvanna
vilja óefað alveg eins selja
framleiðslu sína eða hluta af
henni hér heima á þennan
hátt eins og fytja hana út. Ali
seiðum er nú sleppt í veiði-
vötn í þeirri von, að þau bíti
seinna á krókinn hjá veiði-
mönnum. Þegar það er gert,
er ætlazt til að náttúran fóstri
seiðin um tíma. Það er einnig
hægt að eftirláta eldisstöð-
inni að koma seiðunum upp í
veiðanlega stærð og taka svo
til við að veiða þau í eldisstöð-
inni sjálfri. Ef að líkum lætur,
munu alifiskarnir taka vel, og
munu veiðimenn því varla
þurfa að fara heim, án þess
að haía orðið varir. Ef aðstæð
ur eru ekki fyrir hendi til að
gera veiðitjarnir á landi eldis
stöðvanna, mætti ganga frá
þeim annarsstaðar eða komast
að samkomulagi við eigend-
ur smávatna í nágrenninu um
afnot af vatni þeirra í sama
skyni. Má búast við að slíkar
veiðitjarnir yrðu fjölsóttar af
stangaveiðimönnum, þegar
þeir hafa vanizt hugsuninni að
veiða alifisk. Mörgum stanga-
veiðimanninum mundi þykja
þægilegt að hafa nokkrar slík
ar veiðitjamir með „óþrjót-
andi“ veiði í nágrenni sínu og
geta skroppið stutta leið til
þess að bleyta færi eftir vinnu
tíma, þegar hann er í því
skapi.“ — h.h.
26 punda lax
BLÖNDUÓSI, 8. júlí. — Lax-
veiði í Blöndu hefur verið
nokkuð minni en undanfarin
ár, en er nú að aukast. f júlí
veiddust 80 laxar og var meðal
þyngd þeirra 11 pund. Stærsta
laxinn veiddi Ævar Klemens-
son í BólstaðahHð. Vó hann
26 pund.
í júlí hafa veiðzt 50 laxar
og eru því 130 laxar komnir
á land. Veitt er á . 4 stengur
og mesta veiðin í fyrradag.
Þá veiddust 17 laxar.
— B. Blöndal.
29 laxar á
tveimur 09
hálfum degi
VOPNAFIRÐI, 9. júlí. — Góð
laxveiði er hér víðast um þess-
ar mundir. Vel veiðist í Vestur
dalsá. Þar fengust á þrjár
stengur á tveimur og hálfum
degi 29 laxar. Góð laxveiði er
einnig í Selá, en í Hofsá er
treg veiði. — S. J.