Morgunblaðið - 13.02.1964, Qupperneq 13

Fimmtudagur 13. febr. 1964
MORCUNBLAÐIÐ
13
í BANDARÍSKA stórblaðinu
New York Times birtist fyrir
nokkrum dögum grein eftir rit-
höfundinn Robert Payne, sem
meðal annars hefur skrifað mik-
ið um sagnfræði. Er þar minnzt
atburða, sem gerðust fyrir 75 ár-
um í Austurríki og hafa ætíð
síðan verið tilefni vangaveltna og
deilna. Greinin fer hér á eftir
í höfuðatriðum:
Hinn 30. janúar árið 1889, fyrir
75 árum, fannst ríkisarfi austur-
ríska og ungverska keisaradæm-
isins, Rúdolf krónprins, látlinn í
veiðihúsi við Mayerling, lítið
þorp suðvestur af Vínarborg. Við
hlið hans lá nakið lík 17 ára
gamallar barónessu, Maríu
Vetsera.
Svo virtist sem krónprinsinn,
sem var þrítugur að aldri, hefði
skotið barónessuná snemma um
morguninn og nokkrum stundum
síðar beint byssuhlaupinu að
sjálfum sér. Orsök þessara verka
hefur engum tekizt að grafa upp
til þessa dags.
Dauði krónprinsins vakti ógn
og skelfingu hvarvetna í keisara-
dæminu. Því olli ekki einungis
það, að ungur og glæsilegur
prins var látinn. Bæði var það,
að dauði hans virtist benda til
þess, að upplausn keisaradæmis-
ins nálgaðist, og auk þess voru
öll konungsríki Evrópu flækt í
málið.
Skortur á skýringum
Einhver hræðileg veila hlaut
að vaida því, ef gáfaðasti prins
Evrópu hafði svipt sig lífinu fyr-
ir unga daðurdrós. Fljtjít á litið
virtist sem hann hefði látið lífið
í fórnarskyni fyrir ást sína. Það
var einfaldasta skýringin, en
hvorki sú eina né sú líklegasta.
Sannleikurinn er sá, að við vöð
um enn reyk í leit okkar að
ástæðu fyrir dauða prinsins.
Leyndardómur Mayerlings, efni-
'viður margra skáldsagna, kvik-
mynda og leikrita, er enn óráðin
gáta. Allt, sem við vitum með
vissu, er það, að þessa nótt lét-
ust prinsinn og barónessan, og
þeir atburðir höfðu djúptæk
áhrif á örlög keisaradæmisins.
Rúdolf Franz Karl Jósef, krón-
iprins af Habsburg-Lothringen,
hafði allar ástæður til að halda
áfram að lifa. Hann líktist í engu
prinsum þeim, sem lýst er í gam-
anleikjum eða óperum. Hann
var stórhuga, skynsamur og al-
varlega hugsandi maður, sem
talaði 5 tungumál og skrifaði
bækur, er menn hafa ánægju af
að lesa enn þann dag í dag.
Hann var glæsilegur og glaðvær,
feiknarlegt kverinagull og naut
mikilla vinsælda meðal her-
manna þeirra, sem hann hafði
yfir að ráða.
Hnelgðist til frjálslyndra
stjórnmálaskoðana
Ólíklegt er að sú staðreynd, að
lítill kærleikur ríkti milli hans
og föður hans, hafi valdið hon-
um tiltakanlegu hugarangri.
Keisarinn, Franz Jósef, sem hafði
til að bera vitsmuni á borð við
miðlungs póstmeistara í sveit,
var mjög hefðbundinn í fram-
komu. Það var ekki vandi hans
að vekja kærleika meðal sinna
nánustu. Auk þess var hann of
önnum kafinn við dagleg stjórn-
arstörf til að skipta sér mikið af
erfingja sínum.
En Rúdolf skorti ekki ást né
heldur vinsældir. Þeirra naut
hann, hvar sem hann fór. Hann
dó ekki vegna þess, að hann
væri ekki elskaður. Vera má,
að hann hafi dáið, vegna þess að
hann hafi verið elskaður of mik-
ið. Hann hafði mikinn skilning
á hugarfari fólksins í ríkinu og
það dáði hann. Hann var frjáls-
lyndur í skoðunum á þeim tíma,
þegar frjálslyndi þótti enn grun-
samlegt í Austurríki.
Hann hafði sumar skoðanir sín
ar frá Moritz Szeps, ntstjora
frjálslynda blaðsins Tageblatt.
Aðrar höfðu mótazt, er hann fór
til Englands í opinbera heim-
sók'n, árið 1887. Þar kom hann í
neðri deild þingsins og kynnti
sér með efgin augum ýmsar ensk
ar stjórnarstofnanir. Hvenær
sem honum tók að leiðast hið
þvingaða líf við austurrísku hirð-
ina, safnaði hann um sig lífsglöð-
um vinum sínum og fór á veiðar.
Hann var einnig áhugasamur um
náttúrufræði, t.d. ágætur fugla-
fræðingur.
Rúdolf krónprins.
Óhamingjusamt hjónaband.
Brjálsemi í ættinni.
Vitað er um tvennt, sem
skyggði mjög á hamingju Rúd-
olfs. Hann hafði kvænzt, árið
1881, Stefaníu, dóttur Leopolds
II. Belgíukonungs. Hjónabandið
var auðvitað aðeins samningur
milli konungsættanna, en ekki
til komið af ást. Stefanía var
hvorki fríð né ófríð, en óvenju
litlaus. Hún var lítt menntuð,
en skapbráð og þrjózk. Þegar
þau giftu sig, var hún aðeins 15
ára, gelgjuleg skólastelpa. Rúdolf
tók á sig þennan kross, þar sem
hann hafði fullan skilning á
skyldum þeim, er hvíldu á herð-
um konungborins fólks. Hann
sýndi dóttur sinni, sem fæddist
2 árum eftir brúðkauþið, mikla
ástúð og umhyggju.
Rúdolf hélt við fjölda kvenna,
einkum er í því sambandi nefnd
fögur dansmær, Mizzi Kaspar að
nafni, sem. var samtímis njósn-
ari fyrir lögregluna og þýzkú
stjórnina. Rúdolf játaði stundum
fyrir vinum sínum, að hjónaband
hans og Stefaníu væri sér mikil
byrði.
Hinn skugginn var alvarlegra
eðlis. Rúdolf var í báðar ættir
skyldur Wittelsbach-ættinni sem
sat að völdum í Bayern. Geð-
veiki var mjög algeng í Wittels-
bach-ættinni. Franz Jósef var að
vísu allra manna geðheilastur, en
stundum hegðaði keisaraynjan,
Elisabet, sér einkennilega. Enn
furðulegri var hegðan frænda
hennar, Lúðvíks II. af Bayern,
vinar Wagners, sem hvarf frá
raunveruleikanum inn í heim eig
in hugaróra og dó á leyndar-
dómsfullan hátt árið 1886. Aldrei
varð þó annað séð, en að Rúdolf
hefði fulla stjórn í. sjálfum sér.
17 ára lífsreynd ástmær
Snemma í nóvember 1888,
þremur mánuðum fyrir dauða
Rúdolfs, hitti hann barónessuna
ungu, Maríu Vetsera. Var það að
undirlagi barónessunar^ að við-
staddri Maríu Larisch; greifafrú,
frænku Rúdolfs og vinkonu
Vetesera fjölskyldunnar. Hún
var einnig viðstödd, er Rúdolf
og María hittust öðru sinni,
nokkrum dögum síðar, í einka-
íbúð hans í Keisarahöllinni. —
María hafði strengt þess heit að
sigra Rúdolf og hann hafði held-
ur ekkert á móti því að láta
þessa litlu, yndislegu blaður-
skjóðu sigra sig. Hann mundi
varla hvernær hann hafði ekki
ýmist verið að sigra eða verða
sigraður, — mismunurinn á því
tvennu var löngu hættur að
skipta máli.
María Vetsera var ekkert sér-
staklega ólik fjölda annarra
ungra aðalsmeyja, sem Rúdolf
hitti. Hún var engin fegurðar-
dís, en hún var lagleg og óneit-
anlega eggjandi. Hún hafði þrosk
azt snemma og sýndist eldri en
árin gefa til kynna. — Móðir
hennar var dóttir ríks armensks
bankaeiganda frá Miklagarði, en
faðir hennar var af austurrísk-
um lágaðli.
Hún var blóðheit, grunnhygg-
in stúlka, sem lét stjórnast af
tilfinningunum eingöngu. Hún
hafði daðrað feiknin öll við
Miguel, hertoga af Braganza,
sem var af portúgölsku konungs-
ættinni. Virðast þau hafa haft
milli sín samning, hálfgildis trú-
lofun, sem heimilaði þeim að
leita ævintýra annars staðar.
Samband þeirra tók hina venju
legu stefnu. Þau sáust öðru
hverju, en þess á milli hélt Rúd-
olf áfram að hitta Mizzi Kaspar.
Hann fór á veiðar, var viðstadd-
ur viðburði hirðlífsins og heim-
sótti oft konu sína. 19. nóvember
datt hann af hestbaki og meidd-
ist nokkuð. Kvartaði hann um
tíða höfuðverki og óþægindi í
maga í nokkra daga, en náði sér
brátt.
Rúdolf eyddi jólunum með fjöl
skyldu sinni við hirðina og gaf
móður sinni, sem var mjög hrif-
in af kvæðum Heinrich Heine,
nokkur bréf skrifuð af skáldinu.
Keisaraynjan tók ekki eftir
neinu undarlegu í fari hans.
Nokkrum dögum síðar skrifaði
hann Moritz Szeps, að undarleg
deyfð væri yfir utanríkismálum
Austurrikis, lík og „lognið fyrir
ofviðri“. En þessi ummæli voru
ekki viðhöfð af svartsýni, held-
ur var hann aðeins að benda á
staðreynd. 13. janúar tældi hann
Maríu Vetsera til fylgilags við
sig, — eða hún hann. Af því til-
efni gaf hann henni járnhring,
en í hann voru grafnir stafirnir
I, L. v, b, i, d, T, sem táknuðu:
In Liebe vereint bis in den Tod
(tengd ástarböndum allt til
dauða). Slikir hringar tíðkuðust
mjög meðal elskenda í Vínar-
borg á þessum tímum og fór því
fjarri, að áritun þeirra væri allt
af tekin bókstaflega.
Enginn sjáanlegur kvíði
né óstyrkur
Hinn 20. janúar fór Rúdolf á
veiðar ásamt tveimur góðum vin
um sínum, Filippusi prins af
Coburg og Jósef Hoyos greifa,
í Vinarskógum. Hann . virtist
ekki neitt kvíðinn né óstyrkur.
27. janúar eyddi hann nóttinni
með Mizzi Kaspar. Næsta dag
ók hann til Mayerling, þar sem
Maria Vetsera kom til móts við
hann.
Viku áður hafði Rúdolf boðið
Filippusi prins og Hoyos greifa
að koma á veiðar þann 29. janú-
ar. Komu þeir til Mayerling um
kl. 8 um morguninn og var hann
þá í ágætu skapi, en kvaðst hafa
fengið kvef á leiðinni frá Vín,
svo að þeir fóru á veiðar án
hans. Hoyos greifi veiddi allan
daginn, en Filippus prins, sem
átti að sitja kvöldverðarboð keis
arans sama dag, hætti veiðum
kl. 1,30 og reið til Mayerling.
Var Rúdolf enn í góðu skapi, en
bað Filippus að flytja kveðju
sína og afsökunarbeiðni til
Franz Jósefs, þar sem hann
treýsti sér ekki til Vinar, vegna
kvefsins. Hoyos greifi snæddi
kvöldverð með Rúdolf kl. 7. —
Ráðgerðu þeir þá að fara á veið-
ar næsta dag.
Við kvöldverðarborðið var
Rúdolf í sólskinsskapi, drakk
talsvert af víni og sagði ekkert
sem túlka mætti á þann veg, að
hann þjáðist af þunglyndi eða
María Vetsera.
byggðist stytta sér aldur. Um
kl. 9 reis hann úr sæti sínu,
kvaðst ætla að gera tilraun til
að losna Við kvefið með því að
fara snemma í rúmið, en mundi
hitta Hoyos og Filippus, sem þá
yrði kominn aftur frá Vín, við
morgunverðarborðið.
Greifinn ekkert hissa.
Þegar varðmaður nokkur kom
um kl. 8 um morguninn og til-
kynnti Hoyos, sem sofið hafði i
öðru húsi skammt frá, að Lossc-
hek, einkaþjóni Rúdolfs, hefði
ekki tekizt að vekja húsbónda
sinn, varð greifinn ekkert hissa.
„Hann sefur áreiðanlega bara
eins og steinn", sagði hann. En
þegar hann kom í veiðihúsið,
komst hann að því að Rúdolf
hafði verið á fótum kl. 6,30 og
sagt Losschek að hafa vagninn
tilbúinn kl. 7,30. Hann hafði
einnig sagt þjóninum, að hann
ætlaði að leggja sig aftur en vildi
verða vakinn eftir eina klukku-
stund.
Hoyos greifi barði utan her-
bergishurðina, en fékk ekkert
svar. Hann var um það bil að
gefa skipun um, að hurðin skyldi
brotin, þegar Filippus prins bar
að. Þeir ákváðu að taka í sam-
einingu á sig ábyrgðina af hurð-
arbrotinu, en Loschek skyidi
einn ráðast til inngöngu í her-
bergið. Var þetta gert og kom
Loschek þá aftur með þær frétt-
ir að krónprinsinn lægi fram á
rúmstokknum og stór blóðpollur
fyrir framan hann. Barónessan
væri einnig látin.
Af einhverjum ástæðum fóru
hvorki Filippus né Hoyos inn í
herbergið. ’Loschek skýrði svo
frá, að hann héldi að Rúdolf
hefði tekið inn blásýru. Hann
getyr ekki hafa grandskoðað lík
húsbónda síns, því að kúla, sem
skotið hafið verið af stuttu færi, .
hafði tætt burt helminginn af
höfuðkúpunni.
Ákveðið var, að Hoyos greifi
skyldi aka strax til Vínar og
flytja keisaranum, keisaraynj-
unni og krónprinsessunni tíðind-
in. Sagði hann í ruglingslegri
sögu svo frá, að Rúdolf hefði
dáið af völdum eiturs, sem bar-
ónessan hefði gefið hónum inn.
Þetta var mesta furðusaga, en
fundin var upp önnur hentugri,
að dánarorsökin væri hjarta-
slag.
Tveimur dögum síðar gaf hirð-
læknirinn, dr. Hermann von
Widerhofer, keisaranum þá
skýrslu, að Rúdolf hafi látizt,
samstundis af völdum kúlunnar
og ekkert þjáðst. Keisarinn var
þrumulostinn: „Hvað? Kúlu?
Hvenær? Hvernig?“ Þegar hon-
um var sagt, að Rúdolf hefði ber-
sýnilega skotið Mariu Vetsera og
síðan sjálfan sig, féll keisarinn í
yfirlið.
Að tilskipan keisarans var
gripið til víðtækra ráðstafana til
að leyna sönnunargögnunum.
Skjöl, sem við komu málinu,
voru gripin og sett í leynigeysml-
ur. Flest kveðjubréfanna hurfu
og þau, sem birt hafa verið, eru
ekki mjög sannfærandi.
Bréfin kannske fölsuð
Kveðjubréf þau, sem birt hafa
verið, gætu vel verið fölsuð. Þau
eru alls ekki óyggjandi sönnun
þess, að Rúdolf hafi skotið Maríu
og síðan sjálfan sig. Á þessum
tíma stóð bréfafölsunarlist í
miklum blóma, einkum í leyni-
þjónustum stórveldanna. Til
voru þeir menn, sem losna vildu
við Rúdolf, vegna frjálslyndra
skoðana hans, og þeir hefðu ekki
vílað fyrir sér að falsa nokkur
bréf.
Vitað er að opinber skjöl varð-
andi málið voru ekki sannleik-
anum samkvæm og að mikilvæg-
ustu skjölin voru aldrei birt.
Hoyos greifi skrifaði langa frá-
sögn af atburðum þeim, sem
skeðu rétt fyrir harmleikinn.
Sumir kaflar frásagnarinnar líkj-
ast óneitanlega uppspuna, sem
saminn er í flýti og örvæntingu.
E'nhver, kannski margir, hljóta
að hafa logið. Bæði Hoyos, Los-
chek og Filippus hegðuðu sér
undarlega. Þeir virtust vita
miklu meira um dauðsföllin í
veiðihúsinu en þeir vildu vera
láta.
Mýgrútur sög^isagna
Auðvitað komst mýgrautur
sögusagna á kreik og ýmsar skýr
ingar gefnar á dauða Rúdolfs.
Sumir sögðu að afbrýðisamur
eiginmaður hefði myrt hann, en
aðrir að hann hefði skotið bar-
ónessuna óviljandi og framið
sjálfsmorð á eftir af harmi. Of
langt yrði að rekja allar þær
furðulegu tilgátur. sem hafðar
hr:fa verið uppi um atburðina í
Mayerling.
Minnzt var einkenniiegra við-
bragða forsætisráðherrans. Ed-
ward Taaffe greifa, þegar hon-
um var tilkynnt um andlát prins-
ins. Hann hafði mestra hags-
muna að gæta og var ekki sá
maður, sem lætur tækifæri ganga
sér úr greipum. Enginn var í
befri aðstöðu til að láta ráða
Rúdolf af dögum og skilja eftir
slóð af bréfum.
Engin sönnun.
En þótt margt kunni að benda
til sektar forsætisráðherrans, þá
Framh- á bls. 23.