Morgunblaðið - 15.03.1963, Síða 17

Föstudagur 15. marz 1963
M OR CT’V rt T 4 fíl D
17
Anna Softía
Árnadóttir — Minning
| KVEÐJA AB NORÐAN.
1 „l>ín minning geymist hlý í
Tina-hjörtum, hjartans þakkir
íyrir liðinn dag.“
Það mun öllum finnast eðli-
legt, að aldnar bjarkir sem stað-
ið hafa í útjaðri fagurra ættar-
lunda, falli og hverfi ein eftir
aðra. í»ær hafa kanns'ke um
langt skeið staðið beinar, ilm-
ríkar og fagurlaufgar og veitt
hlé fyrir stormúm og næðingi
hinum ungu björkum, sem vaxið
hafa upp í skjóli þeirra. Sökn-
uður fyllir hugann og við finn-
um til tómleika við að sjá auða
blettinn. — Og hugurinn leitar
langt til baka, á vit minning-
anna.
Þriðja janúar síðastliðinn, lézt
að heimili dóttur sinnar og
tengdasonar í Reykjavík, ekkjan
Anna Soffía Arnadóttir frá Skóg-
um í Öxnarfirði 93ja ára að
aldrL
Hún var fædd 19- júlí 1869,
að Ytra-Álandi í Þistilfirði. For-
eldrar hennar voru Árni Björns-
aon frá Laxárdal í sömu sveit,
og Rannveig Gunnarsdóttir Siig-
urðssonar frá Skógum í Öxar-
firði. Systkinin voru 7 að töiu
og var hún sú þriðja í röðinni.
öll hafa þau náð óvenjulega
háum aldri, •— að undanskilinni
einni dóttur, sem dó ung, —
en eru nú dáin nema elzta syst-
irin Sigurveig, sem nýlega varð
»5 ára og býr hjá syni sínum
og tengdadóttur í Reykjavík.
Þessi stóri systkinahópur ólst
upp hjá foreldrum sinum til full
orðinsára. Snemma á búskapar-
árum sínum, flutti Árni að aust-
an, vestur í Kelduhverfi, með
fjölsikyldu sína og bjó þar á
fleiri stöðum í nokkur ár þar
til 1884, að hann byggði upp
jörðina Bakka í Keldubverfi.
Húsaði hann jörðina með hinum
mesta myndarbrag hins ötula
bónda og haga manns. Þótti þar
allt með sama svip, innan bæj-
ar og utan. Voru öll þessi syst-
kini umtöluð fyrir glæsimennsku,
listhneigð og hagleika.
Anna fluttist í Skóga í öxar-
íirðb árið 1895, og giftist þar um
sumarið 1. júlí Gunnlaugi elzta
syni Björns Gunnlaugssonar
bónda þar, sem var alkunnur
sveitarhöfðingi. Hjálpsamur við
alla sem til hans leituðu og ljúf
ur í hvívetna. Var Skógaheimili
þá þegar umtalað sem framar-
lega í þessu héraði, fyrir höfð-
ings og glæsibrag. Þetta haust
dó Björn bóndi, fyrir aldur fram,
•g við tók með umsjá búsins þá
Gunnlaugur sonur hans- Voru
börnin mörg og mannvænleg,
búið stórt eftir mælikvarða þess
tíma, og allur rekstur þess sam
•iginlegur.
En nú reýndist sem oftar
tkammt stórra högga milli, því
eftir 2Ms ár, 9. des. 1897 dó Gunn-
laugur á afmælisdag sinn 23. ára
og var jarðsettur að Skinnastað
á Þorláksdag þ. ár.
Þ'au hjónin Gunnlaugur og
Anna höfðu þá eignast dóttur,
Arnþrúði að nafni, sem þá var
tæpra 4ra mánaða gömul að
•ldrL
Nærri má geta, hversu miikill
harmur hefir verið kveðinn að
hinni ungu ekkju, en einmitt
þá, og æ síðan vakti það aðdá-
un ailra sem til þekktu hvað
milkið sálarþrek og stillingu hún
sýndi í hinni sáru sorg og án
efa hefur ekkert hjálpað henni
eins í gegnum svartamyrikur sorg
arinnar og sólargeislinn fagrL
litla dóttirin unga, og hin óbif-
anlega lifandi trú á framhald
lífsins og endurfundi.
Þarna í Skógum dvaldi hún
næstu árin, þar til hún giftist
mági sínum Sigurði Björnssyni
haustið 1904, og fluttu þau næsta
vor á eignarjörð sína Hafrafells
tungu í sömu sveit. Þar byggði
Sigurður snoturt íbúðarhús, stór
fjárhús og ræktaði stóran tún-
auka. Síðla vetrar 1932 dó Sig-
ttrður úx botniangabólgu og var
öllum harmdauði. Fluttist þá
Anna til dóttur sinnar og tengda
sonar Einars J. Reynis, og dvaldi
hjá þeim til æfiloka.
Samiband þeirra mæðgnanna
og tengdasonar hennar, sem í
öllu reyndist henni sem bezti
sonur, — var eitt hið ástrík-
asta er ég hefi þekkt- Börnin
þeirra áttu ætíð örugg skjól og
skilning á öllum sínum æsku-
sorgum hjá henni ömmu, sem
aldrei brást. Elzta dóttirin heit-
ir hennar nafni, og mun alla
æfi minnast og þakka alla þá
umhyggju ást og blíðu er hún
naut frá fyrstu æskudögum. —
Eftir svona langan starfsdag
væri margt hægt að segja, því
þó þeir virðist líkir hver öðrum
í lífi og starfi okkar húsmæðra
sem búum í sveit, á þó hver sína
sögu, og hefur því hér aðeins
verið drepið á það helzta.
Anna var í mörgu, óvenju vel
gefin kona og glæsileg svo af
bar. Fi'emur smá vexti og fín
gerð. Svipurinn bjartur og hiýr
og traust skapgerð. Prúð í öllu
dagfari, leysti hvert mál með
rólegri yfirvegun, og tók ætíð
málstað þess sem á var hallað.
— Alveg sérstaklega fallegt
handbragð einkendi allt sem
Anna gjörði. Hvort sem hún
prjónaði á prjónavélina sína,
saumaði allskonar fatnað eða
fékkst við venjuleg búsýslustörf.
Hún var snemma hneigð fyrir
allskonar fallegan útsaum, sem
hún gat þá ekki • gefið sig við
fyrir öðrum störfun? fyr en á
seinni árum æfinnar og eru til
hjá dóttur hennar alveg dásam-
leg stykki eftir hana, bæði vegg-
teppb púðar og dúkar, enda voru
þær mæðgur svo samhentar um
að skapa fagurt heimili, hvar
sem þær bjuggu, að af bar, og
mun lengi verða minhst af
þeim sem til þeirra komu. Það
var líka gaman að mæta þeirri
innilegu hlýju og alúðargestrisni
sem var þeim öllum svo eðliieg.
— Þar var öllum gott að koma.
Til fleiri ára, lá hún margar
þungar iegur í óvenjulega kvala
fullri bakveiki, sem enginn
læknir náði að bæta henni, en
einmdtt þá sýndu þau hjónin
bæði bezt, alla þá einstöku um-
hyggju og hlýju sem unnt var
að veita, og hjálpuðu henni bezt
til að þola allar þjáningar.
Anna var allt frá æsku, bók-
hneigð mjög og hafði yndi af
lestri góðra bóka, og hverja þá
stund er hún þoldi við í þessum
löngu legum sínum, las hún
ósköpin öll, en einkum þó síðari
árin og þá helzt bækur um
trúmál og dulræn efni, sem voru
hennar mestu hugðarmál, því hún
var trúkona mikil-
Þegar ég kvaddi hana síðast
í sumar, hneigðist tal okkar að
þeim málum, eins og oft áður.
Hún vissi vel, að nú var dagur
að kveldi kominn, og hugur
hennar var fullur af þakklæti
við lífið, fyrir ailt sem hún
naut. Hún fann að fyrir nokkru
var hún hætt að taka þátt í
starfi ástvina sinna, en yfir þeim
mundi hún vaka og þá verma
og styðja, hennar beztu móður-
bænir. — Það var kvöld, þegar
— Gubmundur G.
Hagalin
Framh. af bls. 13.
sína þjónustu á sama hátt og
einræðisherrar hafa um aldir
tíðkað og tíðka sumstaðar enn.
Ég hef bent á það i bók minni
Gróður og sandfok, hve skyld
er trúin á óskeikulleika páfans
og hin heiltæka trú náttúru-
kommúnistans á alvizku æðstu
preláta kommúnismans í Ráð-
stjórnarríkjunum. Lúðvík 14.
sagðist hafa þegið vald sitt af
Guði, og hann sagði einnig:
„Ríkið, það er ég.“ Þetta gæti
hentað hinum kommúnistíska
páfa og kardinálum hans.
„Tíml Eyjólfs kemur"
Sakir skilnings síns á áhrifum
ódauðleikatrúarinnar og rökræns
samhengis breytni manna í þessu
lífi og hlutskiptis þeirra annars
heirns harmar Matfchias dey fð
og máttleysi íslenzkrar kirkju,
og í öðrum kafla í fyrsta þætti
bókar sinnar birtir hann við-
ræður sínar við Magnús Má pró-
fessor á ferðalagi austur í Skál-
holt um þátt kirkjunnar í menn-
ingarlegri þróun okkar íslend-
inga fram á 18. öld. Þar eð
Matthías hefur háskólapróf í ís-
lenzkum fræðum, mun mörgum,
sem kunna veruleg skil á þess-
um áhrifum, þykja hann spyrja
hinn lærða mann frekar fávís-
lega annað veifið, en víst mundi
það gert viljandi — í þeim til-
gangi að láta hinn lærða mann
vitná sem gleggst um mikilvægi
alvarlega starfandi og áhrifa-
ríkrar kirkju og klerkastéttar.
Annars er ég ekki ýkja hrifinn
af sumum svörum prófessorsins,
t.d. því, að hann nefnir legu ís-
lands sem eylands — og annað
ekki — sem Orsök þess, að mið-
;Stöð norrænnar sagnaritunar
varð hér, en ekki í Noregi, og
ennfremur tel ég frekar fátæk-
lega skýringu hans á þeirri
grundvallarstaðreynd islenzkrar
þjóðmenningar, að íslendingar
rituðu á móðurmáli sínu, en
ekki á latínu. Þá kemur mér það
ærið furðulega fyrir, þegar pró-
fessorinn segir: „Nei, það er ó-
mögulegt að tala um Jon Vídálin,
hann er svo ómerkilegur." Það
Rlíða
KIRK JUBÆJ ARKLAXJSTRI 12.
marz. — Hér er sama blessuð
blíðan eins og annars staðar á
landinu og er manni löngu Orð-
ið orðvant til að dásama þessa
einstötku vetrarfcíð. Fé er samt
alls staðar gefið nema á bezfcu
beifcarjörðumum. Þar mun ekki
nema sumt af þvi koma að húsi.
Heilsufar er hér gott. Enn hef-
ur innfluenzan ekki borizt hing-
að, þrátt fyrir dagiegar samgöng-
ur rrveð mjólkurbUnum undan-
farna daga.
ég fór, dimmt í lofti en þegar
ég sneri mér við í dyrunum og
lyfti hendi til síðustu kveðju
sýndist mér herbergið fullt af
himneskum ljóma.
t t
VINA MÍN!
í kvöld hefur m,; d þin ekki
horfið úr huga mínum.
Ég geng út í frostkalda vetrar
nóttina. Dimmblár himininn með
leiftrandi stjörnuljósum lykur
um hauður og haf. Friður og
Þögn yfir öllu. Aðeins þungur
niður úfchafsins berst upp til
landsins og seiðir fram í huga
minn lagið: „Allt eins og blómstr
ið eina,“ og öldurnar velta upp
að söndunum utan við Bakka
og Skóga, syngja svo fallega í
kvöld. — Það er sigursöngur lífs
ins um liðinn fagran dag, og
bjartan morgun hins eilífa dags.
Við vinir þínir og sveitungar
sem stöndum hér enn við strönd-
ina sendum þér hinztu hjartans
kveðju yfir hafið mikla, og tök-
um undir með dóttur þinni, sem
minnist þín svo fagurlega í ný-
komnu bréfi til mín.
„Guði sé lof fyrir, hvað við
áttum hana lengi."
Blessuð sé minning hennar-
Halldóra Gunnlaugsdóttir.
er auðsætt af svarinu, að pró-
fessorinn er tiltölulega ungur
maður og ekki uppalinn á ís-
iandi. Vídalínspostilla var lesin
á hverju íslenzku heimili í hálfa
aðra öld og víða allt fram að
síðustu aldamótum, ekki vegna
guðfræðinnar, sem þar er að
finna, heldur vegna orðsnilli,
andheitrar mælsku og skarprar
athugunar á skapgerð manna og
daglegu liífi, og álhrifin voru
feiknamikil og víðtæk. Það má
vel vera, að sitthvað í predikun-
um Vídalíns sé síður en svo fruim
legt að hugsun, heldur hafi hann
þar haft erlendar fyrirmyndir,
en sá íslenzki búningur, sem
hann sneið hugsunum og athug-
/unum, er svo áhriafmikiU, að
mikið væri til þess vinnandi, að
islenzk kirkja ætti nú þó ekki
væri nema einn svipaðan predik-
ara, enda hef ég oft undrazt, að
enginn skuli hafa gerzt til að
taka sér meistara Jón til fyrir-
myndar, freista að taka samtið-
ina hliðstæðum tökum og hann
sína öld.
Auðsætt er af þeim viðtölum
Matthíasar, sem þarna birtast,
við ýmsa menn, sem gæddir eru
dulargáfum, að hann lítur þann-
ig á, að hin dulrænu fyrirbrigði
geti orðið kirkjunni vegvísir og
bjargað þjóðinni frá því að
missa til fulls trú sina á æðri
máttarvöld, lífið eftir dauðann
og þar með þá upphafningú, sem
því hefur fylgt að líta á mann-
inn sem ódauðlega veru, guðlegs
uppruna. Og hvað væri mann-
helginni til varnar, þegar svo
væri komið? Honum er Ijóst, að
hinn kaldi réttrúnaður hefur
lagzt gegn lífinu, ef til vill
minna hér á landi en í ýmsum
öðrum löndum, en þó svo, að
þröngt hefur orðið um frelsi ís-
lenzkrar menningar. Og hér er
komið að sameiginlegu einkenni
hinna myrktrúuðu rétttrúnaðar-
manna og náttúrukommúnista.
Matthías segir:
„Sumir hafa allt á hornum sér,
þeir sjá aldrei sólskinsblett í
heiði, en taka þeim mun betur
eftir rigningardögunum. Það
hlýtur að vera undarlegt fólk,
sem lætur allt fagurt og skemmti
legt fara fram hjá sér, én hefur
ekki við að eyða ævinni í það,
sem er ljótt og leiðinlegt....
Þetta fólk lifir fyrir að láta feg-
urðina ganga sér úr greipum.
Það á engan grænan blett í
brjósti sínu. Og eina gleði þess
er að geta képpzt við að taka
fram hjá lífinu . ..“
Hann segir ennfremur:
„Við látum rannsaka jökla og
ár, sjó og gróður — allt, sem
er fyrir utan dulræna reynslu og
skyggnigáfu; en þetta tvennt virð
ist, þótt undarlegt sé, hálfgerð
móðgun við svokölluð vísindi...
Erum við of merkileg il að
þekkja okkar eigin sál Og þær
vistarverur, sem.henni eru bún-
ar? Sigurður Nordal hefur sagt
mér, að hann hafi fært það í tal
við Julian Huxley, þegar hann
kom hingað í fyrirlestraferð,
hvort ekki væri rétt að koma
hér á fót alþjóðlegri vísinda-
stofnun, sem annaðist rannsókn-
ir á dulrænum efnum og dauð-
anum með þeim hætti, að enginn
gæti borið brigður á niðursböð-
ur hennar. Huxley sagði, að sér
hefði einmitt dottið eitfchvað svip
að í hug. En því miður hefur
þessari merku hugmynd ekki
verið hrundið í framkvæmd, ann
ars vegar af ótta við píetism-
ann, hins vegar af hræðslu við
dungalismann."
Nýlega kom einhver fram á
ritvöllinn, sem þykir kirkjan a-
hrifalítil. Hann fann það ráð
henni til handa, að hún viki frá
embætti öllum þeim klerkum,
sem vilja hjálpa trúleysi fólks-
ins með svipuðu móti og Krist-
ur, þegar hann sagði við Tómas:
„Kom hingað með fingur þina
og sjá hendur mínar, og kom
með hönd þina og legg í síðu
mína; og vertu ekki vantrúaður,
heldur trúaður." — En Matthías
segir óbeint — en þó afdráttar-
laust: Hví fcekur ekki kirkjan ís-
lenzka þessi mál alvarlegum
rannsóknartökum, leitar aðstoð-
ar vísindanna um þjónustu
öryggisaðferða þeirra í stað þess
að ýmist daðra við dulræn fyrir-
brigði eða fordæma alla athugun
á þeim í krafti forboðs í lögmáli
Móse? Trúlausir efahyggjumenn
eiga annað tveggja að fara á
mis við náðargjafir trúarinnar
eða öðlazt þær í krafti bænar-
innar. Hvort er þá rétttrúnaðar-
mönnum meira virði ein gyðing-
leg kredda, sem þeir hafa tekið
tryggð við, samtímis því, sem
þeir hafa fleygt hundruðum ann-
arra, heldur en frelsun mikils
meiri hluta þjóðar sinnar frá
eilífri útskúfun — já, sálarheiil
allra þeirra á jörðinni, sem ekki
hafa öðlazt þá trú, sem rétttrún-
aðarmenn líta á sem skilyrði fyr-
ir sáluhjálp eftir dauðann? Þeir
Haraldur Níelsson og Einar H.
Kvaran töldu sig hafa fengið
við rannsókn dularfullra fyrir-
brigða óyggjandi sannanir fyrir
ódauðleika mannssálarinnar. og
þeir boðuðu þjóð sinni án afláts
kristindóm og siðfræði í ljósi
þessara sannana og höfðu áreið-
anlega víðtækari áhrif á hugar-
far mikils hluta þjóðarinnar en
kirkjan hefur haft á þeim rúm-
lega sex tugum ára, sem af eru
þessari öld.
„Trú er nauðsynleg, en hún er
ekki einhlít," segir Matthías.
Hann segir ennfremur: „Sá, sem
kallar samstarf trúar og vísinda
barnaskap eða guðlast, er eins
og snígillinn, sem hefur aldrei
séð sólina og heldur að guð
fyrirgefi allt, en mundi hann
fyrirgefa nokkrum þá dauða-
synd að kappkosta að vera ekki
'maður, heldur snigill?"
Matthías kaliar fyrsta kafla
fyrsta þáttar þessarar bókar
„Tími Eyjólfs kemur.“ Þar skír-
skotar hann til Eyjólfs Eyfells
listmálara, sem er gæddur mikl-
um og margvíslegum dulargáf-
um og er hinn vandaðasti og
trúverðugasti maður í hvívetna.
Ég trúi þessu með Matfchías.
Ég er eindregið og ynnilega
viss um, að þá rennur upp var-
anleg og sannsiðræn menningar-
leg blómgun. Þar mun uppeldis-
lega verða að því stefnt, að
hverjum og einum verði lifandi
veruleiki orð Krists um hinn
minnsta bróður. Öll samfélags-
leg skipan, öll list orðs, lita, lína
og tóna, sem og leiksviðsins og
hins hvíta tjalds, rnun verða til —
þrátt fyrir margvislegar veilur,
villur og mistök, — í sólbjarma
þeirrar vitneskju, að vitsmuna-
verur allra efnisheima, allra
hnatta, allra sólkerfa, allra
vetrarbrauta hins óendanlega
geims eigi fyrir sér líf og þróun,
er sé gædd þeim varanleik, sem
innblásnir sjáendur meðal mann
anna hafa táknað — til þóknun-
ar þörf og tilihneigingu manns-
ins til biimaskyns — með hinu
svimfagra orði eilífð. Þessi skip-
an mun og formast a< rökrænni
vissu þess, að á braut þróunar-
innar eftir dauða hins jarðnesika
Mkarna ’ gildi þessi orð Krists:
„Með þeim mæli, sem þér mæl-
ið, mun yður aftur mælt verða“.
Mér er það fyllilega og ógleym
anlega ljóst, bæði vegna per-
sónulegrar reynslu bernsku- og
æskuára og langrar athugunar á
menningarsögu okkar íslendinga,
að þrátt fyrir það, þótt íslenzk
kirkja gleymdi því stundum, að
enginn kann tveimur herrum að
þjóna, og þrátt fyrir þá stað-
reynd, að kirkjan reyndi um
skeið, raunar í góðri trú, að
tortíma hér menningarlegum
erfðaverðmætum, þá á þjóðin
henni og þjónum hennar mikið
og margvíslegt að þakka, enda
hefur hún aldrei reynzt slíkur
þjóðmenningarlegur skaðvaldur,
-sem kirkjan hefur orðið 1
sumum öðrum löndum á vissum
tímabilum sögunnar. Þess vegna
óska ég þess, að íslenzkri kirkju
mætti auðnast að leiða þjóðina
inn í þá veröld, er yfir mun
bregða þeim heita Ijóma lífs og
sannrar guðstrúar, sem hvergi
birtist, svo að ég múni til, af
jafn sannri og heitri tilfinningu
og í einum sálmi hins innblásna
skálds úr kotinu í Skógum
vestra, vorsálminum, lofgjörð-
inni, sem hefst á þessu versi:
„í gegnum lífsins æðar allar
fer ástargeisli, drottinn, þinn,
í myrkrin út þin elska kal.Iar
og allur leiftrar geimurinn
og máttug breytast myrkraból
í morgunstjörnur, tungl og sóL“