Morgunblaðið - 01.12.1963, Blaðsíða 17

Sunnudagur 1. des. 1963
MORCUNBLAÐIÐ
17
„Öll á leiðinni
að vera eitt“
Fyrir h.u.b. 20 árum skrifaði
Bandaríkjamaðurinn Wendel
Wilkie, sem verið hafði í fram-
boði á móti Roosevelt forseta,
bók, er hann nefndi: „One
World“, þ. e. „Einn heimur“. Þar
ræddi hann um hin auknu tengsl
milli allra þjóða heims og hver
áhrif þau hlytu að hafa á við-
horf manna og líf. Aldrei hefur
þessi staðreynd „eins heims“
komið berar fram en þegar fregn
in um morð Kennedys forseta
barst um alla jarðkringluna á
örskammri stundu með þeim við-
brögðum almennings, sem al-
kunn eru. Fáir hafa lýst þeim
betur en Þórarinn Björnsson,
skólameistari Menntaskólans á
Akureyri, gerði strax morguninn
eftir morðíð. Hann sagði m.a.:
„Kennedy Bandaríkjaforseti er
látinn". — Þessi orð bárust
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugard. 30. nóv.
um allan heim á örskömmum
tíma í gærkvöldi. Ég efast um að
nokkur orð hafi nokkurn tíma í
einni svipan snortið viðkvæman
streng í brjóstum jafn margra.
Aldrei höfum við ef til vill fund-
ið það fremur, hvað við erum
háð hvort öðru og hve miklu líf
og dauði eins manns getur varð-
að örlög okkar allra. Við erum
öll á leiðinni að verða eitt. Sú
hugsun varð mér eini vonar-
bjarminn í skugganum í gær-
kvöldi."
Ólíkt hafast
þeir að
Eðlilegt var, að frjálsar þjóð-
ir væru gripnar sorg og söknuði,
því að Kennedy var óumdeildur
leiðtogi þeirra. Því athyglisverð-
ara er, að sömu tilfinningar vökn
uðu einnig í löndunum bak við
járntjald. New York Times segir
frá því, að Krúsjeff hafi með
margvíslegu móti og á óvenju-
legan hátt lagt sig fram um að
sýna, hversu Sovétveldið var
djúpt snortið af dauða Kennedys.
Síðar í sömu fregn segir:
„Enginn vafi gat leikið á því,
hversu djúpa tilfinningu andlátið
hafði vakið meðal óbreyttra
sovézkra borgara. Það var ekki
einn Bandaríkjamaður í borg-
inni (Moskvu), sem ekki fengi
samúðarkveðju frá sovézkum
vinum og jafnvel fjarlægum
kunningjum.
Á skrifstofu New York Times
klipptu sovézkir starfsmenn
mynd af forsetanum úr gömlu
tímariti, settu svarta umgjörð ut-
an um hana og festu hana á vegg-
inn. Undir hana settu þeir stór-
an vönd af hvítum blómum.“
Eitt var þó það land og raun-
ar ekki lítið, sem skar sig úr.
í sama New York Times blaði er
sagt frá því, eftir öruggum heim-
ildum í Peking, að skólabörn þar
hafi klappað lof í lófa, þegar
þeim var sagt frá andláti Kenn-
edys, enda hafði áróðursvélin í
Peking lýst honum sem „versta
manni i heimi.“
Eftir ákveðnum manni var
haft, að hann hefði sagt, þegar
honum var skýrt frá morðinu:
„Þetta eru góðar fréttir. Hann
var mjög vondur maður.“
í samræmi við þetta voru birt-
ar óhugnanlegar teiknimyndir
»f forsetanum látnum í málgagni
kommúnista þar eystra, og síðan
hefur hver svívirðingargreinin
birzt af annarri. Á „friðarþingi" í
Varsjá neituðu Kína-kommar að
risa úr sætum til heiðurs hin-
«m látna forseta.
Allur er varinn
p;óður
Fásinna væri aS ætla, að öll
hætta af kommúnistum í Sovét-
ríkjunum sé hjá liðin. En þessi
samanburður á viðbrögðum
þeirra og Kína-komma er samt
lærdómsríkur. E.t.v. lærdómsrík-
ari en langir greinarflokkar eða
heilar fræðibækur. Vonin um
frið byggist ekki sízt á því, að
heilbrigt óspillt hugarfar fái að
ráða. Kommúnistar þykjast trúa
og trúa vafalaust sumir, að skipu-
lag þeirra verði ofan á, ef frið-
samleg sambúð og samkeppni
helzt. Við hinir höfum ekki
minni trú á okkar eigin skipu-
lagi, frjálsræði og mannréttind-
um.
Það er vegna þess, að þótt
hægt fari sýnist þróunin í Sovét-
Rússlandi sækja í frelsisátt, sem
ástæðu gefur til hóflegrar bjart-
sýni. Fregnirnar frá Kína sanna
hins vegar, hvernig hatur og of-
stæki umhverfir huga mannfólks-
ins. Ekki er ýkja langt síðan sams
konar hugarfar var allsráðandi í
sjálfum Sovétríkjunum. Enn
skortir allt öryggi fyrir, að það
brjótist þar ekki til valda á ný.
Jafnvel í meginlandi frelsisins,
Bandaríkjunum, hefur hver ógn-
aratburðurinn rekið annan. Dæm
in sanna, að erfitt er að gæta
þjóðhöfðingja svo að hann sé úr
allri hættu fyrir morðárás, eink-
um ef hann sjálfur vill ekki una
ýkja strangri öryggisgæzlu. Hitt
er óskiljanlegra, að ekki skuli
hafa verið unnt að gæta sjálfs
morðingjans fyrir morði. Því mið
ur hlýtur það að vekja marghátt-
aða tortryggni, einnig þjóða á
milli, þegar hugir manna voru
búnari til samvinnu og e.t.v. sátta
en oftast ella. Þegar slík ósköp
gerast í sjálfu höfuðvígi frelsis-
ins, við hverju má þá búast þar
sem ofbeldi liggur í landi?
Var Halldór heila
þveííinn?
Ummæli sr. Gunnars Bene-
diktssonar uim Halldór Kiljan
Laxness og Sikáildatíma hans
hafa að vonum vakið mikla at-
hygli. Sr. Gunnar sagði í Þjóð-
viljanum hinn 17. nóvember
s,l. m.a.:
„Það er sagnfræðileg stað-
reynd, hvenær Halldór var í
Sovétríkjunum, og um þær
farir hefur hann rætt og ritað
meira en um nokkuð annað, en
þó veit maður ekkert um það,
hvað hann hefur heyrt þar og
séð. Það eitt er nokkurn veginn
vúst, að maðurinn hefur orðið
fyrir þeirri handtéringu, sem
nefnd er heilaþvottur og er ein
af nýjustu hernaðaruppfinning-
um stórveldanna. En hver þvoði
Halldór, og hvar var hann þveg-
inn? Það er hin torleysta ráð-
gáta, og það út af fyrir sig er
merkilegit rannsóknarefni. Var
hann þveginn í Rússlandi, svo
að hann sá allt öfugt, og sá
þvottur síðan þveginn af honum
í auðvaldsheiminum, svo að hlut
irnir fóru í sam.t lag aftur? Eða
sá hann rétt í Rússlandi frá upp-
hafi sinnar reisu þangað og
heilaþvotturinn síðan fram-
kvæmdur frammi fyrir Hátign-
um hins vestræna heims, sem
Nóbelsskáildið hefur þurft að
heimsækja um allar jarðir?
En skítt með allan heilaþvott,
ef einhverja lógík væri að finna
í allri vitleysunni."
Var Krúsjeff
einnio; þveginn?
Þessi fullyrðing sr. Gunnars
um, að Halldór Kiljan Laxness
ihafi orðið fyrir heilaþvotti er
því umhugsunarverðari þegar
hún er borin saman við það, er
stóð í Þjóðviljanum hinn 15. okt
óber s.L:
„Frásagnir Kiljans um Stalíns
tímabilið eru í næsta góðu sam-
ræmi við mat og lýsingar Krúst-
joffls, forsætisráðherra, og ann-
arra valdamanna í Sovétríkjun-
um. í Skáldatima er hvergi farið
út fyrir þann rarnma sem þeir
hafa markað, engin tilraun gerð
til að kafa dýpra eða skyggnast
lengra, þótt Kiljan kunni að
vísu að ydda orð sín og sjónar-
mið á listrænni og afdráttar-
lausari hátt en stjórnmálamönn-
um og rihöfundum er lagið
austantjalds. En stjórnmálin í
Skáldatíma eru í býsna miklu
samræmi við opinbera söguskoð-
un í Moskvu um þessar mundir,
á svipaðan hátt og fyrri bækur
Kiljans frá Sovétríkjunum, „í
auisturvegi", og „Gerska ævin-
týrið“ þóttu einnig góð latína
þegar söguskoðunin var önnur.“
Ekki er hægt að koma þessu
tvennu saman, að skoðanaskipti
slík sem Kiljans hljóti að stafa
af „heilaþvotti“ og þó hafi hann
ætíð verið í samræmi við breyti-
lega „söguskoðun" þar eystra,
nema með því, að þeir, er „sögu-
skoðuninni“ réðu hafi sjálfir
verið „heilaþvegnir"! Sjálfsagt
mundi sú skýring á skoðuna-
skiptum Krúsjeffs og félaga hans
ekki vera fjarri Kínakommum,
sem fýsir að heilaþvo Krúsjeff á
ný.
Hvað sem heilaþvotti líður,
minnir allt þetta orðaskak
kommúnista illilega á kattar-
þvott. Þeir vita ekki sitt rjúk-
andi ráð, hver höndin er uppi
á móti annarri, og skýrmgarnar
enda í mótsögnum. Nær væri
þessum mönnum að játa það,
sem þeim skárri þeirra hlýtur
fyrir löngu að vera oiðið ljóst,
að þeir hafa illilega látið blekkj-
ast og ber því að biðja afsök-
unar á tilraunum sínum til að
blekkja aðra.
Hratt flýgur stund
Nú eru liðnar þrjár vikur frá
því, að samkomulag náðist um
að tekið yrði mánaðar hlé til að
kanna, hvort kaupdeilurnar yrðu
leystar með .samningum. Þótt
mönnum virðist lítið hafa miðað
áfram má segja að eðlilegur gang
ur hafi verið eins og málin lágu
fyrir.
Launþegafélög 'hafa sett fram
kröfur sínar eða ítrekað þær, en
atvinnurekendur telja sig alils ó-
miegnuga til nokkunrar kaup-
hækkunar. Með þessu er ekki
sagt, að þriggja vikna tíminn hafi
farið til ónýtis. Þvert á móti hafa
bæði atvinnurekendur og laun-
þegar haft víðtækara innbyrðis
samráð en áðu: hefur tíðkast.
Samstarfsnefnd verkalyðsfélag-
anna er nú fulltrúi mun fleiri
félaga en í fyrstu og tók það
með eðlilegum hætti alllangan
tíma að koma þeirri skipan á.
Það var ekki fyrr en um síð-
ustu helgi sem hún taldi tima-
bært eða sig umkomna til að
nefna viðræðunefnd við ríkis-
stjórnina. Áður höfðu þó átt sér
stað meira eða minna formlegar
viðræður ýmtssi verkaiýðsfor-
ingja við ríkisstjórn. Af sinni
hálfu hefur ríkisstiórnin notað
tímann til að kanna viðhorfin
og hver úrræði helzt mundu
horfa til lausnar. Ástæðulaust er
að ásaka nokkurn fyrir óþarfa
drátt. Hitt er ótvírætt að sízt
veitti af þeim fresti. sem ríkis-
stjórnin óskaði eftir. Enn \erð-
ur ekkert um það sagt, hvort
hann nægir né heldur hvort við-
hlítandi samkornulagi verður á
komið. En oftast er það svo í
vinnudeilum, að verulegur skrið-
ur kemst ekki á málin fyrr en
síðustu dagana og aðilar slaka
ekki til fyrr en í síðustu lög.
Vilja menn rétta
hlut liinna
verst settu?
Af margháttuðum skýrslum
og athugunum, er nú liggja fyr-
ir, sést það, sem mönnum raun-
ar kom saman um frá upphafi,
að þörf er á að bæta hag þeirra,
sem verst eru settir. Fullyrt er,
að hraðfrystihúsin, þar sem al-
mennast er unnið fyrir hina
lægstu taxta, skorti getu til þess
af eigin rammleik að hækka
kaup. Óhjákvæmilegar hækkan-
ir verði því að bæta þeim með
einum eða öðrum hætti. Úr þessu
verður að skera og finna leiðir
til þess, að bæta hag hinna lægst
launuðu. í útvarpsumræðunum
á dögunum létu allir svo sem
það væri þeirra mesta áhuga-
mál. Nú reynir á, hvort þar fylg-
ir hugur máli.
Á að stefna í
ófæru?
Því almennari sem kauphækk-
anir verða, því líklegra er, að
beinar neyðarráðstafanir verði
óhjákvæmilegar. Þá er hættan
sú, sem hingað til hefur oftast
orðið að veruleika, að enginn
verði betur settur en áður og
hinir lakast settu enn verr en
fyrr. Út úr þessum vítahring
verður að brjótast. Það er unnt,
ef vilji ráðamanna í verkalýðs-
hreyfingu, meðal vinnuveitenda
og í ríkisstjórn'og á Aiþingi er
fyrir hendi. Ef annarleg sjónar-
mið verða ofan á, verður vax-
andi vandi ekki um flúinn. Ef
til vill hyggja sumir gott til glóð-
arinnar og ætla, að auknir erfið-
leikar muni ríða ríkisstjórninni
að fullu. Þeir sem svo kunna
að hugsa, setja hagsmuni sína
af pólitiskri togstreitu ofar hags-
munum þeirra, er þeir þykjast
vera að berjast fyrir. Að sjálf-
sögðu verður ríkisstjórnin að
taka afleiðingunum af ástandi
þjóðfélagsins hverju sinni og því
ástandi sem skapazt kann, og
gera nauðsynlegar raðstafanir
til leiðréttinga. Hitt er víst, að
henni kemur ekki til hugar að
fylg'ja fordæmi Framsóknar í
desemberbyrjun 1958 og flýja af
hólmi, þegar mest á reynir. Að
óreyndu skal því og ekki trúað
— enda mun í viðræðum hingað
til ekkert hafa komið fram, sem
til þess bendi — að þeir, sem
raunverulega bera ábyrgð innan
verkalýðshreyfingarinnar, vilji
vísvitandi stefna i ófæru. Menn
verða að átta sig á, að hér er
við að etja vanda, sem vafizt
hefur fyrir mönnum undanfarna
áratugi. Hann hecur ekki tekizt
að leysa af því hann er ekki
auðleystur og verður ekki leyst-
ur nema með góðvild og þolgæði
á alla vegu.
Stytting vinnu-
tíma
Þess var áður getið, að skýrsl-
ur staðfesti að bæta þyrfti kjör
þeirra, sem verst eru settir.
Jafnframt er þess að gæta, að
sömu skýrslur sýna einnig að at-
vinnutekjur flestra eru svo mikl-
ar, að með nokkrum leiðrétting-
um má telja viðhlítandi. Höfuð
meinsemdin er, að vinnutími er
of langur. Sumar atvinnugrein-
ar, svo sem fiskverkun ýmiss
konar, krefjast skorpuvinnu. En
yfirleitt eru angin rök til þess,
að verkamenn á íslandi ættu að
þurfa að vinna lengur en með
öðrum þjóðum tíðkast, því síður
sem allsherjar reynsla og vísinda
legar rannsóknir sanna, að óhóf-
legur vinnutími veitir ekki,
þegar til lengdar lætur, meiri af-
köst en skaplegur. Það er ekki
af tilviljun heldur byggt á marg
staðfestri reynslu og athungun-
um, að 8 tíma vinnudagur er nú
víðast talinn hámark þegar til
langframa lætur. Erfitt er að
koma við skyndibreytingu í
þessu, en augljóst er að hverju
ber að stefna. Ef svo vel skyldi
takast, að nú næðist vinnufriður
til einhverrar frambúðar, þá ber
vissulega að nota tímann til raun
hæfrar tryggingar hóflegum
vinnudegi á íslandi með svipuð-
um hætti og í öðrum nálægum
löndum er fyrir löngu upp tek-
inn.
Ekki er allt
reikningsdæmi
Annað mál er, að við íslend-
ingar höfum um margt sér-
stöðu. Þjóðfélag okkar er ekki
unnt að bera saman við full-
þroskuð stór þjóðfélög, þar sem
iðnþróun er langt á veg komin.
Þetta verður ekki sízt að hafa
í huga, þegar rætt er um hag-
vöxt hér á landi og samanburður
gerður á milli ára eða við önnur
lönd. Vegna þess að við viljum
halda uppi sjálfstæðu þjóðfélagi
í okkar stóra og erfiða landi, þá
hljótum við að bera ýmiss kon-
ar kostnað, sem aðrir geta spar-
að sér. Við verðum að minnast
þess, að margt í mannlegu lífi er
ómögulegt að reikna í tölum.
Ýms ómetanleg verðmæti er
ekki unnt að meta til fjár, enda
er sannast bezt að segja, að
skýrslur um afkomu fyrirtækja
og einstaklinga segja sjaldnast
alla söguna. Mjög veltur á því,
að með tölur sé farið af sam-
vizkusemi og réttsýni. Þær er
ekki síður hægt að nota til
blekkingar en til sannleiks leit-
ar.