Morgunblaðið - 16.08.1961, Síða 13

Miðvik’udagur 16. ágúst 1961
MORCTJTÍ^LAÐIÐ
13
Snæbjörn Jónsson:
Utgáfur Forn-
ritafélagsins
rr Ekki þarf ég að geta þess að
langt mál mætti skrifa um lýti
algeng á frágangi í ísl. þókum en
ekki finnanleg í útgáfum Forn-
ritafélagsins (t. d. punktafargan-
ið á eftir upphafsstöfum og róm-
verskum tölum). Það ætla ég þó
ekki að gera, því að nú er það
Ihlutverk mitt að finna að, en ekki
að hrósa, nema þar sem ekki verð
ur hjá því komist. Samt vil ég
drepa á tvennt; ekki af hjarta-
gæzku eða sérstaklega kristilegu
hugarfari, heldur til þess að gefa
nýrri aðfinnslu dálítinn þyngd-
arauka. Við þekkjum það helzt
til vel að þegar vísað er í textan-
um til neðanmálsgreinar, þá telja
prentarar okkar það sáluhjálpar-
atriði að tilvísunartalan (eða
merkið) sé í sviga, og þetta
hafurtask birtist svo á ný neðan-
máls. En ég hefi enn í dag aldrei
fyrirfundið svo stórfróðan prent-
ara að hann gæti sagt mér hvað
sviginn ætti að tákna; hitt sáu
(þeir vonandi allir, rétt eins og ég,
hve þetta lýtti. Annað er það, að
þó svo að það ætti að kosta heims
endi, vilja þeir ólmir og upp-
vægir hlaða einskonar túngarð á
milli texta og neðanmálsgreinar,
setja þar veglegt strik, láta það
meir að segja ná þvert yfir síð-
una þegar höfðingsskapur þeirra
er sem mestur. Ég held satt að
segja að kjörorð prentara okkar
sé að halda sitt strik, vera í hætt-
unni stór, en þó einkum og sér-
staklega fyrri liðurinn. Enginn
þeirra gat nokkru sinni frætt
mig um merkingu eða gagnsemi
þessa ljóta striks.
Þessar gersemar vantar með
öllu í bækur Fornritafélagsins —
Og bættur sé skaðinn. En ekki
hafa hinir vísu feður viljað fella
á sig þann grun að þeir væru
byltingarmenn, sem ef til vill
hugsuðu sér að setja hér á lagg-
irnar konungsstjórn, og þar með
neyða okkur til að stofna nýjan
lýðveldisflokk, rétt eftir að sá
skammlífi sálaðist á sokkabolun-
um. Þeir héldu því í annað sem
var ákaflega íslenzkt. Ef svo ber
undir að bók sé hér með síðutitli
sem ekki er altítt og mun
þykja gera opnuna óþarf-
lega svipmikla, þá leggja
prentarar okkar mikla járnbraut
sem nær allt frá austri til yzta
vestur þvert yfir opnuna, en fyrir
Ofan og norðan þá bifröst er
settur síðutitillinn. Ljótt er þetta
að vísu, fjarskalega ljótt, og eng-
inn er sá af konunni fæddur sem
sagt geti um gagnsemi brautar-
teinsins. „En höfuðsökin er, því
má ekki gleyma, það er innlent
hér heima“, sagði Dofri kóngur,
ef Hannes flutti það rétt á milli.
Þetta er rammíslenzkt, Og því var
sjálfsagt að Fornritafélagið héldi
því við.
Ekli get ég að því gert að
ósköp finnst mér það óviðkunn-
anlegt að verða að leita efnis-
yfirlits bókarinnar aftanvið re-
gistur, en líklega nær það engri
átt að átelja slíkt, og fróðir menn
munu heldur en ekki þykjast
geta stungið upp í mig með því
að segja að altítt sé slíkt hjá
Dönum og Norðmönnum. Og
hvað þarf þá framar vitnanna
við? Það er bara á þessu sá litli
hængur sem ég hefi áður drepið
á, að þessar merku þjóðir eru
ekki til fyrirmyndar um bóka-
gerð.
Ég ætla að þetta muni verða
nefnt reiðilestur; það heiti hefir
verið haft um svo margt sem ég
hefi skrifað — skrifað vitanlega
árangurslaust, en vildi nú samt
ekki að ég hefði óskrifað látið,
því það friðaði samvizkuna. En
nú skal ég bráðum fella seglið;
það er aðeins eitt atriði sem ég
verð enn að minnast á, en það
er veigamikið atriði.
Nafn Halldórs Hermannssonar
er nefnt hér að framan, og aftur
vil ég nefna það. Hann var einn
hinn mesti ágætis- og afreksmað-
ur síns tíma, og ég hygg því að
góðum mönnum þyki hans seint
of oft getið — að því tilskildu að
nafn hans sé ekki lagt við hé-
góma. Og verði mér aldrei að ég
geri svo. Aldrei hefir nokkur ís-
lendingur, fyr né síðar, betur
kunnað það en Halldór Hermanns
son að gera bók vel og hagan-
lega úr garði; ég er ekki alveg
viss um að í þeirri grein hafi
hann átt sinn jafnoka íslenzkan.
Hann glímdi þar við erfið hlut-
verk. Það er kunnara en frá þurfi
að segja að í hátt á fjórða ára-
tug gaf hann út hið fræga rit-
safn sitt „Islandica“, og með
hverju einasta bindi þessara
„Islandica“ sinna vann hann
sama málefninu og Förnritafélag
ið með sínum (ég hika ekki við
að segja það) ómetanlegu útgáf-
um. En nú skulum við virða fyrir
ökkur hvorartveggja bækurnar
Cg sjá hvað Halldór, einyrkinn,
gerir, en Fornritafélagið með
sinni marghöfðuðu stjórn hefir
ekki haft hugsun á að gera. Með
hverju bindi „Islandicu" er að
finna skrá yfir áður út kom-
in bindi, en með engu þeirra
fimmtán binda fornritanna, sem
komin eru, finnum við neinar
slíkar leiðbeiningar, og má það
kostuleg ráðsmennska kallast.
Hver vill tölum telja það fjár-
hagstjón sem ætla má að félagið
hafi beðið við þetta? Við getum,
ef okkur líkar, sleppt að ræða
málið frá hlið lesendanna, en
ekki eru það lítil óþægindi sem
þeim eru bökuð með því að eiga
hvergi kost á að kynna sér fyrir-
hafnarlítið hvað út er komið á
hverjum tíma. Og vegna þeirra
skilst mér að félagið sé þó til
orðið.
Oft er á það minnst, hve seint
það gangi að koma ritunum út;
af 35 bindum, sem gert var ráð
fyrir í fyrsta áfanganum séu nú,
eftir að félagið hefir verið til 1
aldarþriðjung, komin út 15 bindi.
Snæbjörn Jónsson.
Ekki skal því neitað að æskilegt
hefði það verið að verkinu hefði
miðað hraðar áfram, og miklu
mundi þá salan hafa orðið örari,
ef komið hefði út, við skulum
segja eitt bindi á ári að jafnaði.
En mikinn mannafla hefði þurft
til slíkra afkasta, og það ætla
ég að stjórn félagsýis hafi reynzt
það full-torsótt að fá unnið þetta
sem búið er að koma í fram-
Síðari
hluti
(
kvæmd. Það er seinunnið verk
að gefa út fornritin í svo vinnu-
frekri útgáfu sem þessari, og
mundu þó fáir vilja vægja til
í kröfunum um nákvæmnina. En
það er hörmulegt að ekki skuli
vera unnt að gera útgáfustarfið
að aðalstarfi þeirra er það vinna,
í stað þess að þeir verði að vinna
það í tómstundum aðeins. Þetta
er í rauninni svo fráleitt að það
nær ekki nokkurri átt. Einhverja
aðra útvegi verður að hafa þegar
fornhandritin eru komin heim,
því ella bíður okkar ósegjanleg
þjóðarháðung á alþjóðlegum vett
vangi. Þetta sér væntanlega hver
sá maður, sem óskerta sálarsjón
hefir. Aldrei hefir mér sviðið
sárar þetta tómstunda-fyrirkomu
lag en síðan í hittiðfyrra að 14.
bindið kom út. Ekki fyrir að það
sé svo merkilegt; það geymir
nokkrar hinna ómerkustu sagn-
anna. Það er fyrir hitt, hve ágæt-
lega sögurnar í því eru út gefnar,
svo að bindið er eitt hinna
fremstu fyrir þá sök. Og það
hefir gefið út nýr maður, vænt-
anlega ungur, Jóhannes Halldórs
son, sem enginn hefir getað frætt
mig neitt um fram yfir það, að
hann starfaði á skrifstofu Alþing-
is. Ég vildi óska að honum að
skaðlausu yrði hann tekinn alger
lega burt úr starfi sínu þar (og
get ég þó unnt skrifstofunni
góðra starfsmanna) og hann sett-
ur ævilangt til þess að gefa út
eitthvað af þeim þúsundum hand
rita sem við eigum og ónotuð
liggja, hrópandi á nýta menn til
þess að ávaxta þjóðinni fjár-
sjóðu genginn kynslóða.
Ekki mundi mér koma til hug-
ar að fara að gera hér skrá yfir
þær sögur, sem Fornritafélagið
hefir þegar gefið út, ef það hefði
haft mannrænu til þess að gera
slíka skrá sjálft og fá henni stað
þar sem hún á heima. En becra er
að gera það hér en ógert sé lát-
ið. Það er alltaf hægt að fletta
henni upp í grein þessari, og ég
er ekki alveg frá því, að ein-
hverjum komi á óvart hve mikið
er í rauninni búið að vinna. Ef
talin eru með myndablöðin (en
öllum hinum stærri uppdráttum
algerlega sleppt) er síðutala um-
ræddra fimmtán binda fast við
8000, og það verðum við að viður-
kenna að sé ekki beinlínis smá-
munir. En íslendingasögur þær,
sem út eru komnar, stærri og
smærri, eru þessar, og sjá menn
að þær eru 65 að tölu (þeim til
hagræðis er skrána nota, tel ég
þær í stafrófsröð, og set bindis-
töluna aftan við hvern titil):
Auðunar þáttur vestfirzka VI
Bandamanna saga VI
Bjarnar saga Hítdælakappa III
Brandkrossaþáttur XI
Brands þáttur örva IV
Draumur Þorsteins Síðu-Hallssonar XI
Droplaugarsona saga XI
Egils saga Skalla-Grímssonar II
Eiríks saga rauða IV
Eyrbyggja saga IV
Finnboga saga ramma XIV
Fljótsdæla saga XI
Fóstbræðrasaga VI
Gísla saga Súrssonar VI
Gisls þáttur Illugasonar III
Grettis saga Asmundarsonar VII
Grænlendinga saga IV
Grænlendinga þáttur IV
Gull-Asu-Þórðar þáttur XI
Gunnars saga Keldugnúpsfífls XIV
Gunnars þáttur Þiðrandabana XI
Gunnlaugs saga ormstungu III
Halldórs þáttur Snorrasonar V
Hallfreðar saga vandræðaskálds VIII
Heiðarvíga saga III
Hrafnkels saga Freysgoða XI
Hrafns þáttur Guðrúnarsonar VIII
Hreiðars þáttur X
Hrómundar þáttur halta VIII
Hænsna-Þóris saga III
Hávarðar saga ísfirðings VI
Jökuls þáttur Búasonar XIV
Kjalnesinga saga XIV
Kormáks saga VIII
Króka-Refs saga XIV
Laxdæla saga V
Ljósvetninga saga X
Njáls saga XII
Odds þáttur Öfeigssonar VI
Öfeigs þáttur Járngerðarsonar X
Reykdæla saga og Víga-Skútu X
Sneglu-Halla þáttur IX
Stúfs þáttur V
Svarfdæla saga IX
Sörla þáttur X
Valla-Ljóts saga IX
Vatnsdæla saga VIII
Víga-Glúms saga IX
Víglundar saga XIV
Vöðu-Brands þáttur X
Vápnfirðinga saga XI
Þorgríms þáttar Hallasonar XI
Þorleifs þáttur1 jarlsskálds IX
Þormóðar þáttur VI
Þorsteins saga hvíta XI
Þorsteins saga Síðu-Hallssonar XI
Þorsteins þáttur Austfirðings XI
Þorsteins þáttur stangarhöggs XI
Þorsteins þáttur sögufróða XI
Þorvalds þáttur tasalda IX
Þorvarðar þáttur krákunefs VI
Þórarins þáttur ofsa X
Þórðar saga hreðu XIV
Ögmundar þáttur dytts IX
Ölkofra þáttur XI

RAFRITVÉLA-
eigendur athugið
Oss er það mikil ánægja að tilkynna viðskiptavinum
vorum, að innan skamms kemur til landsins sérmennt*
aður maður í meðferð og viðgerðum á IBM rafritvélum.
Hann kemur til með að starfa í sambandi við verk-
stæði vort um nokkurra vikna skeið. Ef þér hefðuð
einhver vandamál í sambandi við IBM rafritvél yðar,
þá vinsamlegast hafið samband við skrifstofur vorar
sem fyrst.
Verkstæði;
Laugavegi 11,
Sími 18380
OTTO A. MICHELSEN
IBM á ÍSLANDI
Skrifstofur:
Klapparst. 25-
Sími 24202
-27
Svo eru Noregskonungasögur 1
Heimskringlu. Þær eru þessar:
Fyrsta bindi: Prologus (Forspjall)
Ynglinga saga — Hálfdánar saga
svarta — Haralds saga hárfagra —
Hákonar saga góða — Haralds saga
gráfeldar — Ölafs saga Tryggvason-
ar.
Annað bindi: Ölafs saga ins helga
Úr Ölafs sögu ins helga inni sér
stöku.
Þriðja bindi: Magnúss saga ins góða
— Haralds saga Sigurðarsonar —
Olafs saga kyrra — Magnúss saga
berfætts — Magnússona saga —•
Magnúss saga blinds og Haralds
gilla — Haraldssona saga — Hákonar
saga herðibreiðs — Magnúss saga
Erlingssonar.
Nú er ekki lengur um það bolla
lagt hvort íslenzku handritin í
Kaupmannahöfn muni eða muni
ekki koma heim aftur til upp-
runalandsins; nú áegjum við bara
„þegar þau koma heim“, því eftir
hina eindæma veglyndu meðferð
þjóðþingsins danska á handrita-
málinu, vitum við að það er í
rauninni útkljáð, enda yfirgnæf-
andi líkur taldar fyrir því, að enn
þá höfðinglegra muni verða at-
kvæði dönsku þjóðarheildarinn-
ar. Þær einstöku raddir hér á
landi, sem minnst hafa á sár
vonbrigði, eiga sér engan hljóm-
grunn í islenzkri þjóðarsál. Þar
er nú ekkert til nema aðdáun á
dönsku veglyndi og þakklæti til
þeirrar þjóðar er við nú í raun
Og sannleika lítum á sem bræðra
þjóð. En þegar handritin koma,
er okkur, eins og að var vikið
hér að framan, svo mikill vandi
á höndum að það er bein ham-
ingjuraun hverngi okkur tekst að
sanna okkur honum vaxna. Það
feiknamikla átak sem Danir hafa
gert hin síðari árin til þess að
gera handrita-auðinn ^rðbæran
eykur stórum á þennan mikla
vanda okkar. Annars er nú tími
til kominn að við látum Dani
njóta fulls sannmælis í þessu
máli og könnumst við að þeir
höfðu áður mikið gert. Það starf
er C. C. Rafn vann á sínum tíma
var svo risavaxið að það bar
frægðarorð íslands út um allan
hinn menntaða heim, eins ög
hann þá var. Þó að Rafn notaði
mjög íslenzka starfskrafta þá
breytir það engu. Og ósæmilegt
er það ef ísland gleymir nokkru
sinni nafni Kr. KSlunds, sem í
rauninni helgaði íslenzkum bók-
menntum allt sitt líf, vann það
starf sem aldrei verður að fullu
metið, og gaf að síðustu allar
eigur sínar eftir sinn dag til þess
að verki hans mætti verða fram
haldið. En þó ég nefni hér aðeins
þessi tvö nöfn, yrði seint að telja
hin öll, sem rétt hafa til þess
að munast, ýmist fyrir starf eða
fjárframlög.
öllum skynbærum mönnum
mun það ljóst, að í útgáfustarf-
semi verður nú að hefjast hjá
Okkur alveg ný öld. Heiður þjóð-
arinnar krefst þess. Og við verð-
um að venja okkur af þeim búra
skap að sjá ekkert út fyrir okkar
eigin landsteina; við verðum nú
að stofna til bókmenntalegra
landvinninga — einu landvinning
anna sem nokkur vitiborinn ís-
lendingur getur látið sér til hug-
ar koma. Og ég held að það væri
hreint óráð að fresta upptöku
starfsins þangað til handritin eru
komin heim. Ég held að við eig-
um hiklaust að hefja það þegar
í dag.
Og þá er það spurningin hans
Matthíasar, hvar byrja skuli. Ég
sé ekki að nú þurfi Braga til þess
að leysa vandann: Við eigum að
byrja á því að ljúka fyrsta áfang
anum sem Fornritafélagið setti
sér í öndverðu — 35-binda áfang-
anum. Þetta er svo augljóst mál
að ég held að jafnvel sundur-
lyndis-þjóðin íslendingar (orðin
eru Ilaralds Níelssonar) ætti að
getz sameinast um það. En eigi
að dútla við að handsetja þessi
tuttugu bindi, sem enn vantar
(núna þegar enginn kann lengur
handsetningu svo, að hann geti
skilað sómasamlegu dagsverki),
þá er enn langt í áfangastaðinn.
En við getum sjálfsagt eftirlátið
ríkisprentsmiðjunni að leysa
þann hnút.
Grein þessi er að miklu leyti
Frh. á bls. 17.