Morgunblaðið - 20.11.1963, Blaðsíða 20

20
MORCUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 20. nóv. 1963
BRJALAÐA HUSIÐ O
ELIZABETH FERRARS -------
— Ég rændi henni alls ekki.
Ég spurði hana bara, hvort hana
langaði ekki til að hitta einn
kunningja minn og fara í dýra-
garðinn og jafnvel í bíó eða leik-
hús, og borða rjómaís eins og
hún gæti í sig látið, og hún var
svo skynsöm, að hún gleypti við
þessu. Jæja, eins og ég sagði,
sendi ég hana af stað og hugs-
aði sem svo, að ef mín kenning
væri rétt, kæmist morðinginn í
ljótann bobba og yrði ennþá
áhyggjufyllri en nokkur annar
út af hvarfi barnsins. Og það
taldi ég, að gæti með heppni,
fengið hann til að gefa einhver
merki, sem gætu komið í stað
sönnunar um morðið á Clare. En
ég varð of seinn til. Ég býst við,
að Clare hafi þegar verið dáinn,
þegar telpan var að kaupa far-
miðann til London. En á sömu
stundu var Clare myrtur, vissi
ég hver hefði gert það.
— Vissirðu það? Toby hafði
gripið blýant og var nú í óða
önn að tyggja hann sundur.
— Rétt segir þú, sagði Georg.
— Hver var það, sem kom því
svo fyrir, að Gillett skyldi ekki
vera í kofanum sínum seinnipart
inn í gær?
— Frú Clare, sagði Toby.
— Nei, það var frú Fry. I>ú
verður að muna betur. Það var
frú Fry, sem sagði, að það gæti
verið gott fyrir ykkur að fara
og hitta prófessorinn.
— Já, en það var Eva, sem
hún bað um að aka mér þangað.
— Vel vitandi, að hún mundi
neita því, sagði Georg. Frú
Clare var að reyna að forðast
að hitta prófessorinn, eftir því
sem hún gat, og þú skalt bölva
þér upp á, að frú Fry hafði tek-
ið eftir því. Og hvað lá beint
fyrir frú Clare, ef hún vildi ekki
fara til stofnunarinnar sjálf?
Biðja Gillett að fara með þig,
var það ekki?
Toby kinkaði kolli og dró tré-
flís út úr tönnunum. Þetta er
líklega rétt hjá þér.
— Og aftur sannfærðist ég
um, að það væri gamla konan,
og sagði það við sjálfan mig.
Auðvitað hafði ég fleira til að
styðja þessa hugmynd mína, því
að hún mundi aldrei ganga í
íólk, svona hrá. Svo að ég fór
yfir allt, sem ég vissi og athug-
aði hvort það gæti allt komið
heim og saman og rekið enda-
hnútinn á málið. En það gagn-
©ði ekki. Það sem ég vissi var
þetta: Ég vissi, hver var að búa
út þessar morðgildrur. Ég
vissi . . .
— Hvernig vissirðu það? sagði
Toby.
— Aðallega hafði ég það upp
upp úr samtali við telpuna.
Manstu þegar hún var að segja
okkur, að áttatíu sérstakar
möndlur gætu breytt þér í apa,
eða hvað það nú var. En svo
vildi einkennilega til, að ég
vissi, að það er einmitt skammt-
urinn af beizkum möndlum, sem
þarf til að drepa mann. Mér
fannst skrítið, að krakki skyldi
vita þetta, svo að ég fór að tala
við hana og kynnast henni bet-
ur, og útkoman af því varð sú,
að einn morguninn fór hún með
mig upp og sýndi mér morðgildr
una, í herberginu þínu. Og hún
sagði mér, að ef örin hitti þig,
mundi hún breyta þér í gnú.
Toby gretti sig ólundarlega.
— Já, það var alltsaman dá-
lítið skrítið, sagði Georg. Mér
virtist svo, að hver sem væri að
búa út þessar gildrur í gamni
eða alvöru, hefði trúað krakk-
©num fyrir því, en í stað þess
að segja henni, að þetta væri
til að drepa menn með, hefði
hann tekið tillit til æsku henn-
ar og talað um að „breyta“
xnönnum — og þá spurði ég þig
eins og þú manst, hvort þú hefð-
ir ekki heyrt dauðann kallaðan
„breytinguna miklu“. Að
því ég gat frekast séð var
ekki til nema einn maður, sem
lék sér nokkurntíma við telp-
una, og það var hann frændi
hennar. Og einmitt hann kom
mér fyrir sjónir, sem vitleys-
ingur, sem gæti haft gaman af
svona dægradvöl. En þetta
varð mér ekki að nægu gagni,
að minnsta kosti ekki beinlínis,
af því að mér datt aldrei í hug,
að sami maðurinn sem setti upp
gildrurnar, hefði líka framið
morðin. Því að það er talsverður
munur á morðtilraunum að
gamni sínu og raunverulegu
morði, enda höfðu tilraunirnar
allar verið gerðar óskaðlegar, en
hinar ekki. Og svo fannst mér
líka ólíklegt, að sá maður, sem
hefði fengizt við svona tilraun-
ir í gamni en síðan skipt yfir
„Mér finnst, að Sir Findlater
Stewart geri ofmikið úr „vam-
ar“-þættinum í starfi öryggis-
þjónustunnar. í framkvæmd-
inni hefur hún sáralítið að sýsla
við þennan þátt, „Varnir ríkis-
ins“, sem varnarmálaráðherr-
ann sér um. Og þetta fyrirkomu
lag, að láta öryggisþjónustuna
vera beint ábyrga gagnvart for-
sætisráðherranum, er nú aðal-
lega réttlætt með því, að það
gefi þjónustunni meiri virðu-
leik. í framkvæmdinni er starf
öryggisþjónustunnar miklu ná-
tengdara innanríkisráðuneytinu,
sem hefur endanlega, stjórnar-
farslega ábyrgð á „vörnum rík-
isins“ gegn byltingarstarfsemi
og til þess að halda uppi lögum
og reglu. Ég legg til, að örygg-
isþjónustan sé framvegis ábyrg
gagnvart innanríkisráðherran-
um. Ég held, að það gæti verið
gagnlegt fyrir yfirmann hennar
að geta snúið sér til eldri ráðu-
neytisstjóra eftir ráðum og
hjálp viðvíkjandi stjórnmálaleg-
um þáttum starfs síns og sam-
bandi hans við önnur ráðuneyti,
og að hann mundi fá hjá ráðu-
neytisstjóra innanríkisráðuneyt
isins hjálp og leiðbeiningar, sem
forsætisráðuneytið hefur ekki
aðstöðu til að veita. Persónu-
legt samband forsætisráðherr-
ans við öryggisþjónustuna eða
yfirmann hennar, þarf ekki að
rofna þótt þessi, breyting verði
gerð á ráðherraábyrgðinni. For-
sætisráðherrann mundi vafa-
laust halda áfram að- gera boð
fyrir yfirmann þjónustunnar, til
þess að ræða starf hans í heild
og svo sérstök mál, sem kæmu
sérstaklega við embættinu. Og
um mál, sem eru sérlega mikil-
væg eða vandmeðfarin, ætti
yfirmaður þjónustunnar alltaf
að geta fengið áheyrn hjá for-
sætisráðherra".
(III) Reglugerð
Sir David Maxweil Fyfe.
Hinn 24. september 1952 setti
þáverandi innanríkisráðherra
Sir David Maxwell Fyfe, þessa
reglugerð fyrir yfirmann örygg-
isþjónustunnar, og eftir henni
er aðallega farið nú:
(1) „í embætti yðar sem
yfirmaður öryggisþjónustunn
ar, verðið þér ábyrgur gagn-
vart innanríkisráðherranum
persónulega. Þó er öryggis-
þjónustan ekki deild í innan-
í raunveruleg morð, mundi
halda meinlausu tilraununum
áfram. Nei, ég var sæmilega viss
um, að morðinginn hefði vitað
um þessar tilraunir og einmitt
framið sín morð á þann hátt, að
það gæti leitt athyglina að hin-
um. Þarna var engin tilraun
gerð til að láta þetta líta öðru-
vísi út en morð, það var ætlazt
til, að allir vissu það vera morð,
og svo draga þá ályktun að
gamli maðurinn hefði framið
þau.
— Vildi hún þá losna við
hann? sagði Toby.
— Jæja, hún var nú búin að
vera glft honum talsvert lengi,
sagði Georg, — og mér fannst
hún alltaf hafa orðið fyrir ein-
hverjum vonbrigðum. En ég var
nú að segja ykkur annað, sem
ég vissi um frú Fry. Mér hafði
verið sagt, að hún hefði fengið
frú Clare til að biðja Lou að
vera hér kyrr yfir helgina,
ríkisráðuneytinu. í þeim til-
vikum, sem það á við, hafið
þér rétt til beins aðgangs að
forsætisráðherranum.
(2) Öryggisþjónustan er
hluti af vörnum ríkisins.
Hlutverk hennar er að verja
ríkið í heild, fyrir innanað-
og utanaðkomandi hættu, staf
andi af njósnum eða skemmd
arverkum, eða aðgerðum per
sóna eða samtaka, hvort held
ur utan frá eða innanlands,
sem talizt geta byltingar gegn
ríkinu.
(3) Þér skuluð gæta þess
sérstaklega, að starf öryggis-
þjónustunnar sé stranglega
takmarkað við það, sem nauð
35
synlegt er til framkvæmdar
þessu skyldustarfi.
(4) Það er áríðandi, að ör-
yggisþjónustunni sé haldið
fullkomlega utan við alla póli
tíska hlutdrægni eða áhrif,
og hún hafist ekkert það að,
sem gæti gefið tilefni til að-
dróttana, að það sé gert í
þágu nokkurs sérstaks flokks
þjóðarinnar eða neins annars
en verndunar ríkisins sem
heildar.
(5) Engin rannsókn skal
framkvæmd af hálfu nokk-
urrar stjórnardeildar, nema
þér séuð sannfærður um, að
það sé í alþjóðarhag og við-
komandi vörnum ríkisins,
samkvæmt skýrgreiningu í
2. grein.
(6) Þér og starfslið yðar
skuluð hafa fast skipulagðar,
upplýsingar um einstök mál,
þannig að ráðherrar þurfi.
ekki að fást við smáatriði
en fái hinsvegar upplýsingar
um þau ein mál, sem nauð-
synlegt er að ráðfæra sig um
við þá!
(IV) Almennar reglur.
Eftir að hafa heyrt allmargar
og miklar upplýsingar, fann ég,
að það var almennt talið, að
reglugerð Sir David Maxwell
Fyfe nær yfir viðeigandi atriði.
Ég skal leitast við að gefa yfir-
lit yfir það helzta:
(1) Yfirmaður öryggisþjón
ustunnar er beint ábyrgur
vegna kvefsins. Eg vissi
það þegar Fry gamli hlustaði
óvænt á okkur tala um, að frú
Clare væri að fara í ferð, og að
það var konan hans, sem hann
fór þá beint út og talaði við. Ég
lagði ekkert upp úr þessu þá,
en undir eins og ég heyrði um
farmiðana hans Clare til Nice,
gagnvart ínnanríkisráðherr-
anum, varðandi gagnlega og
rétta starfsemi þjóðarinnar,
en alla jafna ekki gagnvart
forsætisráðherranum.
(2) Samt sem áður er ör-
yggisþjónustan ekki deild í
innanríkisráðuneytinu. Hún
vinnur sjálfstætt undir for-
ustu yfirmanns síns, en getur
og gerir að leita leiðbeininga
hjá utanríkisráðherra, auð-
vitað alltaf að því tilskildu,
að störf hennar verði jafnan
að vera laus við pólitíska hlut
drægni eða áhrif.
(3) Hlutverk öryggisþjón-
ustunnar er að vernda alrík-
ið fyrir hættum, sem ógna
því sem heild, svo sem njósn-
um af hálfu erlends ríkis, eða
innlendum samtökum, sem
vilja gera byltingu í ríkinu.
Til þessa verður hún að safna
upplýsingum um einstaklinga
og afhenda þær þeim, sem við
á hverju sinni. En hún má
ekki — jafnvel þótt ráðherra
eða ráðuneyti fari fram á það
— taka þátt í rannsókn á
einkalífi einstaklinga, nema
því aðeins það sé nauðsyn-
legt vegna varna ríkisins í
heild.
(4) Yfirmaður öryggis-
þjónustunnar má snúa sér til
forsætisráðherra sjálfs, ef um
er að ræða sérlega mikilvæg
eða vandmeðfarin mál, en
þarmeð er ekki sagt, að for-
sætisráðherrann beri neina
beina ábyrgð á öryggisþjón-
ustunni. Og vissulega er sú
ábyrgð alls engin, hvað dag-
leg störf snertir. Það væri
rangt af forsætisráðherra að
taka á sig slíka ábyrgð, vegna
þess, að hann getur ekki í
framkvæmdinni haft nægi-
legt eftirlit, og hefur ekki
skrifstofulið til þess.
(V) Framkvæmd reglnanna.
Af þessum reglum leiðir, að
sé yfirmaður öryggisþjónustunn
ar í vafa um eitthvert atriði
skyldna sinna — eins og til dæm
is ef honum berst vitneskja um
ráðherra eða mann í hárri opin-
berri stöðu, sem gefur til kynna,
að hann geti verið hættulegur
öryggi ríkisins — þá ætti hann
að ráðfæra sig við innanríkis-
ráðherrann. Ráðherrann verður
þá að taka á sig ábyrgðina af
frekari aðgerðum, þ. e., hvort
og ályktaði, að það væri í sam*
bandi við þá, sem frúin hafði
látið niður dótið sitt . . . ja, þá
fór þetta að koma saman. En
ekki nægilega til að sannfæra
neinn. Ég varð að finna eitt-
hvað betra en þetta.
gera skuli ráðstafanir til að
eyða hættunni eða láta sér hana
lynda. Og ef svo mistök verða,
er það innanríkisráðherrann,
sem er ábyrgur gagnvart þing-
inu.
Mér hefur verið bent á það,
að þegar um er að ræða hegðun
ráðherra væri heppilegra fyrir
yfirmann öryggisþjónustunnar
að snúa sér beint til forsætis-
ráðherrans, heldur en innanrík-
isráðherrans, vegna þess, að
innanríkisráðherrann kynni að
kinoka sér við að fara að rann-
saka hegðun starfsbróður síns.
Flestir voru þó þeirrar skoðun-
ar, að í öllum tilvikum ætti að-
gangurinn að innanríkisráðherr
anum að vera sjálfsagður og
vafalaus.
(VI) öryggisráðuneyti.
Flestir töldu það ekki æski-
legt að setja upp sérstakt ör-
yggisráðuneyti, og það af þess-
um ástæðum: Það er mikilvægt,
að hvert ráðuneyti stjórnarinn-
ar sé talið ábyrgt fyrir eigin ör-
yggi. Það gæti leitt til kæru-
leysis ef hvert ráðuneyti fyndi,
að það gæti varpað áhyggjun-
um af öryggi sínu á aðra. Örygg
isþjónustan gerir mikið gagn
með því að ráðleggja ráðuneyt-
unum heilt um öryggismál
þeirra, en hún ætti hinsvegar
ekki að taka þau í sínar hendur.
Ef það er rétt, að hvert ráðu-
neyti beri ábyrgð á eigin öryggi,
þá ber öryggisþjónustan ábyrgð
á öryggi ríkisins í heild. Flestir
létu það álit í Ijós við mig, að
það ætti að vera á ábyrgð innan-
ríkisráðherrans, en ekki sér-
staks ráðherra.
19. kafli.
ÖRYGGISÞJÓNUSTAN
1961 og 1962.
(I) Hún grennslast um Ward. "
Það var 20. janúar 1961, að
Ward hitti Ivanov í fyrsta sinn.
Fljótt tókst með þeim mikil vin-
átta. Öryggisþjónustan frétti um
þessa vináttu þeirra og vildi
kynnast henni nánar. Hinn 8.
júní 1961 (fjórum vikum fyrir
Cliveden-helgina) fór maður frá
Öryggisþjónustunni og hitti
Ward í veitingahúsi í Maryle-
bone. Skýrsla hans hljóðar
þannig:
— Já, miklu betra, sagði Toby.
Skýrsla Dennings um Profumo-málið