Morgunblaðið - 14.01.1962, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 14. jan. 1962

E F T I R geimferðaárið 1961,
sem minnir okkur á nöfn eins
og Gagarin, Shepard, Grissom
Og Titov, beinist athyglin eink
um að hinum trúfasta fylgju-
naut jarðarinnar, tunglinu,
og einmg að tveimur næstu
plánetum, Venusi og Marz.
Mannað geimfar til tunglsins
virðist Peínlínis á næstu grös-
um.
Samt sem áður sýnist það
vera of niikil bjartsýni að gera
rað fyrir tunglferðum manna
þegar á árinu 1962 — hvort
sem þær yrðu á langri spor-
Alan Shepard
Fyrsti ameríski geimfarinn
Tunglið
Ónumið land — enn sem komið er
GeímferBaútlitið á árinu 1962
Auðveldara aö fara til tungls-
ins en að komast þaðan aftur
hraut, sem færi fram hjá bak-
hlið tunglsins, eða lent yrði
á tunglinu sjálfu. Samkvæmt
áætlunum Bandaríkjamanna
er gert ráð fyrir, að einn eða
fleiri menn lendi á tunglinu
áður en 7. áratugnum lýkur.
Þrjá erfiðleika þarf að
yfirstíga
Ljóst er nú örðið, að Rússar
hafa tekið forystuna hvað
mönnuðum geimförum viðkem
ur; en síðustu fregnir frá Rúss
landi herma þó, að nokkur bið
verði á að þaðan verði skotið
mönnuðu geimfari á sporbraut
umhverfis tunglið, eins Og áð-
ur greinir. Fyrst verður að yf-
irstíga þrjá erfiðleika.
1) Viðbrögð mannkindarinn
ar úti í geimnum eru ekki svo
þekkt, að þorandi sé að leggja
upp í slíka ferð, þó hún taki
aðeins 10—15 sólarhringa.
Af þeim sautján hringferð-
um, sem Titov fór umhverfis
jörðina á rúmum sólarhring,
Geislun af samsvarandi styrk
leika getur komið í „skýjum"
af rafhlöðnum kjarnaögnum,
sem kastast frá sólinni við og
við. Með tiltölulega góðri ná-
kvæmni er hægt að sjá fyrir
þessi tímabil, og hættan af
kjarnaagnaskýjunum því lítil,
a. m. k. verða þau ekki jafn
hættuleg næstu fimm ár og
þau voru síðustu fimm árin.
Heimkoman
3) Endurkoma tunglfars til
jarðarinnar.
Áður en geimfar, sem er á
heimleið, fer inn í gufuhvolf
jarðarinnar, mun hraði þess
vera um 11 km. á sekúndu,
þ. e. sami hraði og er nauð-
synlegur til að komast frá
jörðinni til tunglsins. Þrátt fyr
ir að þessi hraði er aðeins
um það bil 40% meiri en hrað-
inn á geimförum Gagaríns og
Títovs, áður en þeir smugu
niður í gufuhvolfsþykknið, er
varmamyndunin í andrúmsloft
fékkst sú vitneskja, að Titóv. inu samfara slíkum hraða næst
varð ekki fyrir ofreynslu, en
fann þó fyrir nokkurri „gemi-
veiki“, nánar tiltekið dálitl-
um svima, slæmri matarlyst,
ásamt erfiðleikum með að
sofna. Það er líklegt að þyngd-
arleysis-ástand Titovs í geim-
ferðinni hafi átt þátt í að or-
saka þessi einkenni; en á hinn
bóginn er ekki útilokað, að
orsökin hafi aðeins verið and-
leg áreynsla. Til að rannsaka
þetta verður að senda fleiri
menn út í geiminn, jafnvel
tvo eða þrjá í sama klefanum.
Tilraun Rússa á Kyrrahafi í
sept.—okt 1961 hafði ef til
vill þann tilgang, og gert er
ráð fyrir að senda upp þrjá
geimfara í sama klefanum með
ameriskri Apollo-eldflaug.
2) Ekki er enn unnt að gera
sér fulla grein fyrir skaðsemi
hinna mismunandi geislafyr-
irbrigða i geimnum.
Er þá fyrst átt við svonefnd
Van Allen belti, sem eru
2000—3000 km. til 15.000—
20.000 km. hæð frá jörðinni.
Leið þvert gegnum slíkt belti
(ekki er nauðsynlegt að fara
gegnum miðju þess, þar sem
geislunarhættan er mest) get-
ur aukið geislavirkni á ytra
borði farsins um 10% af lífs-
hættulegum skammti, sem er
400—500 röntgen-einingar.
Reikna má með, að sú geislun.
sem næði inn í skipið, yrði
miklum mun veikari.
um tvöfalt meiri en varma-
myndun sú, sem geimskip
Gagaríns og Titovs urðu fyr-
ir, miðað við sömu skilyrði.
Af þessu leiðir, samkvæmt
nýjustu rannsóknum, að loftið
myndi „jónast“ allverulega
við þennan mikla hraða, þ. e.
hinar óhlöðnu sameindir
andrúmsloftsins klofna í raf-
hlaðin brot, einnig geta orsak-
að alvarleg varmafyrirbrigði,
Og að síðustu mun höggaldan
sem myndast senda frá sér
kröftuga geislun.
Fram að þessu hefur geim-
ferðaþekkingin aukizt smátt
og smátt og þannig mun hún
halda áfram að aukast í fram-
tíðinni. En þrátt fyrir að reikn
að sé með; að einhvers konar
gervitunglum verði skotið á-
leiðis til tunglsins, verða far-
þegarnir tæplega æðri en hund
ar. Miklum árangri er hægt
að ná með því að láta þar til
gerð mælitæki fylgja með.
Hnettir til Venusar og Marz
Árið 1962 er áætlað að senda
þrjá ameríska Ranger-hnetti
til ofangreindra reikistjarna,
Ranger III., og IV. og V. Tvær
fyrstu Ranger-tilraunirnar
voru gerðar 1961 en gervihnett
irnir komust ekki mjög langt
frá jörðu.
Varla þarf að efast um, að
gervihnettir eða svonefndir
geimkannar verði sendar til
Venusar og jafnvel Marz áður
en árið 1962 er liðið. Báðar
þessar plánetur munu á síð-
ari hluia arsins vera í hag-
stæðri afsíöðu til jarðarinnar
fyrir slíka geimkanna. í síð-
asta skipti sem Venus var í
hagstæðri afstöðu var stuttu
eftir áramótin 1960—’61, og
eins og menn rekur minni til,
var gervihnetti (AIS), ríku-
iega útbúnum mælitækjum,
skotið a loft frá Sovétríkjun-
um. Þvi miður brást senditæk-
ið í AIo eftir nokkrar vikur;
og varla þarf að efast um að
Rússar reyni ekki aftur þegar
tækifæri gefst næst, og því
fremur sem Venus er, fyrir ut-
an að vera næst jörðinni,
minnst rannsakaða plánetan.
Bandarikjamenn hafa svip-
uð áform, og hafa ráðgert
tvær sendingar áleiðis til
Venusar á 3. ársfjórðung 1962.
Áætlunm heitir Mariner, og
verður lokaþrep eldflaugar-
innar tæplega 200 kg. að
þyngd, eftir því sem sagt er.
Verður henni skotið á loft með
Atlas Agena-B eldflaug, sem
oftlega var notuð árið 1961
með góðum árangri. Ferðin til
Venusar mun taka 3—5 mán-
uði.
örlítið síðar á árinu kemur
Marz í hagstæða afstöðu. Þar
sem reikuað er með að ferð-
in til Marz taki um þrjá árs-
fjórðunga, er gert ráð fyrir að
könnunarflaugin komist til
Marz síðla sumars 1963.
Bandaríkjamenn höfðu í
hyggju að senda „Mariner“
til Marz í lok 1962, en hafa
hætt við það aftur. Rússarnir
virðast aftur á móti ætla að
stefná á Marz, áður en árinu
1962 lýkur. Gerist það ekki
þá, þurfa þeir að bíða í tvö
ár, áður en Marz kemst í hag-
stæða afstöðu.
Bandaríkjamaður umhverfis
jörðina
Þetta var um erfiðustu verk
efni ársins 1962. Auk þeirra
munu að sjálfsögðu eiga sér
stað margir „jarðbundnir"
atburðir í geimrannsóknum.
M. a. munu Bandaríkjamenn
halda áfram tilraunum sínum
með hinni rúmlega 500 tonna
eldflaug, Saturnus C-l. Áætl-
uð eru tvö skot 1962, í fram-
haldi af þeirri velheppnuðu
tilraun, sem gerð var 27. okt.
1961, þegar fyrirfram áætlað
takmark náðist; að skjóta upp
346
í ca. 136 km. hæð og ca.
km. vegalengd.
Ennfremur berast kannski
nýjar fregnir af Saturnus C-4,
en rásþungi þeirrar rakettu
verður rúmlega 2000 tonn, og
er gert ráð fyrir að hún gegni
þýðingarmikiu hlutverki í til-
raunum Bandaríkjamanna.
En það markmið, sem Banda
ríkjamerm munu kappkosta að
Fyrsta Saturnus eldflaugin var 185 fet á hæð, 21 fet að
grunn-þvermáli og í henni voru 14 sprengihólf.
ná á árinu 1962, er að feta i
fótspor þeirra Gagaríns og
Títovs, þ. e að senda mann
á braut uinhverfis jörðina.
Efstur a lista geimfaranna
er John H. Glenn, ofursti, og
hann mur — svo framarlega
sem heilbrigðisástand hans
fullnægir ströngustu kröfum
— setjast í Mercury-klefann
efst í Atlaseldflaug, líklega
snemma árs 1962, og dvelja
þar — kannski eilítið óþolin-
móður — þær stundir, sem
undirbúmngurinn stendur yfir
þar tii skotinu er hleypt af.
Samtals er gert ráð fyrir, skv.
bandarisku áætluninni, þrem-
Yuri Gagarin
Fyrsti rússneski geimfarinn
ur mönnuðum flaugum um-
hverfis' jörðina á fyrri heim-
ingi ársins 1962.
Fjöldi vísindalegra
rannsókna
Það sem hér hefur verið
sagt hefur að mestu leyti snú-
izt um geimrannsóknaatburði
ársins 1962, sem hugsanlegt er
að vekji almenna athygli.
Flest eldflaugaskotin á árinu
munu þó efalaust þjóna vís-
indalegum tilgangi. Áætlað er
að skjóta á loft þremur eða
fjórum veðurtunglum af Tiros
gerð, og einu endurbættu —
m. a. stöðugra — veðurtungli,
sem kallað er Nimbus, og er
fyrirhugað að skjóta því í lok
ársins 1962. Ennfremur munu
fara á loft endurvarpstungl af
margskonar gerðum, sem eiga
að ryðja brautina fyrir útvarps
Og sjónvarpssendingar megin-
landa í milli. Með þessu er átt
við endurvarpstungl samsvar-
andi plastbelgnum Echo I., en

ljósstyrkleiki hans er sá sami
og skærustu stjarna.
Og ekki má gleyma rann-
sóknartunglunum. — örlög
þeirra eru ill. Látum vera þó
að hið opinbera sé skeytingar-
laust um þau. Verra er, að
ráðandi yfirvöld telja ekki
jafn mikiivægt að skjóta þeim
á ioft og gervitunglunum, sem
vekja almenna athygli. Ef til
vill mun það verka örvandi,
hvað geimskot til vísindarann
sókna snertir, að Evrópumenn
byrja vonandi eftir nokkur ár
og keppa við Bandaríkin og
Sovátríkin um að senda hluti
út í geiminn.