Morgunblaðið - 25.01.1964, Page 13

Laugardagur 25. Jan. 1964
MORGU N BLADIÐ
13
f FYRRAKVÖLD efndi Stúd-
entafélag Reykjavíkur til al-
menns fundar og var um-
ræðuefnið Hannes Hafstein
og Uppkastið í ljósi sögunnar.
Dr. Gunnar G. Schram, rit-
stjóri, formaður félagsins,
setti fund og stýrði honum.
Frummælendur voru rithöf-
undarnir Sigurður A. Magn-
ússon og Guðmundur G.
Hagalín.
Fjörugar umræður urðu að
loknum ræðum þeirra. Allir þeir
er til máls tóku hölluðust gegn
Uppkastinu að undanskildum ein
um, er studdi mál Sigurðar A.
Magnússonar.
Sigurður A- Magnússon flutti
fyrri íramsöguræðuna og
hóf mál sitt með því að skýra
hvers vegna nann kæmi fram á
fundinum, kvaðst a.m.k. hafa það
fram yfir marga eldri menn, að
hann vseri yngri, og þess vegna
iituðust viðhorf hans til málsins
ekki af þeim persónulegu tilfinn
ingum, sem einkenndu afstöðu
eldri kynslóðarinnar. Hann kvað
Það sjónarmið einnig furðulegt,
•em nýlega hefði komið fram í
blaðagrein, að ekki mætti ræða
þessi mál hreinskilningslega eða
fella dóma um látna menn.
Síðan rakti hann í stuttu máli
•ðdraganda bardagans•um upp-
kastið, benti á -að tveir hörðustu
•ndstæðingar Hannesar Hafsteins
l Þjóðræðisflokknum hefðu ver-
ið skipaðir í íslenzku sambands-
laganefndina, og hefðu þeir ver-
ið með sérstakt erindisbréf fÆ
•tjórnarandstöðunni. Hann benti
á að í samningunum hefðu tveir
aðilar átt hlut að máli og báðir
•ett fram ðínar kröfur, en það
væri mál allra dómbærra og ó-
hlutdrægra manna. að þar hefðu
íslendingar þokað Dönum lengra
«n nokkur gat gert sér vonir um,
þar eð Danir gengu að öllum
meginkröfum íslendinga nema
einhliða uppsögn sameiginlegu
málanna. Sigurður vék einnig að
•tferli Skúla Thoroddsens í sam-
bandslaganefndinni og benti í
því sambandi á mikilvægi þeirra
orða sem Ari J. Arnalds lætur
falla í sjálfsævisögunni, ef menn
▼ildu gera sér grein fyrir hvöt-
um Skúla. Síðan rakti ræðumað-
ur í alllöngu máli viðbrögð
tveggja höfuðandstæðinga Hann
esar Hafsteins i Landvarnar-
flokknum, þeirra Jóns Jenssonar,
formanns flokksins, og Einars
Arnórssonar, ritstjóra Fjallkon-
unnar, sem báðir voru meðal lög
lærðustu manna landsins og tóku
eindregna afstöðu með Uppkast-
inu. Hann benti einnig á við-
brögð Dana, og vék stuttlega að
þeim mistökum Hannesar Haf-
•teins að vanmeta áhrif Hannes-
•r Þorsteinssonar og „Þjóðólfs" í
landinu.
Síðan ræddi Sigurður nokkuð
«m uppkastið í ljósi sögunnar og
kvað' það gripið úr lausu lofti, að
dómur þjóðarinnar 1908 hefði
reynzt réttur í ljósi sögunnar.
Kvað hann margt mæla gegn
því, m.a. það að andstæðingar
frunivarpsins höfðu enga von um
betri! 1 samninga, enda stóð allt
fast næstu tíu árin, og það var
hrein tilviljun, að árið 1918 kom
það Dönum vel að taka upp
•amnínga við islendinga, énda
voru það Danir sem um þá báðu.
Frá hinum fjölmennt stúdentafélagsfundi
umræður á stúd-
um Uppkastið
Það væri i>ví íTt í hött að vísa til
sambandslaganna 1918 til að rétt
læta höfnun Uppkastsins 1908.
En ef menn vildu endilega líta á
þetta tvennt samtímis, mætti
minna á það, sem gerðist hér á
landi 1940, 1943 og 1944, en þá
hefðu íslendingar • tekið málin í
sínar hendur og einhliða sagt
upp konungssambandi við Dani,
þó það væri samkomulagsmál.
Þetta 'hefði Ásgeir Þorsteinsson
bent á í blaðagrein og einnig
hitt að samningurinn 1908 hefði
ekki þurft að útiJoka annan samn
ing 1918, ef þörf hefði krafið,
eins og sjá mætti af landhelgis-
samningum Færeyinga og Breta
1955—58.
hann gæti ekki fylgt honum í
þessu máli.
Guðmundur Hagalín kvað lít-
illa heimilda vera að leita í rit-
aðri sögu vorri um þá sögulegu
viðburði er skeðu um síðustu
aldamót og ýmist væru sagan
rituð sem steinrunnin þula eða
alls ófullnægjandi bæði um heim
ildir og staðreyndir.
Þá rak^i Guðmundur gang ís-
lenzkrar sögu síðustu aldar og
sérstaklega síðari hluta hennar.
Gat hann margra merkismanna
er einkum höfðu áhrif á gang
mála. Þá gerði hann í alllöngu
máli grein fyrir starfi og lífi
SkúJa Thoroddsen, en hanp kvað
hafa verið hinn merkasta fram-
faramann. Hann benti einnig á
hina miklu þjóðernisvakningu er
verið hefði með þjóðinni á árum
þeim er rætt var um réttarstöðu
íslendinga og aðdragandann að
Danmerkurför þingnefndar þeirr
ar er fjallaði um Uppkastið.
Er atiburður þessir allir væru
skoðaðir ofan í kjölinn væri ekki
nema eðlilegt að svo hefði farið
sem fór að íslenzka þjóðin hafn-
aði Uppkastinu- Hún þráði fullt
og óskorað frelsi.
Guðmundur Hagalín sagði að'
lokum að þegar hann hefði nú
enn á ný skoðað hug sinn vel
og litið á atburðina í ljósi sög-
unnar væri hann á sömu skoð-
un og áður.
Frjálsar umræður hófust með
því að dr. Benjamín Eiríksson
tók til máls. Taldi hann bók
Kristjáns Albertssonar ritaða í
tilfinningastíl en ekki byggða
nægilega á sagnfræðilegum stað ^
reyndum.
Pétur Benediktsson banka-
stjóri réðst harltalega gegn Sig-
urði A. Magnússyni og vitnaði
í upphafi máls síns til latneska
orðtaksins „Timeo homines un-
ius libri“, sem útleggst eitthvað
á þá leið að hann óttaðist mann
er aðeins les eina bók. Slíkt
mætti segja um Sigurð. Sagn-
fræði hans um málefni það er
hér væri fjallað um væri á þann
veg.
Ásgeir Þorstemsson verkfræð-
ingur fylgdi Sigurði að málum
og vitnaði til ritaðra heimilda
máli sínu til stuðnings.
Páll Kolka kvað bók Kristjáns
Albertssonar hafa verið ánægju-
lega hugvekju. Hann minntist
kosninganna 1908.
Sveinn Benediktsson kvað
skoða verða þessa atburði í ljósi
meðferðar Dana á íslendingum.
Barátta Landvarnarmanna hefði
verði framhald baráttu Jóns Sig-
urðssonar og Benedikts Sveins-
sonar sýslumanns. Stærsti áfang-
inn hefði verið Þingvallafundur-
inn 1907 Þar sem gerð hefði verið
ályktun þar sem íslendingar
vildu vera frjálsir og sjálfstæðir
í konungssambandi við Dani.
Hannes Hafstein hefði barist á
grundvelli Landvarnarmanna, en
hefði ekki orðið nema lítið á-
gengt. Samkvæmt uppkastmu
hefðu utanríkismál, hermál og
þegnréttur verið óuppsegjanlegt
og mætti líkja þessu við það að
blökkumenn á ýmsum héruðum
Suður-Afríku mættu hafa sjálf-
stæði nema hvað Búar vildu ráða
hermálum þeirra og utanríkis-
málum. Þetta væri nú kölluð
kúgun, en mörgum fylgendum
uppkastsins þætti það nógu gott
handa íslendingum.
Halldór Blöndal fór þess á
leit að sagnfræðirit væru rit-
dæmd sem slík, þótt ekki væri
í raun og veru hægt að telja bók
Kristjáns sagnfræðirit-
Leifur Haraldsson sagði samn-
ingsmenn hafa verið illa setta
ef deila hefði mátt um Uppkast-
ið vegna þýðingar þess á Is-
lenzku.
Loks svöruðu frummælendur.
Fundur þessi var mjög fjöi-
mennur og stóð til klukkan að
ganga tvö um nóttina.
Sigurður kvað öll rök hníga að
því, að árið 1908 hefðu tilfinn-
ingar íslendinga unnið frægan
sigur á heilbrigðri skynsemi- Ætt
jarðarást, sem gyllti fyrir sér
alla möguleika og léti stjórnast
af draumsýnum, væri v^ssulega
aðdáunarverð, en hún dygði
skammt til lausnar raunhæf-
um vandamólum kúgaðrar þjóð-
ar. Hann kvað nærtækustu skýr-
inguna á viðbrögðum íslendinga
við Uppkastinu sennilega felast
í landlægu íslenzku minnimátt-
arkenndinni og systur hennar
tortryggninni, sem trúað gat öllu
illu um Dani, en engu góðu um
Islendingana sem unnu hinn ó-
vænta sigur í sambandslaganefnd
inni. Að lokum kvað hann þær
réttarbætur sem fengust 1918
alls ekki geta réttlætt höfnun upp
kastsins og þann 10 ára frest
sem varð á fullveldi þjóðarirtn-
ar. Hitt væri annað mál, en sam-
bandslögin 1918 hefðu ekki verið
annað _en smiðshöggið á verk
Hannesar Hafsteins árið 1908, en
þá hefðu íslenzkir stjórnmála-
menn verið búnir að fá eftir-
minnilegá og verðmæta lexíu á
áratugnum meðan allt stóð fast.
Annar frummælenda var Guð-
mundur Gíslason Hagalín rit-
höfundur.
Hann g»t í upphafi máls síns
hvers vegna hartn hefði tekið að
sér að verða annar frummælandi.
Til Þess lægi fyrst og fremst sú
ástæða að foreldrar hans og
venzlalið hefði verið landvarnar-
fólk og kosið gegn Uþpkastinu
1908 og er hann nú síðar á æf-
inn skoðaði hug sinn um afstöðu
sína væri hann ekki í neinum
vafa um að hann hefði gert slíkt
hið sama.
Hann kvaðst alltaf hafa dáð
Hannes Hafstein sem skáld glæsi
menni og stjórnmálamann, þótt
Vestmanna-
CVjdr
v Nótín
úr Rifsne$<*
Mótin úr
Jóni Gárdari
Síldarnætur á reki
gætu valdið tjóni
Verðmæti hverrar nótar um 1 milljón kr.
BLAÐIÐ aflaði sér í gær upp-
lýsinga um hvað gert myndi
við síldarnætur þær, sem tap-
azt hafa af skipum að und-
anförnu og sokkið með þeim.
Eins og skýrt var frá í Frétt
blaðsins í gær hefir þeirta
orðið vart á reki og einn bát-
ur hefir lént í nótardræsu og
varð að hjálpa honum úr
henni.
Gamalreyndur sjómaður
tjáði blaðinu að erfitt myndi
reynast að ná nótunum heil-
um. Jafnvel þótt þær væru
óskemmdar i sjónum. Aðeins
korkateinn nótarinnar flyti
upp og er tekið væri í hann
reyndi svo mjög á „brjóst“
nótarinnar að hætt væri við
að hún rifnaði undan þunga
sínum og því yrðu Það tætlur
einar, sem næðust. Enginn hef
ir áhuga á að reyna björgun
þessara nóta þótt verðmiklar
væru ef þær ætti að kaupa,
því borin von væri hvað upp
úr krafsinu hefðist. Trygging-
arnar væru þeir einu aðilar,
sem áhuga hefðu.
Við snerum okku^ til trygg
ingarstofnunar og spurðumst
fyrir um málið. Forsvarsmenn
hennar sögðu að dæmin sýndu
að oftast fengist lítið út úr
Framh. á bls. 10.
Fjörugar
entafundi