Morgunblaðið - 03.12.1963, Side 12

12
MQRGUNBLAÐIÐ
i
Þriðjudagur 3. des. 1963
Stefna Sovétstiómar
ÓL.ÍKL.EGT er, að handtaka pró-
fossors Barghoorn standi í
nokkru sambandi við stefnu
Sovétstjórnarinnar gagnvart
Bandaríkjunum eða njósnir út af
fyrir sig. Yfirgnæfandi líkur eru
fyrir því, að handtaka prófessors
ins sem var þama í einkaerind-
um, sé klunnalegt bragð í innan-
ríkispólitík Sovétríkjanna. Henni
er ekíki ætlað að hræða okkur
heldur þjóðir Sovétríkjanna,
einkuan mienntamennina. Þó er
einnig hugsanlegt, að Sovét-
stjómin vilji með þessu gefa er-
lendum ferðamönnum til kynna,
að varlegra sé fyrir þá að hugsa
sig tvisvar um, áðuir en þeir
hefja að eigin frumkvæði óbeina
þátttöku í hinu kaldrifjaða stjórn
málatafli milli austurs og vest-
urs.
Því það er kaldrifjað tafl, og
verður það vafalaust enn um
sinn, hvort sem reynt veorður að
draga fleiri erlend fórnardýr
fram í sviðsljósið eður eigi.
Öruggt má telja, að prófessor
Barghoorn hafi verið handtekinn,
annaðhvort samkvæmt skipun
frá háttsett'um flokksmönnum,
sem með því # vildu reyna að
spilla sambúðinni við Vesturveld-
in, eða þó líklega öllu fremur,
samkvæmt skipun frá æðsta
valdsmanni Sovétríkjanna (sem
er ennþá Nikita Krúsjeff, að því
er bezt verður vitað) í þeim til-
gangi að breyta snögglega um
til hins verra í sambúðinni við
Vestixrveldin.
í síðara fallinu er þó alls ekki
öruggt, að kólnandi straumur á
menningarsviðinu milli áður-
nefndra ríkja, þurfi endilega að
hafa í för með sér kólnandi
stjórnmálaleg skipti þeirra í
millurn.
Mögulegt væri að semja, og
shalda í heiðri samikomulagið um
bann við kjarnorkuvopnatilraun-
uni, og gera Bandaríkjamönnum
þó um leið ókleift að eiga bróð-
urlegt samstarf við Rússa.
Menn á Vesturlöndum gera
sér naumast fulla grein fyrir
þeirri hörðu baráttu, sem nú er
háð innan Sovétríkjanna. Öllum
er kunnugt, eða ætti að vera
kunnugt, að stefna Krúsjeffs hef-
ur leitt hann í erfiðleika á ýms-
um sviðum, en færri gera sér
ljósa þá almennu erfiðleika, sem
skapazt af þeirri nauðsyn að
gera hvorttveggja í senn, að auka
frjálsræði Sovétskipulagsins, en
halda jafnframt. þeirri frjáls-
ræðisaukningu innan vissra
marka.
Sérstaklega er erfitt að meta,
hve. sterk andstaða sovézku
menntastéttarinnar er gegn þeirri
stefnu stjómarinnar að segja
þeim fyrir, hvað þeir eigi að
hugsa — og sérstaklega að
stöðva ýjar tilraunir í listum og
andæfa því. að þeir kynni sér
hugsanagang Vesturlandabúa.
Allt kann þetta að virðast fjar-
skylt hinu uppspunna njósna-
roáli. En þó er þetta nátengt.
í um það bil ár hefur afar
heiftúðleg barátta staðið yfir
milli Ný-Stalinista og hinna
frjálslyndari manna. Krúsjeff
hefur stutt þá á víxl, og uimfram
allt reynt að halda hinum vold-
ugu fylkingum innan skynsam-
legra marka.
Seint á síðastliðnu sumri þá
virtist svo sem hin frjálslyndari
öfl innan kommúnistaflokksins
hefðu farið með sigur af hólmi
á öllum vígstöðvum. Af mikilli
þrákelkni og kjarki höfðu þeir
staðizt heiftarlegar og tillitslaus-
ar árásir afturhaldsaflanna. Þær
hófust í desember í fyr-ra, er
Krúsjeff var leiddur á sýningu
nútímamálverka, með tilætluð-
um árangri, og þær stóðu allt til
vors, en þá stóð Krúsjeff sjálfur
í fararbroddi þeirra, sem héldu
uppi hörðum árásum gegn Ehren-
burg, Yevtushenko, Nekrasov og
öðrum rithöfundum.
Nú var álitið, að hinir frjáls-
lyndari hefðu verið hraktir út af
sjónarsviðinu, en svo var eigi.
Þeir hófu gagnsókn og hlutu svo
eindreginn og öflugan stuðning
bæði frá hinum eldri varfærnari
listamönnum og hinum yngri, að
flokkurinn varð að breyta um
stefnu.
Hér eru ekki tök á að rekja
alla atburði þessa stormasama
tímabils. Það átti sér engar hlið-
stæður í sögu Sovétríkjanna. Þótt
lauslegar fragnir bærúst annað
slagið til Vesturlanda frá lokuð-
um fundurh í Sovétríkjunum, þar
sem heitar umræður fóru fram
um þessi mál fyrri hluta árs
1963, þá er raunar ógjörningur
að greina ástæðumar fyrir því,
að Krúsjeff taldi nauðsynlegt að
láta undan síga. En við getum
gert okkur í hugarlund baráttu
fólksins fyrir vaxandi frjálsræði.
Lífskjör þess voru slík að það
hafði ekki miklu að tapa. Það
taldi, að með því að andmœla
afturhaldsöflunum af nægum
þrótti, þá kynni það að ríða
baggamuninn í baráttu hinna
stríðandi afla — og í vorsta falli
Eftir Edward
Crankshaw
biði þeirra þá hlutverk píslar-
vottsins. (Píslarvottum. Stalins-
tímans gafst yfirleitt ekki kostur
á að láta til sín heyra).
Sem dæmi um þann upptreisn-
aranda, sem þá var ríkjandi má
nefna ræðu, sem hinn frægi kvik
myndastjóri, Romim, hélt snemma
á árinu þar sem hann fór napur-
yrðum, ekki aðeins um spámenn
hins menningarlega afturhalds,
sérstaklega rithöfundinn Kochet-
ov, heldur einnig afstöðu hátt-
settra manna í kommúnista-
flokknum.
„Stalinisminn er ekki dauður"
sagði hann. Sömu mennirnir, sem
réðu stefnunni í lista- og menn-
ingarmálum á 5. tug aldarinnar
eru aftur í fullum gangi, og
beita sömu óhreinu og óheiðar-
legu baráttuaðferðunum. „Hefur
nokkuð verið stjakað við þessum
mönnum“ „Nei enginn hefur
einu sinni vogað sér að ávíta þá“.
Því næst beindi Romm geiri sín-
um að mánaðarritinu „Október"
en í því fagnaði þáverandi rit-
stjóri þess, áðurnefndur Koche-
tov, yfirvofandi sigri Ný-Stalin-
ismans. Romm sagði: „í fjórum
tölublöðum þess árið 1962 birtust
greinar, þar sem reynt var að
rugla dómgreind fólks um allar
framfarir í sovézkri kvikmynda-
gerð og gera marga af fremstu
leiklistarmönnum Sovétríkjanna,
Harður árekstur varð við Hólmsárbrú sl. suunudag. Mikil hálka var á veginum og báðir bilarnir
sem í árekstrinum lentu, voru keðjulausir. Myndina tók Sv Þ. af öðrum bílnum, sem skemmd.st
mikið. Yið bílinn eru Jónas Bjarnason, lögregluþjónn, og Borgþor Þorhallsson, ranusoknarlog-
reglumaður.
Harður árekstur við
Hólmsárbrú
ARÐUR ÁREKSTUR varð rétt
estan við Hólmsárbrú á Suður-
Lndsvegi um kl. 4 sl. sunnudag.
ar lenti saman Dodge-fólksbíll
; Mercedes Benz vörubíll.
Áreksturinn varð með þeim
;tti, að fólksbíllinn var á leið
austur, en skammt á undan
honum var annar fólksbíll. Sá
nam skyndilega staðar og varð
ökumaður Dodge-bílsins að
beygja til hægri til að forða því
að lenda aftan á henni.
í sömu svifum kom vörubíll-
inn á móti og varð árekstri ekki
forðað. Mikil hálka var á vegin-
um er áreksturinn varð og voru
báðir bílarnir keðjulausir.
í fólksbílnum voru þrir piltar
úr Reykjavík. Einn þeirra, sem
sat í aftursæti, hlaut höfuðhögg
og var fluttur á Slysavarðstof-
una. Meiðsli hans munu ekki al-
varlegs eðlis. í vörubílnum voru
tvö börn, auk ökumanns. Ekki
urðu meiðsli í þeim bíl.
Báðir bílarnir eru mikið
skemmdir, einkum þó fólksbill-
inn.
baeði af eldri og yngri skólanum
tortryggilega frá pólitískuim sjón
arhóli. Þessar greinar áttu rót
sína að rekja til sömu manna og
áður stjórnuðu baráttunni gegn
hinum „heimilislausu heimsborg-
urum“ sem svo voru nefndir. Það
virðist svo sem við getum ekki
leyft okkur að gleyma liðnum
tíma.......“
Hvað viðkom liinni frægu ræðu
Krúsjeffs um Stalin, þá sagði
Romm, að hún hefði ekki verið
fullnægjandi. „Allháttsettur opin
ber embættismaður sagði við
mig, þegar Krúsjeff flutti ræð-
una: — Hlustaðu! Flokkurinn
hefur sýnt mikla dirfsku. Kynntu
þér ræðu félaga Krúsjeffs og það
nægir þér. Hví skyldirðu vera að
reka nefið í slíka hluti? En það
er nú ljóst, að þetta var ekki
nóg. Við verðum að hugsa, tala
og skrifa sjálfstætt. Það er mjög
mikilvægt að fletta ofan af Stalín
en ekki er síður mikilvægt að
gefa glöggt auga þeim arfi, sem
hann hefur látið eftir sig.“
Það voru Romm og hans líkar,
sem með allsherjargagnárásum
gegn yfirvöldunum gerðu Krús-
jeff ljóst snemma sumars, að
hann átti ekki um annað að velja
en annaðhvort hverfa aftur til
þeirtrar stefnu að tortíma and-
stæðingum sínum (af augljósum
ástæðum hvarf hann ekki að því
ráði) eða ná samkomulagi við þá.
Hann kaus samkomulag.
En vandamálið var ekki leyst,
aðeins skotið á frest. Hreyfing
sovézkrar menntastéttar í átt til
vesti-ænna hugmynda og áhuga-
mála heldur áfram. Hvernig á
að stöðva hana? Stjómin I
Moskvu hikar við að grípa til
beinna ofbeldisaðgerða en tekur
heldur þann kost, að reyna að
hafa hernil á henni með sýningar-
aðgerðum,* gegn fórnardýrum,
sem eru málinu alveg óviðkom-
andi. Prófessor Barghoorn er
naestum örugglega fórnai'dýr
slíks herbragðs.
Sextugur:
Gísli Guðmundsson
alþingismaður
GÍSLI Guðmundsson, alþingis
maður, varð .sextugur í gær.
Gísli fæddist á Hóli á Langa-
nesi, sonur hjónanna Guðm.
Gunnarssonar og Kristínar Gísla
dóttur. Systkin Gísla éru Odd-
ný, kennari, og Gunnar, járn-
smiður’.
Gísli útskrifaðist úr Gagn-
fræðaskólanum á Akureyri 1919
og stundaði verzlunarstörf og
barnakennslu næstu ár. 1923 fór
hann í Menntaskólann í Reykja
vík og lauk stúdentsprófi þar
1926. Næsta vetur las hann ís-
lenzk fræði við Háskóla íslands,
en árið 1930 varð hann ritstjóri
Tímans. Gegndi hann því starfi
fram til ársins 1940, en jafnframt
var hann ritstjóri Nýja dag-
blaðsins 1934-36.
Þingmaður var Gísli kosinn
fyrir Framsóknarflokkinn í N-
Þingeyjsirsýslu árið 1934. Sat
hann á þingi til ársins 1915. er
hann sagði af sér þingmennsku
sökum sjúkleika. 1949 var Gísli
aftur kosinn á þing og hefur set-
ið þar síðan. Hefur hann verið
þar hinn athafnasamasti.
Kona Gísla er Margrét Arna-
dóttir frá Gunnarsstöðum í Þist-
ilfirði. Eiga þau eina dottur
barna, Kristínu, oand. med.
Gísli er greindur maður og
fjölfróður, enda er það margra
manna mál, að Framsóknarmónn
um þyki engu máli vel ráðið,
nema hans ráð komi til. — Vinir
hans senda honum beztu kveðj-
ur á þessum tímamótum í lifl
hans.
Lánasjóðir
s|á"i/a[rét¥€BrS3EIi3
Þingsálykiunartillaga um athugun á
aukningu og skipan þeirra
SVERRIR JÚLÍUSSON hefur
lagt fram svohljóðandi tillögu
til þingsályktunar á Alþingi:
„Alþingi ályktar að fela rík-
isstjórninni að láta rannsaka
möguleika á auknum stofnlán-
um til sjávarútvegsins, til þess
að tryggja eðlilega uppbyggingu
og fjárfestingu í þessari mikil-
vægu framleiðslugrein lands-
manna. Sé jafnframt látin fram
fara athugun á sem hagkvæm-
astri skipan með samræmdri eða
sameinaðri starfsemi stofnana
þeirra, er veita stofnlán til sjáv-
arútvegsins.
Ríkisstjórnin skipi 5 manna
nefnd til að vinna að þessu verk
efni. Verð iniðurstöður nefndar
innar lagðar fyrir næsta reglu-
legt Alþingi. Kostnaður við störf
nefndarinnar greiðist úr ríkis-
sjóði“.
Aukning á eðlilegum stofnlánum
til sjávarútvegsins
í niðurlagi greinargerðar til
lögunnar segir m.a., að fyrir
flutningsmanni tillögunnar vaki
fyrst og fremst að „aukin verði
eðlileg stofnlán til sjávarútvegs-
ins og þanni.g stuðlað að heil-
brigðri þróun þessa undirstöðu
atvinnuvegar landsmanna og jafn
framt girt fyrir, að óumsamdar
lausaskuldir verði rekstri sjáv-
arútvegsins fjötur um fót, eins
og komið var, þegar lögin um
heimild Stofnlánadeildar sjávar
útvegsins við Landsbanka ís-
lands til að opna nýja lánaflókka
voru sett, eða lög nr. 48 29. marz
1961.
Samtímis þessu færi fram at
hugun á sem hagkvæmastri skip
an þessara lánsfjármála með
samræmdri eða sameinaðri starf
semi stofnana þeirra, er veita
sj ávarútveginum stofnlán. Með
þeim hætti mundi fást betri yf-
irsýn yfir, hvað landsmenn
hyggjast fyrir á hverjum tíma
um framkvæmdir í þessum efn-
um. Þá mundu og fást möguleik
ar á að hafa betri stjórn á þess-
um málum en stundum hefur
viljað við brenna. Þá skal og að
sjálfsögðu meta það á hverjum
tíma, hvaða framkvæmdir skuli
ganga fyrir, því að betra er að
fullgera t.d. tvær fiskvinnslu-
stöðvar fyrir komandi vertíð en
að hafa fjórar hálfgerðar, sem
væru ekki tilbúnar til starf-
Framh. á bls. 21