Morgunblaðið - 28.05.1964, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLABIÐ
Fimmtudagur 28. maí 1964
Þorsfeinn Jénsson Uifsstöðum:
Hin verðandi sálfræði
TÍÐINDI mega það heita, að
kunnur og mikilsvirtur sálfræð-
ingur, Harald Sohjelderup, skuli
ákveðið hafa fallizt á, að hugs-
anafiutningur milli ma.nna eigi
sér stað, og þar að auki hafa
spóð því, að viðurkenning á
slíku muni geta valdið hinni
mestu byltingu í sálfræði. £n þó
að þetta megi kalla tíðindi, þá
er það ekki af því, að í rauninni
sé það neitt nýtt, að hugsana-
flutningur og önnur áhrifasam-
bönd manna á milli liafi sann-
azt, því að slíkt er nokkuð, sem
nálega allir munu hafa þreifað
á með einhverjum hætti, og geta
sálfræðingar nauanast hafa verið
þar undanskildir frernur en aðrir.
Nýjungin er hins vegar sú, eða
það, sem nefna mmtti tíðindi, að
sálfræðingar fari að geta fallizt
á, að hugsanaflutningur sé í raun
inni ekki_ óeðlilegri skýring á
ýmsu varðandi mannlega vitund
en sumt það, sem þeir einkum
hafa haldið á loft. — Nú er ekki
svo að skilja, að ég vilji fara að
arvdmæla því, sem prófessor
Sínion Jóh. Ágústsson heldur
fram í grein varðandi þessa við
urkenningu Schjelderupvs á hugs
anaflutningi, að hugsanaflutning
megi ekki fallast á sem skýringu
á neinu, nema því aðeins að eng-
in smuga finnist fyrir skýringar
á annan hátt. Auðvitað er rétt-
mætt og sjálfsagt að heimta, að
grundvöllur vísindalegra niður-
staða sé öruggur og heldur. En sé
slíkt heimtað varðandi eina niður
stöðu, þár ber einig að heimta það
varðandi aðrar. Haldi t.d. eimhver
sálfræðingur því fram, að fram-
andi minning, sem í dáleiðslu eða
á annan hátt kemur upp í huga
einhvers, hljóti að vera um at-
vik, sem geymst hafa í vitund
hans án þess hann hafi vitað aif
og án þess jafnvel að hafa eigin
lega nokkru sinni komizt til vit-
undar hans, þá er fullkomlega
réttmætt að heimta afdráttar-
lausa sönnun þess, að slík atvik
hafi raunverulega gerzt og að
minningin um það hafi ekki getað
borizt hlutaðeigandi öðru vísi en
fyrir slíka óafvitandi eigin skynj
un. Mér sýnist satt að segja, að
ef farið verður að fallast á hugs
anaflutning manna á milli eða
ein og önnur bein vitundatengsl
án orða, þá verði hugsanaflutn-
ingur stórum eðlilegri skýring á
ýmsum þeim fyrirbœrum, sem
hér ræðir um, en þessi dulskynj
unar- og dulminniskenning, sem
svo mjög hefur verið 'haldið
fram. Þanng sýnist mér lang
skynsamlegast að ætla, að dæmi
það, sem í Furðum sálarlífsins
er sagt frá á bis. 110 til 114, hafi
orðið fyrir beint vitsamband hinn
ar dáleiddu konu við aðra konu,
sem átti aðrar og ólíkar minning
ai. Þyi. ’r mér langeðlilegast að
ætla, að þessi langa saga, sem
virðist hafa verið dreymd og end
urlifuð á einni mínútu, hafi verið
raunveruleg saga einihverrar
konu, sem hin dáleidda kona hafi
fengið samband við, og að það
samband hafi síðan haldizt með-
an sú saga var rakin og skráð.
Enda kemur slikt stórum betur
heim við það, sem nú ekki fyrir
löngu hefur verið sannað með
tilraunum af bandarískum vis-
indamönnum, að draumatvik taki
mjög svipaðan tíma og sams kon-
ar atvik í vöku.
Það er auðvitað ekki nema
eðlilegt, að menn skuli hafa 'hugs
að sér það, að draumur sofandi
manns hljóti eingöngu að verða
til í huga dreymandans, að hann
Munið að panta
áprentuðu
límböndin
Karl M. Karlsson tc Co.
Melg. 29. Kópav. Sími 41772.
sé endurminningar um iiðna at-
burði eða jafnvel táknmyndir
eigin óska eða hvata, eins og
Freud kenndi og sumar hafa
stundum þótzt geta stutt með
dæmum. En nokkuð skortir þó
þarna á, að um fullkomlega
tiausta undirstöðu sé að ræða.
Er þess þar fyrst að geta, að
aldrei mun hafa verið sýnt fram
á það á fullgildan eða eðlisfræði
legan hátt, að sofandi maður geti
af einum saman eigin rammleik
skapað eða búið sér það til, sem
sfcundum ber fyrir hann í svefn-
inum. Sannleikurinn er, hvað
sem hver kann að segja, að vak-
andi maður getur alls ekki látið
sig sjá einar saman hugsanir sín
ar á sama hátt og þegar hann
horfir á hluti eða staði. En það
er nú einmitt þetta, sem jafnan
á sér stað í draumum. í draumi
er jafnan eins og begar horft er
á hluti og staði. í draumi eiga
sér stað skynjanir miklu fremur
en hugsanir. Úr draumi er það
jafnan miklu minnisstæðara,
sem séð var, heldur en hitt, sem
hugsað var. Og þegar þess er svo
gætt að auki, sem er hin áreiðan
legasta staðreynd, að draumsýn
manni úr vöku, jafnan frábrugðn
ar endurminningum þeim, sem
maður tengir þær við í svefnin-
um, þá verður þessi sjálfsköpun-
arkenning enn varhugaverðari.
Sannleikurinn er, að hafi maður
réttilega gert sér grein fyrir
draumum sínum, réttilega gert
sér grein fyrir því, hvernig þeir
eru og hvaða möguleikar og ó-
möguleikar eru til þess, að þeir
skuli vera eins og menn dreymir
þá, að hugsana- og þó öllu held-
ur skynjanaflutningur er það
eina, sem staðizt getur sem undir
rót og verið í samræmi við raun
veruleik þeirra. í*ó að ótrúlegt
kunni að þykja í fyrstu og fjar-
stæðukennt, þá er það sú eina
skýring, sem staðizt getur varð-
andi draumana, að þeir séu ævin
lega til orðnir fyrir sarruband sof-
andans við einhvern vakanda.
Skýringin er, að þeir séu ævin-
lega að undirrót vökulíf annars,
og er nú márgt, sem er að faerast
í þá átt, að sá skilningur sigri.
Eins og kunnugt ætti að vera,
iþá má það nú teljast aðalskiln-
ingur bæði í heimsfræði og eðlis
fræði, að einn hlutur verki á
annan fyrir beina geislun, og má
það því furðulegt heita, að lærð
ir menn skuli reyna að halda því
fram, að það styðjist ekki af
neinni fenginni þekkingu, að vit
undasambönd eigi sér stað á milli
manna. Út.frá heimsfræðilegum
og eðlisfræðilegum skilningi, á-
samt sumu því, sem menn hafa
þegar fært sér í nyt tæknilega,
ætti þvert á móti ekkert að sýn
ast eðlilegra en það, að þessi
lögmál sambandanná gildi einnig
í líffræðilegum og sálfræðileg-
um efnum. 1 rauninni hefur
aldrei verið hugsuð eðlilegri hugs
un en það, sem dr. Helgi Pjeturs
'heldur fram í ritum sínum og
reynt hefur verið og reynt er
enn að þegja niður, að um heim
samband sé einnig að ræða, hvað
snertir líf og vit. Og sé nægjan-
lega vel gætt að hinum ýmsu
fyrirbærum varðandi lif og vit
hér á jörðu, þá má einnig segja,
að þau skýrast ekki eins vel af
neinu og einmitt því, að slíkt
sambánd eigi sér stað. í raun-
inni ættu allir að geta séð, að
þetta dulskynjunar- og dulvitund
artal sálfræðinga er hið mesta
vandræðatal og aldrei öðruvísi
en ófullnægjandi til skilnings, og
er mikilsvert að sjá hinn norska
sálfræðing fallast á það. Það ætti
jafnvel að vera hverjum manni
ljóst, að endurminning rifjist
ekki upp í svefni né dáleiðslu án
utanaðkomandi áihrufa, því að
slíkt væri líkt því, að hljóðfæri
léki á sig sjálft. Jafnvel í vöku
þarf maður eitthvað utanaðkoim
andi, eirnhverja skynjun, til að
vekja upp endurminningar og
gera þær lifandi. En þegar um
það er að ræða, sem er annað
og meira en endurminningar
'hins sofandi manns eða svæfða,
þá ætti þar ekki að geta verið
um að villast. Vitnist manni eitt
hvað það í draumi eða leiðslu,
sem hann gat ekki hafa aflað sér
vitneskju um sjáifur né sótt til
nokkurs á þessari jörð, þá getur
ekki verið um annað hð ræða en
að sú vitneskja hafi verið sótt
út fyrir jörðina, og kemur þá auð
vioað ekki annað ti- greina en að
sótt hafi verið til lengra kom-
inna íbúa annarra hnatta. Það
sem framundan er, verður þann
ig ekki einangrun hvers fræði-
kerfis fyrir sig, eins og svo mjög
hefur verið ríkjandi um skeið,
heldur þvert á móti. Það sem
framundan er, verður þannig
ekki einangrun hvers fræðikerf-
is fyrir sig, eins og svo mjög hef-
ur verið ríkjandi um skeið, held-
ur þvert á móti. Það sem fram-
Rödd
úr sveittnni
SENNILEGA hefur verið um
fátt eitt ritað og talað meira hér
á landi, en skaðsemi tóbaks og
áfengis annarsvegar og hinsveg-
ar um þá lífsgleði og unað sem
það veitir þeim er neyttu og þar
hefur alltaf verið vegið í sama
knérunn.
Það er ekki úr vegi að nefna
noikkur ártöl bæði til gagns og
gamans.
Fyrsta stúkan er stofnuð 1884
Árið 1908 er samþykkt aðflutn-
ingsbann á áfengi. Á árunum
1921 til 1922 er svo byrjað að
selja Spánarvín hér, og svo 1935
er farið að selja sterk vín og
befur ríkið haft einkasölu þess
með hönduan.
í sjálfu sér láta þessi ártol
lítið yfir sér en þau segja okk-
ur þó frá miklum átökum, gleði
eða vonbrigðum, sigri eða ósigri
eftir því frá hvaða sjónarhól er
litið á málin hverju sinni.
Oft hafa verið h'arðar deilur
á milli þeirra, sem vilja hafa
vín og tóbak um hönd og bind-
indisomanna, sem telja þessar
vörur óhollar og þæi' verki sið-
spillandi á þá sem neyta þeirra.
undan er, er að heimsfræðin
verði undirstaða líffræði og sál-
fræði, og svo á hinn veginn, að
líffræði og sálfræði verði leið
til aukningar og útfærslu í heims
fræði. Fyrir skilning á sambands
eðli svefnsins og draumanna mun
í framtíðinni verða komizt að
því, hver er undirrót lífsins eða
lifunarinnar á hverjum stað,
hvað lífið í rauninni er og hvað
taka muni við eftir dauða hvers
eins. í stað þess að vera með öllu
óviðkomandi þeirri þekkingu,
sem menn hafa öðlast á þeim
heimi, sem þeir búa í; í stað þess
að vera að mestu leyti óviðkom-
andi þeirri þekkingu á lífinu,
sem menn hafa aflað sér, mun
sálfræði sú, sem koma skal, verða
mönnum þar sem fjarsjá og smá
sjá ósegjanlega langt framyfir
allt það, sem menn hafa nú ráð
á, og auðvitað mun sálfræðin
sjálf hefjast við það á annað og
hærra stig.
Þorsteinn Jónsson
frá Úlfsstöðum.
^y^'r'SftAffibollawf»»
^----------íSviþjiff
EINU sinni mátti lesa auglýs-
ingar, með myndum auðvitað,
og stórri spurningu: Hvar fæst
þessi ágæti vindill? í öllum
blöðum þessa lands. Nú á þess
um síðustu og verstu tímum
er spurningin önnur og blöðin
eru farin að birta lista yfir all-
ar þær verzlanir ríkisins, sem
enn- eru opnar, og sem eitt-
hvað eiga aflögu handa þyrst-
um hálsum. Og manna á meðal
er spurningin: Hvar fæst þessi
guðaveigur?
Lögreglan finnur nú næst-
um daglega hálfkaraða fram-
leiðslu hjá ýmsum, sem ekki
hafa náð í þær búðirnar sem
opnar eru, og treyst því að
máltækið „sjálfs er höndin
hollust", hefði við rök að styðj
ast.
f Gautaborg er svo langt
gengið að menn eru farnir að
birgja sig upp af súkkulaðivín-
flöskum og nú hefur komið í
ljós að innihald 18 slíkra sæl-
gætisflaska er sem svara 5 cl.
Ef svona heldur áfram sem nú
horfir mikið lengur, mun þetta
gætisflaska er sem savrar 5 cl.
það er framleitt, svo lengi sem
einhver áfengislykt og bragð
er af innihaldinu.
Svíar eiga eins og allir vita
ungar, fallegar prinsessur á
giftingaraldri og hafa miklar
áhyggjur af því hvort þær gift
ist nokkurn tíma. Margareta
prinsessa var einu sinni ná-
lægt því að trúlofast enskum
píanóleikara en ku ekki hafa
fengið fyrir móður sinni. —
Jazzistinn var of fátækur fyr-
ir hirðina, segja menn.
Því er það nú einskonar
þjóðaríþrótt að reyna að finna
mannsefni handa þeim, og
þetta hefur aukizt mjög síðan
Danir trúlofuðu eina af sínum
prinsessum, enda þótt hún
væri ekki nema 16 ára. Svíar
vilja nú ekki vera eftirbátar
nágranna sinna í einu eða
öðru og því hefur komið fram
sá orðrómur, að nú sé búið að
finna mannsefni handa bæði
Margareta og Desiree, og verði
þá tvöföld trúlofun við hirð-
ina.
Heimildarmenn segja vænt-
anlegan unnusta Desiree, svo
ríkan að hann hafi ekki gert
annað í mörg undanfarin ár
en raða og aðgreina kínverskt
postulín á veggi sumarbústað-
ar síns, og vonast Svíar til að
peningarnir verði ekki Þránd-
ur í Götu prinsessanna. Mikil
leynd hvílir yfir hinum unn-
ustanum.
Svíar eru búnir að trúlofa
prinsessur sínar svo oft og
koma fram með svo mörg
mannsefnin, og þegar Danir
eru farnir að skáka þeim, er
þetta ekkert gamanmál leng-
ur. Eitthvað verður að gerast.
Immum.
immmmmmummimmwmitimuiiimnHimmmiimtmmiimmimiimiiiiiiiiiH luiiiimiimiiumuiiiumiHuummuiiuuuHtuimHummiiiimiiimuimiuimiimrm
Aftur á móti segja hinir, að bind
indistfólk sé öllu venjulegu fólki
til leiðinda og ama.
AJþingi hefur tekið afstöðu
til þessa máls. Það vill, að þess
ar vörur séu á boðstólum i
landinu. Reyndar segja ví*t sum
ir Alþingismenn, að blessað fólk
ið vilji hafa þetta svona, en ekki
er það alltaf spurt að því, sem
gert er í sölum Alþingis. Flestar
opinberar veizlur, sem haldnar
eru hér á landi, hafa áberandi
mikið af þessum vörutegundum t
veitingum sínum og Hallgrímur
Pétursson segir:
Yfirmönnunum er því vant,
undirsátarnir hnýsa grant
eftir því sem fyrir augun ber;
auðnæmast þó hið vonda er;
hvað höfðingjarnjr hafast að
hinir meina sér leyfist það.
Til þess er leikurinn gerður,
það sem höfðingjarnir gera, það
leikur alþýðan eftir.
Ég hef verið beggja vinur og
ætla því ekki að gerast neinrv
dómari í þessu mikla vandamáli,
enda lítið mark tekið á þeim
dómi, en við lifum á öld vísind-
anna og teljum okkur trú um, að
við séum háþróuð menningarþjóð
og sem betur fer eigum við mjög
færa vísindamenn á sviði heil-
brigðismála.
Sjúkdómar, sem hér áður voru
taldir refsidómar guðs og fólk
umbar eins og óumflýjanlegan
hlut, eru nú læknaðir á vísinda-
legan hátt.
Hversvegna tekur ekki heil-
brigðisþjónustan þetta mál til
meðferðar. Við hljótum að geta
fengið úr því skorið hvort bind-
indismenn eða Alþingi hefur á
réttu að standa. Sé nikótín og
fleiri efni í reyk tóbaksins seig-
drepandi eitur, ef nógu lítið er
neitt af því í einu, en bráðdrep-
andi sé skammturinn nógu stór
og auk þessa er talið að þessi
eiturefni valdi fýlgisjúkdómum,
sem leitt geti til dauða. Svipuð
spurning hlýtur að koma fram
gagnvart alkóhólinu. Veldur það
skemmdum á heilanum, sem síð-
ar geta leitt til hrörnunar og jafn
vel dauða. Framkallar það brjál-
semi um stundarsakir að minnsta
kosti, sé þess neytt í of ríkum
mæli. Sé þess neytt í hófi, þá að-
eins smávegis geðtruflunum.
Hér verður heilbrigðiseftirlitið
að taka af skarið og segja annað-
hvort: Þetta er eitur og setja það
undir sama flokk og önnur hættu
leg eiturefni, eða segja fólki:
Þetta er aðeins örvunarefni, sem
gerir heilsu þinni ekkert til og
verður því að liggja undir mati
hvers og eins hvort fjármagni er
eytt til þess að kaupa sér þessar
vörutegundir. Það þýðir ekki að
segja okkur hálfan sannleikann
og við erum engu bættari með
því að segja okkur að aðrar þjóð-
ir skuli ekki enn haft þor til þess
að taka vísindalega afstöðu til
þessa vandamáls.
Það mætti ætla að bindindis-
menn hefðu áhuga á því að fá
slíkan úrskurð, sem minnzt er á
hér að framan og hinir reyndar
líka. En á meðan menn geta deilt
um keisarans skegg, þá miðar
hvorki fram á leið eða til baka.
Það er vonlítil barátta fyrir
bindindismenn að segja: Þú skalt
ekki, á meðan ríkisvaldið segir:
Gerðu svo vel — þú mátt til, og
svo stendur þorri þjóðarinnar
með svip hræsnarans og þykist
átelja æsku landsins fyrir að
kaupa þessar vörutegundir, sem
þó forustulið hennar hefur mjög
víða á boðstólum.