Morgunblaðið - 06.12.1964, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 6. des. 1964
UM BÆKUR
Frásagnir af minnissfœð-
um atburðum
ÞVf GLEYMI ÉG ALDREI.
Frásagnir af minnisstæðum
atburðum. III. bindi. Gísli
Jónsson bjó til prentunar.
Kvöldvökuútgáfan 1964.
Kvöldvök-uútgáfan á Akureyri
hefur sent frá sér þriðja bindi
-ritsafnsins „Því gíeymi ég aldrei.
Frásagnir af minniststæðum at-
burðum“. Að sögn útgáfunnar
hafa fyrri bindin hlotið vinsæld-
ir almennings.
Ég hef ekki 'lesið nema þetta
eina bindi, an eftir því að dæma
kennir margra grasa í ritsafni
þessu. Þar eru frásagnir af 'sjó
og landi, dulrænum fyrirbrigð-
um, draumum, og allskyns ferða
lögum.
Bók eins og þessi er auðvitað
vinsælt lestrarefni. í henni geta
allir fundið eitthvað við sitt
hæfi, og þótt að ekki verði vart
mikilla listrænna taka á efni-
viðnum er sitthvað girnilegt til
fróðleiks.
Þeir höfundar sem auðsýnilega
ætla sér að vera „skáldlegir"
eins og til dæmis Bjarni frá Hof-
teigi, hafa að mínu viti ekki
veigameiri sannindi fram að
færa en hinir sem „alþýðlegast-
ir“ eru í frásagnarmáta.
Ég hafði til dæmis mjög gam-
an a-f þætti Steinþórs Þórðarson-
ar, bónda á Hala í Suðursveit,
sem hann nefnir: „Þegar ég las
Buslubæn". Ég sé ekki betur en
einföld en trúverðug frásögn
hans búi yfir þó nokkrum skáld-
skap. Það gerast miklir hlutir í
þessari grein, sem er með þeim
stytztu í bókinni.
Þegar Steinþóri á Hala er
sleppt, er það áberandi hvað frá-
sagnirnar af sjónum eða frá sjáv
arsíðunni, eru miklu fremri
sveitalífssögunum. Kristján Jóns
son, borgardómari segir frá
bátstapa á Þorskafirði með þeim
hætti að örlög eins manns skipta
okkur máli, við finnum gust
feigðarinnar, og við trúum þess-
ari sögu.
Það er einnig forvitniíegt að
fylgjast með Halldóri Jónssyni,
loftskeytamanni um þýzkar kaf-
bátaslóðir á styrjaldarárunum.
Áhöfn hins smáa íslenzka togara
sem leggur sig í lífshættu við
björgun brezks skips úr klóm
þýzkra kafbáta, sýnir okkur hug
rekki og ósérhlífni íslenzkra sjó-
manna. Þessi frásögn Halldórs
Jónssonar er spennandi aflestrar.
Ragnar Jóhannesson, skóla-
stjóri, sem frægastur er fyrir að
hafa einu sinni vera leiðsögu-
maður Audens um ísland, er nú
enn á ferðalagi, og ég verð að
segja að ég vorkenni honum og
förunautum hans að hafa þurft
að drekka allt það kaffi og borða
allar þær kökur sem getið er um
í greininni. Það eitt út af fyrir
sig er hraustlega gert. Auk þess
sannar Ragnar að hann hefur
gluggað í kveðskap, því hann
vitnar mikið í þjóðskáldin.
Jón Gíslason, póstfulltrúi seg-
ir frá sinni fyrstu fjallaferð, og
kemur nákvæm fræðimennska
Jóns vel fram í greininni, auk
þess sem öllum er Ijóst eftir að
hafa elt hann um vegi og veg-
leysur að hann er náttúrudýrk-
andi í meira lagi. Hann er líka
óspar á orð. En þætti sínum hef-
ur Jón valið yfirlætislaust og
fallegt heiti: ,Þá var bjart á
fjöllum“.
Séra Bjarni Jónssön, er einnig
langorður, og þurfti ég að hafa
mig allan við til að paufast í
gegnum þessa kafla úr ævisögu
hans. En því verður ekki neit'að
með nokkurri sanngirni að
„stundum glóir á gull“ hjá séra
Bjarna. Hann er til dæmis að
lýsa höll Moltke greifa í Breið-
götu í Kaupmannahöfn, og segir:
„Þar var jafnvel ennþá fínna en
í Vesturbænum“.
Björn Bjarman, kennari á smá
sögu í bókinni, og Guðmundur
Daníelsson, rithöfundur dregur
upp stutta mynd úr æsku sinni:
„Férjan“.
Gunnar Dal, rithöfundur er
staddur á framandi slóðum. —
Hann segir frá því fyrirbrigði
sem nefnt er eldganga, og mun,
oft eiga sér stað á Indlandi.
Arnór Hannibalsson, sálfræð-.
ingur lýsir samvizkusamlega ferð
sinni til Rússlands. Hann gerist
nemandi við Moskvuháskóla, og
mun eflaust mörgum þykja fróð-
legt að kynnast því hvernig ís-
lenzkur námsmaður er tekinn
inn í þennan skóla. Arnór segir
aðeins frá því sem gerist á ytra
borðinu, og þykir mér það galli
á frásögn hans. En ég var strax
fullur áhuga þegar ég hóf lestur
greinarinnar, sem nefnist: „Gegn
um járntjaldið1*.
í þessari bók eiga einnig grein
ar þeir Bergsveinn- Skúlason, rit-
höfundur; Bjartmar Guðmunds-
París tekur „Gulli
íslands" fádæma vel
I NOVEMBER var 'kvik-
myndin „Gull íslands", sem
fransmaðurinn Samivel gerði,
sýnd í Salle Pleyel í París, en
Samivel flytur jafnframt fyr-
irléstur um efnið, um leið og
hann sýnír myndir sínar. Við-
staddir frumsýninguna í París
voru Pétur Thorsteinsson,
sendiherra, og Þorleifur Þórð
arson, forstjóri Ferðaskrif-
stofu ríkisins, auk franskra
gesta. Myndin var svo sýnd
þrisvar sinnum, 7., 8. og 11.
nóvember í Salle Pleyel, sem
er einhver stærsti hljómleika
áalur í París, og tekur 2700
manns, og var aðsókn svo
Höfundurinn Somivel.
mikil að fjöldi manns varð
frá að hverfa. Hefur aldrei
verið svo geysileg aðsókn að
nokkurri mynd í kvikmynda-
flokknum „Þekking á heim-
inum“, í þau 15 ár sem mynd
ir þessar hafa verið kynntar
þarna.
Myndin fékk ákafléga góða
dóma í París, engu síður en
í þeim öðrum borgum, sem
hún hefur verið sýnd, og sagt
að fegurð íslands, eins og
Samivel sýnir landið, hafi
snortið áhorfendur. Og birtu
sum blöð myndir úr kvik-
myndinni.
Auk opinberu sýninganna í
Salle Plevel var „Gull fs-
lands“ sýnt fyrir sérhópa, t.d.
í Frakklandsbanka 20. okt. og
í höfuðstöðvum Atlantshafs-
bandalagsins 19. nóv. að við-
stöddum erlendum stjórnar-
erindrekum og frönsku og er-
lendu starfsfólki NATO. Einn
Ljóshærð íslenzk yngismær,
sem Parísarblöðin b i r t u
mynd af. Hún kemur fyrir í
kvikmyndinni „Gull íslands".
ig var myndin sýnt í franska
sjónvarpinu 4. nóvember og
um það leyti voru höfð tvö
viðtöl við Samivel í franska
útvarpinu um bók hans og
kvikmynd frá íslandi og rit
eins og „Revue des deux
mondes og Planete“. Við
frumsýninguna í París í nóv-
embermánuði var m. a. Paul
William, forstjóri „Explor-
ation du Monde“ og tryggði
hann myndina strax til 130
sýninga í Belgíu og Luxem-
burg. Þessi kvikmynd um ís-
land hefur sem sagt vakið al-
menna hrifningu í ParLsar-
borg, einkum meðal mennta
manna, og er áreiðanlega að
henni meiri og betri larid-
kynning en íslendingar hafa
yfirleitt átt völ á. Sýningar-
skráin sem sýningargestir fá,
veiti einnig margvíslegar upp
lýsingar um ísland og sögu
þess.
Þar eð Samivel kynnir á-
vallt sjálfur með fyrirlestrum
lönd þau sem hann sýnir á
kvikmyndum sínum, er nú
hlé á sýningum kvikmyndar-
innar, en hann tekur sér frí
fram í febrúar. Enda er
Samivel þegar farin að hugsa
um næstu verkefni, hefur
m. a. fengið tilboð um að
gera kvikmynd í Súdan, með
sérstöku tilliti til múhameðs-
trúar ættbálkanna þar.
Auðnustundir
— Efiir Birgi Kjaran:
Birgir Kjaran:
AUÐNUSTUNDIR.
Bókfellsútgáfan 1964.
ÞETTA er jólabók. Ekki af því
að hún birtist rétt fyrir jólin —
eins og flestar aðrar bækur á
voru landi, heldur af því að hún
er mild og kyrrlát eins og jólin
voru og jólin eiga að vera. Bókin
fjallar þó alls ekki um jól eða
jólahald, heldur um sumarið, sem
menn fara að þrá og hlakka til
bak jólum, þegar sólin snýr við
á suðurgöngu sinni og eftir er að-
eins að þreyja þorrann og gó-
una til vorsins.
Þannig verka Auðnustundir á
minn innri mann, og það ætla ég,
að margir taki undir, er þeir
leggja bókina frá sér að.loknum
lestri.
Auðnustundir er nafn, sem
lætur vel í eyrum. Norður í Húna
vatnssýslu er fell, sem heitir
Auðnufell. Það er ekki ofurhátt,
en þar er stuðlaberg í brúnum
og angandi lyngbrekkur í hlíð-
um. Sunnan undir því stóð lítið
býli, sem hét Auðnukot. Af því
er nú ekkert eftir nema hið sér-
kennilega nafn. Það hefur verið
bjartsýnn maður, sem byggði
Auðnukot og valdi því nafn.
Birgir Kjaran leggur oft leið
sína á svona staði, sem fæstir
eiga erindi til, og hann kann
flestum betur þá list að heyra
steinana tala, en svo segir Davíð:
í bæjartóttum bleikra eyðidala
birtist þeim margt, sem heyrir
steininn tala.
Birgir er líka mikill steinavinur
og steinasafnari. Einn þáttur í
bókinni heitir Lifandi og dauðir
steinar. Hann lýsir því af eigin
sjón, Þegar jörðinni blæðir og
rauðglóandi hraunkvikan verður
að nýjum steini með öllum sínum
kynjamyndum — eins og í síðasta
Öskjugosi. — Hann leitar að
rauðum ópal austan undir Vatna-
jökli og geislasteinum í Berufirði.
En því fer fjarri, að steinaríkið
sé kjarni bókarinnar. Þeir sem
landið erfa segir frá kynnum við
ungu kynslóðina, athöfnum henn
ar og hugarheimi, Þegar vorar
um haf og tjörn. Höf. fínnur til
skyldleika við börn náttúrunnar
og skilur þau flestum betur.
Hann hefur engin orð um við-
urstyggð eyðileggingarinnar í
Viðey. Hann bregður sér aðeins
þangað í anda og leiðir Skúla
fógeta blindan og ellimæddan
upp á Skúlahól og hlýðir á ævi-
sögu gamla mannsins, sem sat í
Viðey yfir 40 ár og barðist þar
hvíldarlítið gegn fátækt, harð-
stjórn og ofsóknum án þess að
bogna. — „Við skulum vona, að
son, alþingismaður; Haraldur
Hallsson; Sigmundur Guðmunds
son, fyrrv. bóndi; Sigurður
Grímsson, lögfræðingur; Sigurð-
ur Ólason, hæstaréttarlögmaður;
og frúrnar Edith Guðmundsson;
Helga Weiss'happel og Lára Kol-
beins.
Það má deila um tilgang bók-
ar eins og „Því gleymi ég
aldrei“, en slfk bók getur verið
ágæt heimild um íslenzkt þjóð-
líf. Allt veltur á því að fundnir
séu menn sem hafa frá eirahverju
að segja, og að þeir kunni að
koma orðum að hugsunum sínum
þannig að einhver nenni að
hlusta. Það eru ekki endilega
rithöfundarnir og þeir lærðu sem
eiga að hafa þar forréttindi. Mér
virðist einmitt þessi bók sanna
það að alþýðleg frásagnarlist er
enn til á íslandi, og það má
stundum læra meira af frásögn-
um alþýðumanna en hinna þjálf-
uðu pennaþjóna.
Jóhann Hjálmarsson.
Stephensenarnir lendi aldrei i
slíkri ólukku", segir Skúli!
Þættirnir um Kjarval og sam-
vistir við Skáld litanna austur við
Selfljót og í Austurstræti eru
með ágætum. Kjarval er ekki
allra, en vinur vina sinna, og
Birgir hefur fundið náð fyrir
augum hans.
Viðtölin við Sigurð Berndsen
bera það með sér, að Birgir væri
ágætur blaðamaður. —
— • —
Það er þarflaust að rekja efni
hinna fjölbreyttu þátta bókarinn-
ar. Efnið væri í sjálfu sér hvers-
dagslegt, ef það væri ekki túlkað
með slíkri nærfærni og innileik,
sem einkennir frásagnarmáta
Birgis. Sjálfur segir hann: „Stund
um finnst mér við lifa svo hratt,
að við fótum okkur varla á mal-
biki framfaranna, megum varla
vera að því að vera manneskjur,
— einstaklingar. Þá sækir á mig
þörf til að staldra við-----og
leita athvarfs í náttúrunni, land-
inu sjálfu, í snertingu við harð-
stritandi fólk í fjarlægum sjávar-
þlássum og á afskekktum sveita-
býlum“.
Það eru þessir leyniþræðir
milli mannsins og landsins eða
náttúru þess, sem eru jafnframt
rauði þráðurinn í Auðnustundum
Birgis Kjarans. Ef til vill er erfitt
að gera þetta skiljanlegt með fá-
um orðum. En menn munu flestir
finna það við lestur bókarinnar,
betur en áður, að það er sitthvað
í náttúru landsins, þjóðlífi og
sögu, sem við megum ekki slitna
úr tengslum við. En þessi tengsl
eru varla svo traust, að þau geti
ekki slitnað, ef þau eru vanrækt
eða gálauslega stýrt þjóðarskút-
unni.
Birgir Kjaran er náttúruskoð-
ari og náttúruvinur í beztu merk
ingu orðsins. Við þurfum mjög á
slíkum mönnum að halda og von-
umst eftir, að hann fái mörgu
þarflegu áorkað sem formaður
Náttúruverndarráðs. Ég vildi þó
losa hann við þann ótta, að land-
ið kunni að verða lítt þyggilegt
vegna barrskóga í framtíðinni.
Þeirra ríki nær að minnsta kosti
svo skammt upp frá sjávarmáli,
að við skulum engu kvíða.
Varla þarf að taka það fram,
að Auðnustundir eru fallég bók
í sniðum, unnin af mikilli natni
og vandvirkni. Margar litprent-
aðar myndir prýða hana, flestar
eftir sjálfan bókarhöfundinn.
Svipmyndir eftir Atla Má eru ó-
venjulega nettar og vel gerðar,
veruleg bókarprýði.
Jón Eyþórsson.
ATHUGIÐ
að borið saman við útbreiðslu
er langtum ódýrara að auglýsa
i Morgunblaðinu en öðrum
blöðum.