Morgunblaðið - 19.05.1963, Blaðsíða 10

10
MORGVNBLAÐIÐ
Sunnudagur 19. maí 1963
Asmundur sjötugur á morgun
ÁSMUNDUR lá á túninu við
kálgarðinn. Eitt beðið var
stungið upp til hálfs og í því
miðju stóð kvísl og beið eftir
lúnum höndum meistarans.
„Ég nenni ekki að standa
upp,“ sagði Ásmundur, þegar
ég heilsaði honum. „Ég er að
hvíla mig. Viltu í nefið.“
Ég lagðist hjá honum í gras
ið og það var gott að liggja
þarna og njóta sumarblíðunn-
ar fyrstan raunverulegan dag
sumarsins í þessari borg.
„Ég er farinn að ^ lýjast,“
sagði Ásmundur. „Ég ætla
ekki að stinga upp nema eitt
beð á dag. Það hefði ekki þótt
mikið í gamla daga —“
Hann var í grænköflóttri
vinnuskyrtu, bláum verka-
mannabuxum og gúmmískóm,
axlaböndin blá með rauðum
doppum og voru fest í stóra
hnappa á haldinu.
„Það er gott veður,“ sagði
ég.
—iin kinkaði kolli og — 'ss
aði sig: „Ég er farinn að eld-
ast.“
Hann benti á stóra stein-
steypta mynd á miðju túni.
„Ég er hræddur um hún
standi ekki lengi þessi,“ sagði
hann, „undirstöðurnar eru
ekki sem traustastar. Ég
steypti fót ofan á grasið og
síðan myndina og hafði ekki
trú á því að þetta mundi tak-
ast, en það tókst nú samt og
ég ætla að láta hana standa
þarna eins lengi og hún hef-
ur krafta til.“
„Hvað heitir þessi mynd
aftur?“ spurði ég.
„Sonartorrek. Þarna er Þor-
gerður, dóttir Egils, að biðja
föður sinn yrkja kvæðið."
Hann benti á hörpustrengi
efst í myndinni, stóð upp og
hysjaði upp um sig buxurnar.
„En nú er ég að vinna að
nýrri mynd, hún er hérna
inn í salnum, ef þú vilt koma
með ...ér og líta á hana.“
Ég gekk með honum inn í
sýningarsalinn, og rétt innan
við dyrnar stóð hálfgerð
mynd úr tré og jámi, um
tveir metrar á hæð; í miðju
allsver trjábolur, .og margs
konar járnstengur og víra-
virki allt um kring. Hann
sagði að þessi mynd væri af
höfði Þórs. Það þótti mér all
stórmannlegt framtak, að
smiða jafn fyrirferðarmikinn
haus, og bað hann lýsa mynd-
inni. Hann gekk í kringum
hana, benti og lýsti, tók í nef-
ið og snýtti sér, og ef Þór
hefv- verið einhvers staðar ná
lægur er ég þess fullviss, að
honum hafi þótt allmikið
koma til áhuga og mælsku
meistara síns. Þessi maður
hlýtur að vita lengra nefi
sínvf, datt mér í hug, meðan
Ásmundur talaði:
„Gömlu mennirnir, forfeð-
ur okkar, voru svo skynsam-
ir, að þeir gerðu aldrei heiðnu
goðin að djöflum; Snorri
skrifar jafnvel um þau af
respekt. Ég segi útlendingum
stundum, að við íslendingar
séum eina þjóðin, sem hefur
getað sameinað þetta tvennt
án þess að bíða tjón á sálu
sinni, að vera í senn heiðin og
kristin. Viðhorf íslendinga til
trúarbragða hafa ætíð runn-
ið í einn farveg: að leita hins
eina sanna guðs, og þá sem
forfeður okkar kölluðu guði
höfum við ekki leyfi til að
kalla djöfla, það væri móðg-
un við blóð okkar og uppruna.
Ég hef verið að velta fyrir
mér forneskjunni og mér hef-
ur orðið þetta ljóst. Við græð-
um á því að grufla, enginn
er svo gamall að hann læri
ekki eitthvað á því að stinga
upp kálgarð tilverunnar. Og
sjáðu, hér ætla ég að setja
eitthvað til að gera myndina
fullkomnari, og hérna verður
eins konar spaði með einni
álmu, svo hann líkist ekki
hakakrossi; Þjóðverjarnir
hafa skemmt fyrir okkur
Þórshamarinn. Og svo ætla ég
að láta spaðann snúast fyrir
vindi. Þetta verður mann-
drápsverkfæri, segir Hafliði
garðyrkjustjóri, en ég svar-
aði því til, að minn Þór yrði
engum að fjörtjóni, þó sögur
hermi hann hafi stundum orð-
ið allvígalegur í gamla daga.
Þegar ég er búinn að setja
myndina út undir bert loft,
bý ég svo um hnútana að ég
geti læst spöðunum, r-agar
vindur er. Og héðan læt ég
eldinguna koma, svo fer hún
hingað og aftur þarna út og
inn í gegnum kjaftinn á hon-
um og út aftur, hún verður
úr þunnum vír með kopar og
getur tekið sig i.okkuð vel út
í myndinni. Þór var þrumu-
guð eins og þú veizt, en
kannski kalla ég myndina
„Forneskju", finnst þér það
ekki nokkuð gott nafn.“
Ég kinkaði kolli og ætlaði
að spyrja eitthvað meira um
myndina, en þá fór hann að
tala um vísindin:
„En hvað líður okkar vís-
indamönnum? Hvaðan er Ása
trúin eiginlega upprunnin?
Hvers vegna geta þessir menn
ekki svarað? Snorri segir, að
Óðinn hafi komið að sunnan,
ef ég man rétt. Ég segi ekki
að ég sé sammála Barða Guð-
mundssyni, en ég held að vík-
ingarnir hafi komið alla leið
sunnan frá Svartahafi og
ekki dvalizt mörg hundruð ár
í Noregi, þegar þeir tóku sig
upp, sigldu í norður og út
hingað. Þetta voru túristar
síns tíma, en nokkuð herská-
ir fyrir okkar smekk. Eða get-
urðu ímyndað þér að bcand-
ur, sem hafa búið í Noregi
mörg hundruð ár, hafi tekið
sig upp einn góðan veðurdag
og boðið Atlantshafinu byrg-
in? Nei, þetta var ekki týp-
ískt bændafólk, þetta var
bölvaður flökkulýður. Mér
þætti gaman að sjá þann
bónda, sem nú sigldi einn góð-
an veðurdag út í hafsauga og
segðist ætla til lands sem
hann vissi ekki hvort væri til
eða ekki. Nei, það gera sjó-
menn frekar. Víkingarnir
voru harðduglegir sjómenn og
hafa líklega komið víða við.
Eða hefurðu nokkurn tíma
hugsað um þáð, hvaðan hús-
dýrin okkar eru komin?
Gunnar hestafræðingur heim-
sótti mig ekki alls fyrir löngu
og skemmti sér svo vel að ég
hélt við værum komnir í rétt-
ir, hann bað mig um að gera
fallega mynd um bænina og
þarna er hún. En hann sagði
mér annað. Hann hefur bók-
staflega ráðið lífsgátuna.
Hann veit nákvæmlega hvað-
an íslenzki hesturinn er upp-
runninn, hefurðu heyrt það?
Nei, þá get ég sagt þér, góði,
hvað hann sagði. Hann sagði,
að á gomlum grískum relíf-
um væru allir hestarnir á tölt-
spori, þarna sérðu. Ég vildi
senda Gunnar suðureftir og
jafnvel til Asíu, ef hann gæti
fundið uppruna tölthestsins.
En hann er horfinn í Evrópu
og sést hvergi nema hér. Hef-
urðu heyrt nokkurn tala um
íslenzka hesta í Noregi?
Gunnar sagði mér líka, að
tölthestana hefðu Grikkir kall
að kvenhesta, því þeir voru
þýðari en hinir.
Víkingarnir komu líka með
drekastílinn og við finnum
hann ekki fyrr en í Asíu, þar
sem hann er alþekktur, segir
mér Sveinn Kjarval. Þarna
eru merkilegir punktar, sem
vísindamennirnir eiga að
draga fram í dagsljósið, það
gæti orðið lærdómsríkt.
Ég þykist hafa tekið eftir
því, bæði meðan ég dvaldist
í Svíþjóð og Frakklandi, að
íslendingar fara öðruvísi að í
listum en aðrar þjóðir. Við
vorum kallaðir vandræða-
börnin lengi vel á Norður-
landasýningum, af því við
vorum alltaf með einhver
módernistísk hliðarhopp í
kúnstinni.. Heldurðu ekki að
þetta sé arfleifð úr forneskj-
unni? Við viljum hafa mód-
ernismann í hnappagatinu, en
engin ilmlaus pappírsblóm. E£
við sjáum Picasso og Braque,
þá segjum við: „Megum við
ekki vera með í Evrópulist-
inni.“ Og auðvitað fáum við
að vera með, ef við dugum.
Þegar Sæmundur fróði og
þessir karlar, forfeður hans
og okkar, víkingarnir, fóru
suðureftir til Frakklands og
Ítalíu, sáu þeir þarlenda
grúskara skrifa á bækur £
Róm og París, og þá sögðu
þeir sín á milli: „Gætum við
ekki gert þetta líka?“ Kannski
hafa þeir ekki beinlínis sagt
þetta svona, en þeir hafa
spurt sjálfa sig margra nær-
göngulla spurninga, og ekki
látið þar við sitja. Þannig eru
fslendingar. Dönum tókst
aldrei að gera þá að próvinsi
og það er, sem betur fer, ekki
hægt. íslendingar kunnu að
temja hestana sína. En þeir
hafa aldrei látið neinn temja
sig, ekki heldur í listunum. Ég
lít á liststíla eins og mismun-
andi rím; til dæmis er Þór
þarna í symbol-súrrealistísk-
um stíl, þannig að formin
verka á undirmeðvitundina,
og svo er realismi eða fígúra-
tívismi í Björgun, sem stend-
ur þarna við hliðina á okkur
og Vatnsberunum úti á tún-
inu. Þannig er eðli okkar ís-
lendinga, að hafa frjálsa af-
stöðu til ismanna; að vera
þrælbundinn í einhverjum
ismanum er verra en sitja í
fangelsi. Ég segi við lista-
mennina okkar, þegar þeir
halda fram einhverjum ism-
um: ,Ef þú hittir konu, sem á
tíu börn og spyrð hana, hvert
þeirra hún elski mest, þá
svarar hún: „Ég elska öll
börnin rnest." Þannig á líka
að umgangast listina.
Þegar ég setti upp Norður-