Morgunblaðið - 06.12.1964, Blaðsíða 11

r
Sunnudagur 6. des. 1964
MORGU NBLAÐIÐ
11
Sígurgeir Jónsson bæjarfógeli-
fastelonaskatt í
Im
stað útsvars
í MORGUNBLAÐINU 16. okt. sl.
birtist grein eftir mig um fast-
eignaskatta, þar sem ég varaði
við því að breyta skattlagningu
frá alrriennum tekju- og eigna-
sköttum yfir í fasteignaskatta.
Tel ég mig hafa fært að því
veigamikil rök, að slík tilfærsla
myndi líkleg til að valda miklu
böli fyrir fjölda fólks og væri,
að því er allan almenning varð-
ar, sízt spor í réttlætisátt.
Nú hefur dr. Benjamín Eiríks-
son, bankastjóri, ritað mikla
grein í Morgunblaðið, þar sem
hann leggur til, að álagning út-
svara til sveitarfélaga í sinni nú-
verandi mynd, þ.e. af tekjum og
nettóeignum gjaldenda, verði
feld niður, en í stað þess tekin
upp álagning á eina tegund eigna,
fasteignir, og þá miðað við
brúttóverðmæti þeirra eftir opin-
beru mati. Því fer fjarri að mig
langi til að lenda í ritdeilu við
dr. Benjamín, allra sízt um mál-
efni, sem hann hefur menntun
og próf til að vita betur um en
ég. Auk þess snertir málið mig
ekki að öðru en því, að ég myndi
líklega sem nokkuð tekjuhár
launamaður, eins og dr. Benja-
mín, græða á því að hugmynd
hans kæmist til framkvæmda, en
hinn ótrúlegi fjöldi fólks, mest
mér alls ókunnugt, sem þakkaði
mér framangreinda grein mína og
taldi mig málssvara þess, veldur
því að mér finnst ég sviki það,
ef ég hreyfði engum athugasemd-
um við grein dr. Benjamíns.
I.
Ég mun ekki endurtaka fyrri
röksemdir mínar. Dr. Benjamín
hefur ekki neft nema eina þeirra
beinlínis, þ.e. hagsmuni gamla
fólksins, og stingur hann upp á
sérstökum fríðindum því til
handa í hinu nýja skattakerfi
sínu. Finnst mér það út af fyrir
sig gott,
Hér á eftir mun ég taka í sömu
röð og dr. Benjamín röksemdir
hans fyrir fasteignasköttum til
sveitarfélaga í stað útsvara og
gera athugasemdir við þær jafn-
óðum. Síðar mun ég fjalla um
nokkur atriði, sem dr. Benjamín
gengur fram hjá í grein sinni.
1. „. .. .mikið af þeim kostn-
aði sem sveitarfélögin hafa: lög-
gæzla, gatnagerð, leiðslur í sam-
bandi við vatn og rafmagn, svo
og heilbrigðismál, stendur yfir-
leitt í sambandi við fasteignirn-
ar“. Við - þessa fullyrðingu, sem
fyrst er talin og jafnframt ein
höfuðástæða, er sitthvað að at-
huga. a) Löggæzla stendur í
mjög litlu sambandi við fasteign-
ir. Það sem ræður úrslitum um
löggæzluþörf er fólk, fjöldi þess,
siðmenntun þess, umferð þess,
bæði gangandi og þó einkum í
ökutækjum, áfengissala, skemmt
anahald, hafnarmannvirki með
þeim atvinnurekstri, sem þeim
tilheyrir, og lausung sú, sem fylg
ir dvöl fólks fjarri heimilum. b)
gatnagerð með vatns- og frá-
rennslisleiðslum. Til að standa
undir stofnkostnaði þessara fram
kvæmda taka helztu sveitarfé-
lögin nú gjald af þeim, sem hús
eetla að reisa, í eitt skipti fyrir
öll, áður en hús er reist. Viðhald
leiðslukerfis er mjög ódýrt miðað
við heildarkostnað af gatnagerð
og stendur núgildandi fasteigna-
skattur vel undir þeim kostnaði,
þar sem ég þekki til. Viðhald
gatna er mikið og dýrt, en sá
kostnaður stafar af umferðinni
en ekki húsunum. Ef skattleggja
•etti þau verðmæti, sem beinlínis
eru orsök viðhaldsþarfarinnar,
sýnist mér ökutækin vera nær-
tækari en hús og lóðir. c) raf-
magnsl'eiðslur koma venjulegum.
bæjarrekstri og bæjargjöldum
ekkert við. Þær eru eign orku-
salans, sem selur ekki aðeins ork-
una, heldur annast einnig flutn-
ing hennar til notendanna.
Leiðslukerfi rafmagns- og hita-
veitu er sambærilegt við dreif-
ingarkerfi fyrir vörusölu og er
með cjllu ósambærilegt við gatna-
gerð, sem eðli málsins sam-
kvæmt hlýtur að vera sameign
borgaranna. Fyrir orku og flutn-
ing hennar tekur orkusalinn
greiðslu eins og hver annar vöru-
sali. Skiptir engu hvort hann er
einstaklingur, félag, sveitarfélag
eða ríkisfyrirtæki. í þessu sam-
bandi þykir mér rétt að víkja að
dæmisögu dr. Benjamíns um raf-
magnsverðið, þar sem hann líkir
því við skatta. Ákvörðun raf-
magnsverðs hefur ekki enn sem
komið er farið eftir neinum
skattasjónarmiðum hér á landi
heldur ósköp venjulegum vöru-
sölusjónarmiðum. Rafmagnsverð-
ið svarar því hvorki til eins eða
neins skattamála. Það eru alls ó-
skyldir hlutir. Aðalreglan er
gjald fyrir hverja orkueiningu,
mismunandi eftir því til hvers
rafmagnið er notað og eftir því
á hvaða tíma sólarhringsins það
er notað. En auk þess. hefur
heimilum verið gefinn kostur á
sérstöku verði fyrir hverja orku-
einingu gegn því að einnig sé
greitt fast gjald miðað við her-
bergjafjölda eða fjölda ljósa-
stæða. Reglan var sett þegar
Ljósafossvirkjunin var tekin í
notkun og rétt þótti að hvetja
fólk til aukinnar rafmagnsnotk-
unar. Fastagjaldið var sétt til að
menn hefðu viss lágmarksútgjöld
á heimili ef þeir veldu heimilis-
texta, en gerðu því betri kaup
sem þeir keyptu meira rafmagn.
Lækkaði rafmagn enn eftir að
heimili hafði notað ákveðinn ein-
ingafjölda um árið. Þetta er al-
þekkt verzlunarfyrirbrigði, er
óskað er eftir aukinni sölu. Regl-
an hefur haldizt að því er stofn-
gjald varðar, þótt tímarnir hafi
breytzt og ekki sé nú að jafnaði
ástæða til að hvetja til rafmagns-
notkunar. d) Heilbrigðismál
varða fólk en ekki fasteignir. Þau
standa ekki í öðru sambandi við
fasteignir en því, að fólk býr í hús
um. Það mætti með sama rétti
tengja heilbrigðismál öðrum verð
mætum, sem ekki eru síður nauð-
synleg fólki en fasteignir. Eina
sambandið sem ég get komið
auga á milli heilbrigðismála -og
fasteigna er það, að góð húsa-
kynni (og þá dýr miðað við fyrri
tíma hreysi) ættu að draga úr
þörfinni fyrir útgjöld vegna
heilsugæzlu.
2. „Hinar sífelldu hávaðasömu
deilur um skattamálin og hin
magnaða almenna óánægja, sem
rís alltaf annað veifið, stafar að
mínu áliti, fyrst og fremst af því,
að við höfum ekki tekið upp fast-
eignaskatt til sveitarfélaganna í
stað tekjuskattsins, sem við raun-
ar köllum útsvar, en .er ekkert
annað en tekjuskattur. . .. Meðan
við höfum ekki fasteignaskatt
sem aðalskatt til sveitarfélag-
anna, en tökum aðalskattinn með
sömu aðferð og ríkið hefur þegar
tekið sinn, þá erum við í sífelld-
um vandræðum með að afla nægi
legra tekna til sveitarfélaganna,
og því sífellt að leita að leiðum
til þess að innheimta nægilega
mikið fé, og þá eftir leiðum, sem
eru miklu verri en fasteignaskatt
urinn“. Greinarhöfundur viður-
kennir síðan, að allir skattar
nema erfðafjárskattur eigi að
greiðast af tekjum, en mæli-
kvarðinn þurfi að vera annar hjá
sveitarfélögum en ríkinu. Þetta
get ég ekki skilið, og held að
anzi margir eigi erfitt með að
skilja þessa kenningu doktorsins.
Hvernig eiga þeir, sém engar
tekjur hafa aflögu frá brýnustu
þörfum, að greiða skatta af tekj-
um ef skattarnir eru miðaðir við
eitthvað allt annað? Jafnvel toll-
ar eru miðaðir við tekjur manna,
því þar er vörutegundum raðað
upp i flokka með tilliti til þess að
hinn tekjulági geti keypt brýn-
ustu þarfir, en ríkið fái svo meiri
tekjur af þeim vörutegundum,
sem hinir tekjumeiri geti veitt
Sigurgeir Jónsson.
sér að kaupa. Mætti ekki alveg
eins miða skattana við það hvern
ig forfeður manns voru efnum
búnir? Tekjulaus öryrki gæti
hafa erft fasteign, sem hann þarf
að nota sjálfur. Hann er skatt-
og útsvarsfrjáls. Verður ekki hár
fasteignaskattur á hann sama og
eignaupptaka. Ég hef í fyrri
grein tekið dæmi um stóra barna-
fjölskyldu, sem hefur litlar tekj-
ur, en hefur komið sér upp hús-
næði með þrældómi, skattlausri
eigin vinnu og skuldasöfnun.
Hvaðan á sú fjölskylda, sem hef-
ur haft lítið útsvar og engan
skatt, að taka peninga fyrir fast-
eignaskatti svo háum, að útsvör
í sveitarfélaginu geti fallið niður?
3. Fasteignaskattar hvetja til
betri rentunar fasteigna. Ekki
þori ég að deila við sérfræðing-
inn um að það sé rétt. Sjálfsagt
er svo. En af hverju kemur okk-
ur frekar við hvort fasteignir eru
látnar gefa mikinn arð eða lítinn
en aðrar eignir, sem arðberandi
eiga að vera, svo ekki sé talað um
þau verðmæti, sem ekki eru til
þess fallin að bera arð, en fólk á
kost á að kaupa fyrir aflafé sitt,
svo sem bifreiðir, listaverk, skart
muni o. s. frv.? Meirihlutinn af
fasteignaeigendum nota aðeins
fasteignir sínar til brýnustu þarfa
fjölskyldunnar, þarfa, sem þjóð-
félagið ætti heldur að styðja en
leggja stein í götu fyrir. Heimilið
er hornsteinn þjóðfélagsins. Þjóð
félag, sem brýtur niður heimilin
með óhóflegri skattaálagningu á
grundvöll heimilisins, húsið eða
íbúðina, án tilits til afkomu fjöl-
skylduföðurs, er ekki gott þjóð-
félag að mínum dómi.
4. „Það sem hægt er að telja
kosti við fasteignaskattinn er
fyrst og fremst það, að skatt-
grundvöllurinn er fyrst og fremst
það, að skattgrundvöllurinn er
tiltölulega öruggur. Fasteig»ir
eru áþreifanlegir hlutir og miklu
erfiðara að fela heldru en tekj-
ur“.
Um skattsvikaröksemdina vísa
ég til fyrri greinar minnar, en
jafnframt leyfi .ég mér að benda
á, að það eru til fleiri" áþreifan-
legir hlutir en fasteignir. Það er
opinber skráning á fasteignum,
en það eru ennþá strangari
skráningarreglur um aðrar eign-
ir, svo sem skip og bifreiðir. Ekk-
ert væri því til fyrinRÖðu, að
koma á opinberri skráningu á öll
verðbréf, bankabækur o. fl. og
binda gildi slíkra skilríkja við
skráningu. Mér skilst, að menn
séu nokkuð sammála um að í
þéttbýlinu sé skortur á íbúðar-
húsnæði víðast hvar, Til þess að
leysa þau vandræði þarf margs
við, en fjármagnið myndu marg-
ir telja þar fyrst. Er það ný hag-
fræðikenning að fjármagn verði
laðað að einhverjum ákveðnum
framkvæmdum með því að í-
þyngja þeim með skattaálögum
langt umfram aðra.
5. Um óhófsstærð íbúðarhús-
næðis vísa ég til fyrri greinar.
6. Fasteignaskattur ýtir und-
ir hagkvæmari notkun lóða. Lík-
lega er þetta rétt. En hvar er
þetta vandamál, þ.e. að mjög verð
*mætar lóðir séu illa eða ekki not-
aðar? Ég held að það sé hvergi
á íslandi nema í miðborg Reykja-
víkur (gamla bænum). Annars-
staðar í Reykjavík og í flestum
öðrum kaupstöðum eru fasteign-
irnar sjálfar, þ.e. lóðirnar, í eigu
sveitarfélaganna. Þær eru leigð-
ar til þess að við þær verði
skeytt mannvirki, hús. Sveitar-
félagið getur sett ákvæði í leigu-
samning um lágmarksstærð, hve-
nær byggingu skuli lokið og önn-
ur atriði,. sem nauðsynleg þykja
til að tryggja eðlilega noktun
lóðarinnar. Það þarf því enga
sérstaka skatta til að tryggja, að
þær lóðir verði nýttar eins og
æskilegast er fyrir heildina. Það
kemur fram í grein dr. Benja-
míns, að hagsmunir fárra eigi
ekki að ráða um setningu skatta-
löggjafar. En á þá vandamál,
sem er bundið við örlítið svæði
í Reykjavík að hafa veruleg á-
hrif á skattalöggjöf, sem mikla
þýðingu hefur fyrir alla lands-
menn. Auk þess er miðborg
Reykjavíkur að byggjast upp
smátt og smátt. Ætli það sé ekki
eins hagstætt og að allur gamli
bærinn byggðist upp í einu. —
Mættum við ekki þakka fyrir
það í dag, að allur gamli bærinn
var ekki byggður upp á árunum
milli 1920 og 1930 með varan-
legum byggingum á þeirra tíma
íslenzkan mælikvarða.
7. Fjármagnið yrði notað
meira til sköpunar arðbærra
verðmæta. Menn myndu ráðstafa
fé sínu í atvinnufyrirtæki og
skuldabréfakaup. Samkvæfnt bók
lærdómi hagfræðinga er þetta
líklega rétt. En til þess að svo
geti orðið í raun hér á landi
vantar tvennt. Annarsvegar vant
ar löggjöf um hlutafélög, sem
veiti hluthöfum í atvinnufyrir-
tækjum þann rétt og þá vernd,
sem nauðsynlegt er til að menn
hætti fé sínu í hlutafélög, sem
þeir hafa ekki aðstöðu til að
stjórna sjálfir. Hinsvegar vantar
traust á efnahagsmálastjórn lands
ins til að menn kaupi skulda-
bréf, nema þá með miklum af-
föllum.
8. Hækkun húsaleigu. Dr.
Benjamín telur, að fasteigna-
skattur valdi hækkun húsaleigu
og leigjandinn borgi því tekju-
útsvarið í formi hækkaðrar húsa
leigu, þ.e. eftir húsnæðisþörf en
ekki tekjum. Mér skilst, að hon-
um finnist þetta fyrirtaks lausn.
Það finnst mér ekki. Mér finnst
---------------------------------„"t
ekki sanngjarnt, að barnamaður,
sem er svo tekjulítill, að hann
hefur lítið eða ekkert útsvar.
borgað, eigi að fara að greiða
gjöld í bæjarsjóð eftir því hva
mörg börn hann á (húsnæðis-
þörf fer eftir fólksfjölda), en
ekki eftir því hvað hann getur
með sæmilegu móti látið af hendi
rakna til sameiginlegra þarfa.
II.
Nokkur önnur atriði í grein dr,
Benj amíns.
1. „Við þær aðstæður hendir
það oft, að óhentugar stóreignir
fara fyrir tiltölulega lágt verð
vegna þess hve dýrt er að eiga
þær. Á kreppuárunum seldust
mörg íburðarmikil íbúðarhús fyr
ir lítinn pening í Bandaríkjunum
— af þessum ástæðum“. Þar sem
bankastjórinn bendir sérstaklega
á þessa væntanlegu afleiðingu
framkvæmdar tillagna hans, verð
ég að ganga út frá því, að hann
telji hana ekki óæskilega. Er
mér þetta nokkuð torskilið, því
ég hef aldrei heyrt það fyrr haft
eftir opinberum embættismanni,
allra sízt ríkisbankastjóra, að
æskilegt sé, að menn missi eignir
sínar fyrir „lítinn pening“.
2. Ég vil aðeins vekja at-
hygli á einni setningu, sem kem-
ur máli þessu strangt tekið ekki
við, en ég tel þó mjög eftirtektar
verða: „í raun og veru eru okkar
fjármálavandamál auðveldari en
flestra annarra þjóða. Og ég skýt
hér inn í, að þegar við hagfræð-
ingar tölum um fjármál, þá eig-
um við við fjármál ríkisins“.
Þetta finnst mér athyglisverð yf-
irlýsing frá manni, sem hefur •
verið efnahagsmálaráðunautur
margra ríkisstjórna íslands.
III.
Nokkur atriði, sem dr. Benja-
mín víkur ekki að.
1. Kostnaður við skattlagn-
ingu á íslandi er geysimikill.
Mestur hlutinn er kostnaður við
endurskoðun og eftirlit tekju- og
eignaframtala. Hluta þess kostn-
aðar ber sveitarfélögin. Verði
tekju- og eignaútsvör felld niður
fellur allur hinn mikli kostnaður
við skattaálagningu á ríkið eitt.
Það má því til sannvegar færa,
að allur kostnaður ríkisins verði
tvöfaldaður, þvi kostnaður minnk
ar sama sem ekkert við að út-
svörin hverfi, en annar greiðand-
inn hættir þátttöku.
Enginn hefur komið fram með
þá röksemd fyrir fasteignaskött-
um, að með því mætti leggja nið-
ur allt hið dýra skattaálagningar-
kerfi, og ríkisskattar yrðu allir
fluttir yfir á eyðslu (tolla og
söluskatt). Það er sú röksemd,
sem ég myndi helzt gangast fyr-
ir, því hún myndi losa mikinn
mannafla og spara mikið af þeim
útgjöldum, sem nota þarf tekju-
skattinn í.
2. Hér kem ég að þýðingar-
mesta atriðinu gegn fasteigna-
sköttum í stað útsvara. Hugsum
okkur 2 menn, annan tekjulágan
fjölskyldumann, sem á eða leigir
íbúð. Hann skal greiða í formi
fasteignaskatts eða hækkaðrar
húsaleigu 10—20.000,00 kr. á ári
svo dæmi sé tekið. Hann greiddi
mjög lítið útsvar. Hinn maður-
inn, sem ég hugsa mér, er ein-
hleypur sjómaður, sem aflar
nokkur hundruð þúsund króna
árstekna. Hann á að borga tekju-
skatt áfram en ekki útsvar. Hann
á ekkert hús og leigir hvergi,
flækist á milli skipa eða hefur I
hæsta lagi lítið herbergi á leigu.
Hann greiðir því ekkert'eða mjög
lítið til þarfa sveitarfélagsins.
Hann fær því, auk þess, sem hann
áður hafði aflögu; tugi þúsunda
til að eyða í brennivín, bílaakst-
ur og allskyns vitleysu, sem því
miður alltof mikill hluti ein-
hleypra ungra manna með mikl-
ar tekjur eyðir í. Fátæki fjöl-
skyldumaðurinn greiðir gjöldin I
staðinn fyrir hann. Að vísu vill
dr. Benjamín láta hækka tekju-
skattinn (það skyldi þó ekki vera
til þess, sem refirnir eru skorn-
ir) og það vill hann láta gera
þannig: „Það væri því réttlátt að
Framh. á bls. 19