Morgunblaðið - 04.01.1963, Qupperneq 13

Föstudagur 4. janúar 1963
MORCVNBLAÐIÐ
13
1 október 1950 sendl Mao
Xse Tung kínverskar her-
sveitir inn í Xíbet og hertók
það, til þess „að frelsa land-
ið úr klóm amerískra
imperialLsta“, eins og hann
orðaði það. Guð þjóðarinn-
ar, Dalai Lama, flýði til Ind-
lands ásamt nokkrum áhang
endum sínum og á aldrei
afturkvæmt til Tibet.
KÍNVERJAR hefa öldium saim
an haildið því fram, að þeir
væru hœstráðendiur í Tilbet, og
stórveldin höfðu eiiginlega fall-
izt á það með þöigninni og að-
igerðaileyisi. Þetta miikla háiendi
Mið-Asíu, sem er nær 20 sinn-
iuim stærra en ísland, fimm sinn
um hærra en ísland og marg-
fait hrjóstugra, var lítiiis virði í
augum stórveldanna og þau giiti
einu hvoru megin hryggjar það
lægi. Þeim kom eiginlega bezt
að það væri lokað land og þar
væri aithafnalaus þjóð, sem lifði
í klaustrum sem fjærst nútím-
anum.
Samt fór nú hröllur um stór-
veldin, þegar fréttist um inn-
limun Tíbets í Kínaveldi. Þau
mótmæiltu að vísu, en létu það
duga, enda var í önnur horn að
líta, því að Kóreustyrjöldin hafði
ibyrjað réttum þrem mánuðum
áður. Sú þjóð, sem taldi inn-
liimun Tíbets alvariegasta, voru
Dalai Lama
titlægi guðinn
í Indlnndi
Indverjar, þvl að landamæ-!
þeirra liggja að Tíbet, og þeim
hrauis hugur við að eignaist Kín-
verja fyrir nágranna. Þeir mót-
mæltu, en töldu ófært að senda
Tibet iiðstyrk. Og svo hvarf at-
burðurinn í skugga annarra
etærri.
En Nehru fersætisráðherra tók
Dalai Lama opnum örmum og
útlægi guðinn hefur verið gest-
ur Indlands síðan hann kom í
landið, ásamt fylgdarliðinu og
fjölda atf flóttaimönnum. Fyrst
var honium fengin bústaður í
fjallaþorpinu Musscorie, skemmt
fyrir norðan New Delhi, en þar
varð honum ekki vært þó að
200 lögregluþjónar væru settir
til að vernda hann, því að túr-
istar þyrptust þangað tugþúsund
•um saman til þess að skoða guð-
inn. Þessvegna var honum feng--
inn annar samastaður uppi í Kan
gradal í Himalaya sem heitir Mac
ieodganj. Meðan brezkur her
var í Indlandi höfðu liðsforingj-
ar hatft þar sumarbústaði, en nú
stóðu húsin tóm. Það stærsta
þeirna hafði indverskur undir-
konungur — maiharaja — byggt,
og voxu 31 herbergi í stórhúsinu.
Þar býr Dalai Lama nú, og sjö
hús önnur eru í garðinum í
kring. Húsin em á fellilsbrún
og kýprustré á þrjá vegu en
á þann fj-órða útsýn ytfir faigr-
an dal. Heitir staður þessi
„Swarag Ashram“, sem mun
þýða eitthivað njitt á milili „himn-
eskir bústaðir“ og Helgafell.
En þarna voru mitalu fleiri
tóm hiús eftir brezka setuliðið.
Þar fengu „óæðri“ flóttamenn
frá Tíbet húsaskjóil, og nú eru
þar 1200 manns. Gaddavírs-
girðing var sett kringum allt
þorpið og fjöldi varðmanna, til
þesis að verja guðinn fyrir ásókn
forvitinna ferðamanna. En bæði
cr, l.'J staourimi er aiskektur og
guðinn hefur týnt talsverðu af
dýrðarijómanum, því að nú er
sama reyndin orðin sú, sem hjá
manninum, sem átti hrút, „en
svo gelti ég hann, og þá var
þetta bara sauður.“ Með hverju
árinu er Dalad Lama og verða
mennsikari og mennskari; hann
hefur meira að segja gaman af
að fara í bíó og þekkir fiimdísir
á hverjum fingri, ekki síst frá
Hollywood. Hann er að leysast
úr álögum.
Álögin voru þau, að vitrir
munkar í Tíbet komuist að því
með spásagnaranda, að í þessu
barni, sem fæddist árið 1933,
væri Búdda sjálfur endurfædd-
ur — hver veit í hvað manga
liði. Tíbettrúin á Lama, er upp-
runalega sú sama sem trúin á
Búdda er í mörgum Asíulönd-
uim, en þó talsvert frábrugðin,
og er kölluð „Lama-iominn“.
En eigi maður að nota orðin
„li'fandd lík“, þá á það hvergi
betur heima en um Dalai Lama,.
hinn núlifandi, meðan hann var
guð í Tíbet. Hann var guð og
þessvegna allsráðandi í ríki sínu,
bæði í andlegum og veraldlleg-
um efnum. Hann var fæddur af
manni og konu eins og aliir
dauðlegir menn, en hann var
samkvæcm't trú þjóðar sinnar end
urfæddur af endurfæddum af-
komendum Búdda, eða nán-ar tii
tekið Avaloki Tesvara. Sál þessa
guðaföður hefur flutt sig búk
úr búk öld eftir öld, og hér er
það ekki líkamlegt ætterni sem
ræður, einis og hjá konungfólki,
heldur aðeins sá útvaidi, sem
sál hins síðasta Dalai Lama hef-
ur tökið sér bústað í um leið
og hann dó. Stundum eru spá-
mennirnir mörg ár að leita hinn
nýja Dalai Lama uppi, en alltaf
finna þeir hann á endanum. Og
þá er hann fluttur í hið heilaga
muisteri í Lhasa og varðveittur
þar eins og skurðgoð, þó bráð-
lifand'i sé. En fæstir mundu þó
öfunda hann af æfinni.
I Lhasa átti hann heiima í
reisulegri en nær gluggaíausri
steinihöll, sem heitir Potala. Þar
iðkaði hann guðrækni, æf-
ingar, sem guðinn átti sam-
kvæmt rítúali, þúsundum ára
gömlu, að kunna rétt og fram-
kvæma rétt. Engin morgunleik
fimi í útvarpi nokkurrar þjóðar
er nema barnaimatur hjá því,
sem Dalai Lama varð að iðka
— ekki aðeins á morgnana held-
ur oft á dag suma daga allan
daginn.
Hann var í orði kveðnu hæst-
ráðandi í Tíbet, ekki aðeins yfir
sálum manna heldur líka líkam-
anum. En þeir, sem réðu „lík-
amlegu velferðinni“ voru alls
engir postular. Þvert á móti: þeir
stjórnuðu guði sínum, eins og
stjórnarformaður stýrir valda-
lausum konungi, eða forseta. Og
þetta „veraldlega ráðuneyti"
skipuðu sex menn, sem a-llir voru
úrættaðir höfðingjar landsins, og
að au-ki fjórir munkar, sem skip
uðu einskonar kirkjumálastjórn.
Þeir hétu „Yiksang“ en þeir
veraldllegu hétu „Kashag". Þetta
voru einskonar „stiftsyfirvö:ld“,
sem stjórnuðu Tíbet þangað til
Kínverjar gleyptu það.
Síðan Dalai Lama kom að
Helgafelli í Indlandi hefur hann
breytst talsvert. Hann er smá-
saman að losnp úr álögunum í
Lhasa. Hann þorir að láta skilja
á sér að hann sé ekki guð, held-
ur mennskur maður.
Hann er þarna með fjölskyldu
sinni. Faðir hans er þar ekiki,
en móðir hans, syistir sem er
eldri en hann og var gift lítf-
varðarforingja hans í Lhasa, og
yngsta systir hans, sem heitir
Pema. Sjálfur er Dailai Lama
fædidur árið 1933, en yngsti bróð
ir hans er aðeins 16 ára og geng
ur í skóla í Indlandi, en kemur
heim í leyfunum. Dalai Lama á
þrjá bræður aðra, sem allir eru
flúnir frá Tíbet fyrir mörgum
árum; þeir heita Thupten Norbu,
Lobsang Samiten og Gytallo
Thondup. Hann er hjá fjöl&kyld-
unni á Helgafelli en tveir þeir
fyrrnefndu eru í Bandaríkjun-
um.
En „hver hefur sinn djötful að
draga“, má Dalai Lama segja.
Þrír atf hinum sex ráðgjöfum
hans eltu hann á flóttanum tiíl
Indlandis, og þóttust hafa miikið
yfir honum að segja þar, eins og
í Lhaisa. En Nehru og indverska
stjórnin kom þeim í skiining
um, að þar í landi hefðu þeir
engin völd, en hinsvegar mundi
stjórn Indlandis sýna Dalai Lama
fullan sóma og meta að meiru
vilja hans sjálfs en ráðgjafa
hans. Varð þetta til þess, að at-
bafnafrelsi hins síðasta Dalai
Lama rýmkaðist stórum frá því,
sem áður hafði verið. Hann er
frjálsari sem útlagi í Indiandi en
hann var sem guð í Tíbet.
Meðan hanrr var að losna und-
an áhritfum „stiftsyfirvaldanna"
sinna átti hann bágt. Hann var
eins og l'ús milli tveggja nagla:
ráðherrarnir sem komu með hon
um tii Indlandis, prédikuðu hon-
um að hann væri guð heimsins,
en alit kringum hann saigði hon-
um að hann væri það alis ekki,
heldur rétt og slétt manneskja.
Smámsaman fór Dalai Lama að
skiljast, að hið síðarnefnda væri
satt.
Og svo fór hann að kynna sér
þá menningu heimsins, sem ek'ki
var til í Tíbet. Hann varð afar
hrifinn af að sjá Woodstookskól-
ann svonéfnda, sem amerikansk-
ir trúboðar höfðu sett á stofn í
Indlandi, þar sem saman, voru
komnir nemendur frá 15 þjóð-
um. Hann spurði mikið um,
hivort alit þetta skólatfólk hlyti
ekki að verða mikilmenni, úr
því að það vissi miklu meira
um „þá sýnilegu veröld“ en
sjá'lfur hann. Eftir það fór hann
að leggja stund á hindúaimái og
ensku, og er nú orðinn sæmileiga
fær í báðum þeirn tungum eg
les bækur á báðum máilunum
sér ti'l gagns.
Hann stofnaði skóia fyrir börn
frá Tíbet og tók Woodistockskód-
ann sér til fyrirmyndar um allt
fyrirkomula'g hans. Þessi skóli
hefur síðar orðið fyriumynd
margra annarra. Því að víða um
heiminn eru flóttabörn frá Tíbet.
Hann leggur líka mitola stund
á að hjálpa flóttamönnum, sem
flæmzt hafa frá Tíbet, síðan Kín-
verjar tóku völdin þar. Og Dalai
Lama hefur bein í hendi tiil þess,
því að „guðinn“ er ríkari en
flestir héldu.
Það þótti sem sé óskiljanlegt,
að noktour guð í veröldinni gæti
átt gull eða silfur. En stiftsyfir-
völdin sem sáu um fjárbag Dadai
Lama, sáu fyrir því, að harrn
kæmi ehki staurblankur í land-
ið sem hann flýði til. Og Nehru
tók á móti honum sem fátækum
flóttamanni, — þó hann vissi að
hann hefði nóg að bíta og
brenna.
Því að Nehru var einn af þeim
fáu, sem vissi um að „fjársjóður“
Dalai Lama var til, og vel geymd
ur. Árið 1951 hafði hann verið
fluttur frá Tíbet á 93 múlösnum
— guil — og silfur — stengur,
gimsteinar og dýrgripir. — Var
fyrst beðizt leyfis til að geyma
þennan fjársjóð í Indlandi, en
því var neitað þá — Indland
vildi ekki móðga Kína! Þé var
það að maharajainn í Sikkem, en
þetta smáríki liggur að Tíbet
vestanverðu, bauðst til að
geyma fjársjóðinn. Þar lá hann
í nær tíu ár og tíbetanskir varð-
menn gættu hans. — En í febrú-
ar 1960 var þetta dýrmæti flutt
loftleiðis tii Kalkutta og komið
þar til ráðstöfunar í banka, sem
síðan hefur selt fjársjóðinn smátt
og smátt, eða komið honum í
gjaldeyri. Og nú er svo komið,
að útlægi guðinn, Dalai Lama,
er farinn að fá leyfi til að skipta
sér af peningum. Hann notar
ákveðna upphæð á hverju ári,
sumpart til ferðalaga erindreka
sinna — m.a. á fundi UNO í
New York. En mikið fer til að-
stoðax við flóttamenn, sem koma
frá Tíbet. Þeir eru orðnir yfir
30.000 og flestir þeirra hafa flúið
tii Indiandis. Og Indverska
stjórnin hefur fullt gagn af þeim.
Síðan Kínverjar urðu nágrannar
þeirra að norðanverðu þykjast
Indverjar nauðbeygðir til að efla
hervarnir sínar á landamærun-
um við Himalaya. En fjaUskörð-
in milli Indlandis og Tíbet eru
svo hátt yfir sjó, að þar verða
Indverjar flestir miður sín ef
þeir eiga að vinna erfiðisvinnu.
Hinsvegar eru Tíbetbúar, sem
eru fæddir og r.ppaldir í 5—7
þúsund metra hæð yfir sjó, bet-
ur í essinu sínu þarna uppi í
fjailaiskörðunum, en niður á lág-
len-di í Indlandi. Þessvegna eru
það þeir, sem aðallega vinna að
vegalagningu upp Himalayskörð-
in sunnan frá og að landamær-
um Tíbet. Hernaðarnauðsynin
situr alltaf í fyrirrúmi, og Tíbet-
ingar verða nú að vinna að því
að treysta varnirnar gegn sínu
eigin landl
En hvað verður run Lama-
trúna eftir að guðinn hefur ver-
ið gerður útlægur? Ýmsir vinna
að því, að miðstöðvum fyrir
þennan átrúnað verði komið
upp víðsvegar um heim, og nokk
uð hefir unnizt á í því efni. Til
dæmiis má nefna, að í Seattie,
nyrst á Kyrrahafsströnd Banda-
ríkjanna, er ein slík trúboðsstöð.
En hvað sem því líður má
gera ráð fyrir því, að sá Dalai
Lama, sem nú situr á Helgafelli
í Indlandi, verði sá síðasti sem
nafn sitt skráir í veraldarsög-
unni. Og líkilega þarf heimurinn
ekiki að sakna þess, því að Lama
dýrkunin var dauð, hvort sem
var. — Esská.
Togarasölur
erlendis
ÞESSIR togarar seldu erlendis
um áramótin: Víkingur seldi á
gamlársdag í Grismby 103 tonn
fyrir 8.200 sterlingspund. Geir
seldi í Grimsby á nýjársdag 121
tonn fyrir 8.075 * sterlingspund.
Þormóður goði seldi 2. jan. í
Bremerhaven 263 tonn af ísvar-
inni síld og eitthvað atf öðrum,
fiski fyrir 180 þús. mörk. Jón
Þorláksson seldi 2. jan. í Cux-
haven 83 tonn af síld fyrir 57.500
mörk. Þetta var aðeins hluti
farmisins. Freyr seldi 2. jan. í
Hamborg 269 tonn af síld fyrir
167.217 mörk.
3 fjöl-
býlishús
brunnu
Philadelphia 2. jan. (NTB)
Mesti bruni í sögu Fhi'la-
1 delphiu varð aðfaranótt mið-
1 vikudagsins. Brunnu þrjú fjöi
I býlishús, nokkur minni íbúð-
í arhús og níu hæða vöru-
skermma. Fjöldi fólks varð að
flýja úr eldinum á náttföt-
um einum saman, en enginn
lét lífið í eldsvoðanum.
12000 tunnur
til Eyja í gær
VESTMANNAEYJUM, 2. jan.: —
Hér hefur verið landað síld stanz
laust frá því í gær. í dag var
alls landað um 12 þúsund tunn-
um.
Aflahæstu bætarnir voru Gjaf
ar með 1300 tunnur, Reynir 1000
tunnur, Hringver með 1400 tunn
ur, Ófeigur með 1200 tunnur,
Kristbjörg með 1300 tunnur,
Meta með 1000 tunnur.
Allt er nú orðið fullt hjá síld-
arverksmiðjunni og er byrjað að
setja síldina á bryggjuna til
geymslu. Hún bræðir nú með
fullum afköstum, ca. 4000 tunnur
á sólarhring. Búizt er við, að
síldarlöndun verði takmörkuð á
morgun a.m.k. — Bj. Guðm.