Morgunblaðið - 13.07.1961, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 13. júlí 1961
MORGUNBLAÐIÐ
11
Benedikt Tómasson, skólayfirlæknir
Að loknum prófum
- harkalegt val
VAL á nemendum til mennta-
skólanáms er vandi, sem fræðslu-
yfirvöld Og skólamenn verða sí-
fellt að glíma við. Þar eru marg-
ir kallaðir, en færri útvaldir að
dómi lærifeðranna. Hjá því verð-
ur ekki komizt að gera marga
afturreka, en það er ekki sama,
hvernig að því er farið. Fæstum
er sársaukalaust að láta dæma sig
óhæfa til þess hlutskiptis, sem
iþeir hafa kosið sér, og samvizku-
sömum nemendum, sem stunda
nám dyggilega, en reynast kröf-
urnar ofviða, getur orðið það
nær óbærilegt að falla á prófi.
Sumum veitir það slíkan áverka,
að þeir verða aldrei samir eft-
ir. Hin miskunnarlausa, vélræna
niðurskurðaraðferð, sem nú er
beitt til að stöðva þá, sem þykja
ekki eiga erindi í menntaskóla,
er mikið álag á geðheilsu þess-
lara unglinga, og hér á ekki smá-
ræðis-hópur í hlut.
Lengi býr að fyrstu gerð, og
samfélagið í heild á ekki lítið
undir því, að unglingar komizt
óskaddaðir yfir vaxtarskeiðið.
Svo nauðsynlegt sem það er að
herða þá og kenna þeim að taka
á, er það ekki einhlftt. Það verð-
ur svo bezt gert, að þeir séu
ekki skemmdir um leið. Gera
menn sér ekki ljóst, í hvílíkar
ógöngur er stefnt, ef sífellt er
haldið áfram að herða á náms-
kröfum og þyngja próf?
Landspróf miðskóla
Val til menntaskólanáms fer
nú fram á landsprófi miðskóla,
sem háð er samtímis um allt
land. Próf upp úr miðskóla er
ekki lokapróf í almennu námi,
þótt það veiti tiltekin réttindi.
Landspróf er sérstök tegund mið-
skólaprófs, og undir það ganga
nemendur væntanlega eingöngu
til að öðlast þau sérréttindi, serp
prófið veitir. Þess vegna jafngild-
ir það falli í vitund manna að ná
ekki hærra markinu, þ. e. til-
skilinni einkunn til inngöngu í
menntaskóla, og það virðast harla
litlar sárabætur að standast al-
mennt miðskólapróf. Á landsprófi
„fellur“ árlega um þriðjungur
þeirra nemenda, sem undir það
ganga. Aðsókn að því hefur auk-
izt ár frá ári, og hópurinn, sem
„fellur", verður að sama skapi
fjölmennari. Árið 1960 voru 184
nemendur alls undir hærra
marki, Og falltalan virðist munu
verða yfir 200 nú. Augljóst
er, að undir landspróf gengur ár-
lega fjöldi nemenda, sem skort-
ir stórlega undirbúning eða getu,
eins og kröfum er nú háttað,
enda mun öllum, sem hljóta 5 í
meðaleinkunn á unglingaprófi,
heimilt að setjast í miðskóladeild
ir landsprófs. Námsefni undir
prófið er mjög mikið, miðað við
iengd skólatíma, og langmest er
það miðskólaárið. Það ár verð-
ur þorri nemenda að heyja þrot-
iaust kapphlaup við námsefnið,
og dugir ekki til. Er þetta væn-
legt til að temja unglingum vand-
virknisleg vinnubrögð í námi -og
etarfi?
Landsprófið sjálft er mikið
bákn, sum verkefnanna löng og
í meira lagi óárennileg og um
margt smásmuguleg, enda verða
ófáir nemendur lémagna af skelf-
ingu, þegar þeir sjá þau, jafn-
vel engir aukvisar. Hins vegar
gefa landsprófdómendur vel fyrir
að mínu viti, svo að prófið er
naumast eins strangt Og það er
tegilegt. Þetta próf hefur dregið
að sér meiri athygli en nokkurt
annað próf, sem háð er í landinu.
Það er orðið að sjónleik, sem
settur er á svið fyrir augum al-
þjóðar. Fyrir því skelfur fjöldi
nemenda og vandamenn þeirra,
og mér er ekki grunlaust um, að
kennararnir skjálfi líka, enda
eiga þeir talsvert í húfi, því að
prófið virðist Orðið aðalmælistika
á starf framhaldsskóla í landinu.
Skóli er talinn því betri sem
hann kemur fleiri nemendum
gegnum landspróf, og skóli, sem
stenzt ekki samkeppnina, þykir
ekki á marga fiska. Allur þessi
fyrirgangur minnir á hóptauga-
veiklun, og í slíku andrúmslofti
eiga nemendur að þrífast og
njóta sín.
Menntaskólapróf
En nemendur, sem smjúga net
landsprófsins, eru ekki í paradís.
Annar meiri háttar hreinsunar-
eldur er eftir.. Flestir mennta-
skólakennarar hafa frá upphafi
verið andvígir landsprófsskipan-
inni. Með síðustu fræðslulögum
voru tveir bekkir sniðnir neðan
af menntaskólunum og val inn
í þá tekið úr höndum kennara
þeirra. Við þetta virðast þeir
aldrei hafa sætt sig, og víst er
þeim nokkur vorkunn. Þó að
menntaskólarnir verði að taka
við nemendum, sem standast
landspróf, er eftir sem áður á
valdi þeirra að sía, þegar inn í
skólana er komið. Þetta hefur
Menntaskólinn í Reykjavík gert
ótæpt. Á þriðjabekkjarprófi þess
skóla fellur árlega vænn hópur
í EINU herbergmu. í Náttúru-
lækningahælinu í Hveragerði sit
ur jafnian fötluð íkona, Kriet-
munda Brynjólfsdóttir. Oft er
barið að dyrum hjá henni og ein
hver af dvalargestum heimilis-
ins kemur til að biðja hana um
að segja sér til við ýmiskonar
handiavinnu og föndur.
— Það er nauðsynlegt að
geyma tímanum við eitthvað
sem maður hefur yndi af. Það
þekki ég svo vel af eigin reynd
segir Kristmunda. Þessa þrjá
vetur sem ég hefi verið hér, hefi
ég hjálpað fólkinu til að vinnia
svolítið úr skinni. Mest eru búin
til veski sem taka 1000 kr. seðl-
ana nýju. Svo kenni ég því svo
lítið að mála í sillki, búa til
perlumottur, sikera dýr út í ein-
angrunarplast, hekia og prjóna.
Þessa prjónavél fékk ég í hand—
íðadeildina fyrir skömmu og einn
karlmaður er búinn að læra að
prjóna á hana.
1000 kr. veskin renna út
Þetta er góð dægrastytting fyr
ir þá sem ekki geta unnið annað,
sumir hafa orðið svo áhugasam-
ir að þeir hafa rakið upp til 5
til, að halda áfram með mynztr-
ið sitt. Og það getur komið sér
mjög vel. T. d. kom hér atvinnu
bílstjóri með hjartasjúkdóm,
sem hafði verið harðbannað að
vinna við akstur. Hann var mjög
niðurdreginn og var lengi að
hafa sig í að byrja á þessu
föndri. Bn þegar hann gerði það,
kom í ljós að bann var bráðlag-
inn og listfengur. Þegar hann
fór héðan eftir nokkurt tíma,
lenti hann á Reykjalundi. Þar
vann hann sína skylduvinnu, en
í frístundunum hélt hann áfram
Benedikt Tómasson
nemenda. í vor hættu eða féllu
á bekkjarprófum þar hvorki
meira né minna en 109 manns
(samkvæmt útvarpsfregn), eða
hartnær fimmtungur allra, sem
undir þau gengu, langflestir í
þriðja bekk. Ég get ekki lagt
dóm á, hvort kröfur skólans eru
hóflegar eða ekki, en mér finnst
ekki óeðlilegt, að menntaskóli
sé strangur. Engu að síður er
falltalan geigvænlega há. Vafa-
laust stafar þetta mannfall að
nokkru, ef til vill verulegu leyti,
af ósamræmi í mati landsprófs-
nefndar og kennara menntaskól-
ans, en fleira mun þó koma til.
Eftir sprett landsprófsársins
munu ófáir nemendur vera
þreyttir eða leiðir á námi, og er
það ekki að undra. Aðrir kunna
að vera svo sigurglaðir, að þeir
gleymi að lesa. Menntaskólinn i
Reykjavík er allt of fjölmennur.
Enginn skólastjóri getur fylgzt
að gagni með slíkum nemenda-
sæg, hversu hugað sem honum
er um það, en persónuleg afskipti
skólastjóra og kennara af nem-
endum geta verið ómetanleg og
haft mikil áhrif á ástundun og
eftirsoknin varð svo mikil í
skinmveskin hans, að hann flutti
'heim til konu sinnar í Reykja
vík og þam hjónin geta bæði
unnið fyrir sér með þessu.
— Hefurðu stundað einhvers
konar iðn- eða handavinnunám?
— Því fer fjarri að ég hafi
nokikru sinni getað komizt í skóla
fyrir herlsuleysi. Ég gat ekki
einu sinni gengið í skóla eins og
önnur börn, því ég feafði fengið
beinkröm og strax fór að bera á
liðagigtarköstum hjá mér sem
barni. Ég er alin upp í Landeyj
unum, í Úlfstaðahjáleigu. Þegar
fól'kið var að vinna, þá fór ég
afsíðis og dundaði eitthvað fyrir
sjálfa mig. Ég þótti snemma lag
in oig fór að finna sjá'lf út hvern
ig hægt væri að búa til þetta eða
hitt.
En, eftir að ég var komin til
Reykjavíkur og hafði verið hjá
Jónasi Kristjánssyni lækni í tvö
ár, þá gat ég farið svolítið um
í strætisvögnum, og fór að hugsa
um að læra að teikna. En Jónas
sagði nei, ég skyldi heldur læra
bókband, með því gæti ég kannski
haft ofan af fýrir mér. Ég fékk
tilsögn í 5 vikur og vann á eftir
við það eftir því sem heilsan
leyfði. Ég fór þá að binda skraut
band í skinn og gera tilraunir
með að vinna annað úr skinninu.
Við lítum í kringum okkur í
stofunni. Þar eru teikningar á
veggjum, myndir á silki hvítar
dúfur hanga í Ij ósakrónunni og
rjúpur og hvítir hestar á hillum.
— Þú ert lítið fyrir abstrakt
listina, sýnist mér, Kristmunda?
— J-á, abstrakt, það segi ég
að sé nú bara hnignun á listinni.
Mér lízt ekkert á græna hesta,
aðlögun að skóla. Þriðjabekkj-
arnemendur eru í síðdegis-
kennslu vegna þrengsla í skól-
anum, og svo ill sem tvísetning
er í gagnfræðaskólum, er hún þó
enn fráleitari í þungum mennta-
skóla. Ég læt ekki telja mér trú
um, að síðdegisnemendum verði
mikið gagn að 1—2 síðustu
kennslustundunum, svo fremi að
þeir hafi unnið heima hjá sér
fyrir hádegi, eins og til er ætlazt.
Nemendur í þungu námi eiga að
vera í skóla framan af degi, með-
an þeir eru óþreyttir og athyglin
skörpust, að minnsta kösti ef
þeim er ætlað annað erindi í
skóla en láta hlýða sér yfir það,
sem þeir hafa þegar lært heima.
Um aðbúðina að Menntaskólan-
um í Reykjavík ráða kennarar
hans engu. Skólinn hefur fram
til þessa reynt að taka við öll-
um, sem rétt eiga á að setjast
í hann, og betur getur hann ekki
gert. Hve lengi á að láta þessa
gömlu og merku menntastofnun
búa við slíka útgarða? Það er at-
hyglisvert til samanburðar, hve
fáir falla í Menntaskólanum á
Akureyri. Sá skóli býr enn við
gnægð húsrýmis, og þar er því
engin síðdegiskennsla. Dagsverk-
ið getur sigið áfram á hæfilegum
hraða, nemendur fá sama matar-
hlé um hádegið og annað fólk í
landinu, fullgilda máltíð á rétt-
um tíma. Skólinn er ekki úr hófi
fjölmennur, þótt fjölmennari
megi hann ekki vera, og við
hann er stór heimavist, sem teng-
ir kennara og nemendur miklu
nánara en gerist í heimangöngu-
skólum. Mér er ókunnugt um
kröfur skólans, en allt það, sem
hér var talið, getur verið þungt
á metunum.
Þjóðfélagsvandamál
Hér hefur stuttlega verið stikl-
að á miklu máli, sem vel má kalla
þjóðfélagsvandamál, þar sem það
varðar svo marga. Ég er ekki
bjartsýnn á, að unnt verði að
væri lítið varið í svoleiðis reið-
hesta
Erfitt að fylgja þeim
heilbrigðu
— Hefur þér batnað mikið síð
iam þú komst hér á hressingar-
beimilið í Hveragerði?
— Ja, að svo miklu leyti sem
mér getur batnað. Ég kom hing-
að þegar Jónas læknir hafði
'heimilið fyrsta sumarið í kvenna
skólanum. Hann leit alltaf eftir
mér. Og svo kom ég hingað eftir
að þetta hús var reist. Ég kann
svo vel við mig hér í Hveragerði,
að ég bugsa aldrei heim til æsku
stöðvanna, eins og ég gerði svo
oft áður. Og ég er viss um að
ef ég færi héðan og yrði að
vera á sveitaheimili innan um
heilbrigt fólk, þá mundi mér
versna. Það er svo enfitt fyrir
gera neinar verulegar breytingar
á hinu rígskorðaða skóla- og
próf-kerfi okkar. En verstu van-
kantana mætti samt sníða af, ef
á því væri vilji. Með skipulagðri
leiðbeiningarstarfsemi mætti
bægja frá landsprófsnámi og
snúa að öðrum verkefnum mörg-
um nemanda, sem skortir undir-
búning eða getu til þess. Slík
starfsemi á umfram allt að vera
jákvæð, ekki fólgin í banni og að
sem minnstu leyti í viðvörun,
heldur í því að laða nemendur
að námi eða starfi, sem líkur
þættu til, að þeir mundu valda.
Árangurinn ylti vitanlega á lagni
þeirra manna, sem starfið tækju
að sér, og fyrir skyssur yrði ekki
girt, en um það væri ekki að
fást, ef takast mætti að lækka
falltöluna verulega. Landsprófið
má gera umfangsminna og óhátíð
legra en nú er og reyna þó á
kunnáttu og hæfileika nemenda
til nægilegrar hlítar. Og varla
væri menntaskólunum hnekkir
að því — og það kostaði ekki
neitt — að brautskrá með gagn-
fræðaprófi alla þriðjabekkinga,
sem hlytu tilskilda lágmarkseink-
unn, en setja hærra mark til inn-
göngu í fjórða bekk. Fallnemend-
um þriðja bekkjar væri þá ekki
fleygt algerlega út á gaddinn,
eins og nú er. Allir hafa þeir
þó setið einn vetur í skóla, flest-
ir væntanlega lesið eitthvað og
sumir vafalaust vel. Jafnaldrar
þeirra, sem fara í fjórða bekk
gagnfræðaskóla í miklu léttara
nám, fá gagnfræðapróf eftir vet-
urinn, og hvers eiga hinir að
gjalda? Margt fleira gæti komið
hér að liði, þótt ekki verði nefnt,
til dæmis meiri fjölbreytni í
námi eftir unglingapróf.
Það er sannfæring mín, að ung-
lingar séu nú beittir nokkurn veg
inn eins harkalegri meðferð og
unnt er að hugsa sér við val til
menntaskólanáms. Þetta er að
leika sér að andlegri heilsu
þeirra. Hefur þjóðin efni á því?
þörf er á, innan um heilbrigt
fólk, sem getur óhindrað farið
a'lla sinina ferða. Og þeir sem líkt
er komið fyrir verða siamstæð-
ari.
Ég skal segja þér til dæmis
um það hvað ég er hress, að þó
ég hefði aldrei komið ofan í
sundlaug fyrr en hér og ætlaði
aldrei að þora ofan í, þá er ég
núma orðin alveg eins og krabbi
í vatninu. Sama hvernig ég lendi
niðri í lauginni, þó ég sökkvi til
botns og hafi aðeins gagn af
handleggjunum, þá bjarga ég
mér.
Samtalið varð ekki lengra.
Yfirhjúkrunarkonan kom og
bauð upp á ilmandi grasate úr
útlendum jurtum og heil'hveiti-
kökur með, og við það dvaldist
blaðamanninum þangað til hann
þurfti að fara.
Nauðsynlegt að eyða tímanum v/ð
eitthvað sem maður hefur yndi af
Viðtal v/ð Kristmundu Brynjólfsdóttur
að búa til muni úr skinni. Og
Kristmunda Brynjólfsdóttir
eins og þeir sýna stundum, það sjúkt fólk að slá undan, eins og