Morgunblaðið - 16.12.1964, Qupperneq 19

Miðvikudagur 16. des. 1964
MORCUNBLAÐIÐ
19
M&gnús Teifsson:
NúverancEi áslastd í skatfamálum
Þ Ó að mesta storminn hafi lægt
eftir álagningu opinberra gjalda
sl. sumar, 'er enn mikil undir-
alda. Vindáttin hefur breytzt. Nú
leita æ fleiri að nýjum og rétt-
látum álagningargrundvelli, enda
hafa birzt allmargar greinar um
þetta efni í þessu blaði. Flestir,
sem hafa tekið til máls í ræðu
og riti, eru sammála um að hið
núverandi ástand í álagningu og
innheimtu opinberra gjalda mis-
bjóði réttlætiskennd þjóðarinnar,
og þess vegna sé brýn þörf að
finna nýjar leiðir til fjáröflunar
vegna almennra þarfa.
Nýjar leiðir
Eitt ætti að vera ljóst frá upp-
hafi: Það er ógjörningur að fjölga
enn skatta- og gjaldategundum.
í auglýsingu eins bæjarfógeta
voru nefndar 22 tegundir opin-
berra gjalda, og mér telst til að
þetta sé ekki nema helmingur
allra tegunda gjalda, sem kraf-
in eru af skattþegnunum. Enn-
fremur ætti að vera mjög við-
sjárvert að bæta við einum eða
fleiri nýjum gjaldstofnum og
auka tekjur hins opinbera á
grundvelli slíkrar einhliða hækk-
unar. „Hið opinbera“ táknar hér
alla aðila, sem samkvæmt lögum
eða venju eiga rétt til að inn-
heimta opinber gjöld, skatta, út-
svör, tolla, tryggingar- og sjúkra-
samlagsgjöld o.s.frv., hvort sem
um er að ræða ríkisyfirvöldin
sjálf, ríkissofnanir, yfirvöld í
bæjum og sveitum eða aðrar
sto'nanir hins opinbera.
í stað orðanna „skattþegnar"
og „hið opinbera" hefði ég frá
upphafi heldur kosið önnur heiti,
af því í eðli sínu eru þessir tveir
aðilar ekki andstæðingar nema í
orði kveðnu og af allt of gamalli
venju. í raun og veru er ekki
um að ræða nema hægri og
vinstri hönd, þjóðfélagsins, sem
eiga að vinna í sameiningu að
jafnvægi og réttlæti í bústörf-
um þjóðarheildarinnar. Það ber
að leita að einum farvegi, sem
þessir peningastraumar eiga að
renna eftir.
Sérstaða Islands
Eftir því sem ég bezt veit, ver
engin þjóð, að minnsta kosti ekki
í nágrenni okkar, eins stórri hlut
fallstölu af framleiðslu sinni í
þágu utanríkisviðskipta og fs-
lendingar. Samkvæmt töflum
birtum í „Fjármálatíðindum"
nam andvirði útflutningsins á
undanförnum árum hérumbil
50% af þjóðarframleiðslu. Á
sama tímabili var andvirði inn-
flutningsins nærrri því jafnhátt
andvirði útflutningsins.
Jafnvægi milli innflutnings og
útflutnings er ekki eingöngu
æskilegt og nauðsynlegt, heldur
einnig eðlilegt. Framleiðsla út-
flutningsafurða á nútíma mæli-
kvarða er óhugsandi án samsvar-
andi innflutnings skipa, véla,
tækja og hráefna. Röskun þessa
jafnvægis stofnar þjóðarbúlnu í
voða, en virðist ekki vofa yfir í
náinni framtíð, þar eð innlend
framleiðsla byggist nú á breið-
ari grundvelli en áður fyrr.
Þarfir ríkisins
Allur innflutningur og útflutn-
ingur landsmanna rennur gegn-
um tollstöðvar landsins, að mestu
leyti gegnum Arnarhvol í Reykja
vík. Mun ég því hafa „Arnar-
hvol“ sem samnefnara, hvort
Bem þessum stað verður tryggð-
ur hærri sess í framtíðinni, eða
ekki.
Þar eru lögð á allan innfiutn-
ing hérumbil 30% aðflutnings-
og önnur gjöld, og af þeim fær
ríkissjóður hérumbil 70% sinna
tekna. Af þessari tekjulind mun
ríkissjóður hafa hérumbil 2 milj-
arða í tekjur á árinu 1965. Heild-
artekjur ríkísins eru áætlaðar 3,2
miljarðar, sem öllum verður var-
ið í þágu skattþegnanna á næsta
fjárhagstímabili.
Þarfir bæja og sveita
Reykjavíkurborg segist þurfa
að nota 600 miljónir á sama tíma,
þannig að ætla mætti að þarfir
allra bæja, kauptúna og sveita
á landinu væru nú ekki langt
frá 1,3 miljarða á ári Mér finnst
óréttlátt að áætla þarfir bæja og
sveitarfélaga utan Reykjavíkur
minni en höfuðborgarinnar, því
að alls staðar ætti hið opinbera
að stuðla að jafnmiklum vexti
og uppgangi, svo að þörfin fyrir
tekjum er jafnbrýn um landið
allt. Þetta er þegar viðurkennt
með því að viss hluti tekna ríkis-
ins rennur lögum samkvæmt til
bæja og sveita, auk þess sem
ríkið styrkir nauðsynlegar fram-
kvæmdir þeirra á annan hátt.
Þarfir hins opinbera
Útgjöld ríkisins á árinu 1965
eru áætluð 3,2 miljarðar króna,
og í málsgreininni hér að ofan
voru áætlaðar þarfir bæja og
sveitafélaga 1,3 miljarðir, þann-
ig að ætla mætti að þarfir hins
opinbera í þágu skattþegnanna
nemi nú hérumbil 4,5 miljörðum
króna á ári.
Innheimta
Hið opinbera greiðir marga
tugi miljóna króna í laun em-
embættismanna og skrifstofu-
kostnað, til þess að afla þessara
tekna. Þessi kostnaður myndi
minnka allverulega, ef hægt væri
að setja alla þessa innheimtu
undir eina stjórn, t.d. Arnarhvol,
enda hefur verið stofnuð Gjald-
heimtan í Reykjavík, sem inn-
heimtir margskonar gjöld til rík-
is og borgarinnar á sama stað.
Innheimtukostnaðurinn er
ennþá hærri frá sjónarmiði skatt-
þegnanna. Flestir kaupgreiðend-
ur þurfa að verja miklum kostn-
aði og vinnutíma í útreikning og
innheimtu þessara gjalda frá
launþegunum og dreifingu þess-
ara gjalda til hinna opinberu
innheimtustofnana. Mér virðist
ekki rangt að áætla að meðal-
stórt atvinnufyrirtæki þuffi álíka
mörg fylgiskjöl vegna allra þess-
ara greiðslna og fyrir sitt eigið
rekstrarbókhald. Samt skal ekki
nefnd sú stórkostlega áhætta,
sem hvílir á fyrirtækjunum
vegna stundvíslegrar greiðslu
þessara gjalda, og dugar að vitna
í Lögbirtingablaðið.
f þessu sambandi þykir rétt að
geta eins atriðis, sem frekar er
sálræns eðlis en fjárhagslegs:
Þegar vinnuveitandi greiðir starfs
fólki sínu laun um viku- eða
mánaðamót, er óskemmtilegt að
heyra æ ofan í æ þá spurningu:
„Og hvað á ég að kaupa mér
fyrir þessar kvittanir?“ Sama
gildir um launþegann, þegar
hann kemur heim til sín og fjöl-
skyldu sinnar og opnar þar um-
slagið.
Þetta er staðreynd, sem varla
er hægt að vefengja. Að mínu
áliti getur hún haft veruleg áhrif
á samband eða samstarf vinnu-
veitenda og launþega og oft auk-
ið þá spennu, sem ríkir milli
þessara aðila, algjörlega að
óþörfu.
Engir skattar
Méð öðrum orðum: Ákjósan-
legt væri fyrir launþega að mega
nota öll sín laun eftir eigin geð-
þótta. Umslagið ætti ekki að
geyma annað en reiðufé. Alveg
að sama skapi myndi atvinnu-
rekandi vera feginn, mætti hann
ráðstafa sínum tekjum að eigin
vild, í þágu atvinnu sinnar eða
fjölskyldu. En eins og ástandið
er nú, verður hann að reikna
með því að þurfa að greiða all-
háa hlutfallstölu af sínum tekj-
um til hins opinbera. Hann kvíð-
ir góðærinu, en fagnar því ekki.
Á hinn bóginn munu allir
þegnar, sem komnir eru til vits
og ára, vera reiðubúnir að leggja
sinn skerf í þjóðarbúið, ekki
hvað sízt á okkar tímum, þegar
örugg afkoma hvers og eins
tryggist ekki nema í velferðar-
ríki. Spurningin er: Hvar og
hvernig á að rækja þessa skyldu?
Ein ríkisinnheimta
Gjaldheimtan í Reykjavík hef-
ur vísað leiðina. Það á að vera
EIN stofnun, gem annast inn-
heimtu allra opinbera gjalda eða,
réttara sagt, EINS opinbers
gjalds.
Þegar ég ræddi áðan sérstöðu
Islands og hina miklu þýðingu,
sem utanríkisviðskipti hafa fyr-
ir þjóðarbúskap okkar, sýndi ég
líka fram á að aðflutnings- og
önnur gjöld vegna innflutnings-
ins hefðu mjög sterk áhrif á
tekjur ríkisins. Þó að þessar
tölur séu ónákvæmar, nægja þær
til þess að sýna að tæpur helrn-
ingur þeirrar upphæðar, sem
kalla mætti þarfir hins opinbera,
er þegar fenginn með aðflutn-
ingsgjöldum m.a. Það væri freist-
andi að hugsa sér að þar væri
fengin öll sú upphæð.
Eitt gjald
Þetta þýðir að í stað allra
þeirra gjalda, sem skattþegnar
.greiða nú til margra staða, yrði
innheimt eitt gjald á einum stað.
Þetta eina gjald yrði að nægja
til þess að greiða allar þarfir
hins opinbera, ríkis, bæja og
sveita.
Á hinn bóginn: Það væri ekki
nema einn gjaldstofn, sem hið
opinbera hefði aðgang að, og
hann væri innflutningur lands-
manna . Innflutningurinn er hinn
öruggi hitamælir atvinnulífsins.
Án hans getur engin atvinnu-
grein starfað, án hans getur eng-
inn maður lifað í nútíma þjóð-
félagi.
Að lokum þýðir þetta að vísu,
að aðflutningsgjöldin þyrftu að
hækka allverulega. Eins og
sakir standa, þyrftu þau að
hækka úr 2 miljörðum í 4,5 milj-
arða. Það er auðséð að þetta
gjald mætti ekki nefna toll eða
innflutningsskatt vegna skuld-
bindinga hins íslenzka ríkis við
önnur ríki, en á því sviði mun
finnast heppileg lausn, þegar tek-
ið er tillit til hins háa markmiðs,
sem stefnt er að. Undanfarnar
vikur urðum við vottar að því
að viðskiptaríki Stóra Bretlands
komust ekki hjá því að fallast á
hækkun innflutningstolla Breta
vegna augljósrar nauðsynjar
hennar.
Uppbygging þessa gjalds
Ennfremur er augljóst að ekki
má hækka öll núverandi aðflutn-
ingsgjöld jafnt um 100—125%.
Hér þyrfti að finna mjög ná-
kvæma stöðlun innfluttra vara
og efna eftir nauðsynjargildi
þeirra og haga breytingu núver-
andi gjalda samkvæmt þvi. En
í því sambandi mætti strax benda
á eitt atriði: Þó að gjaldið í Arn-
arhvoli hækki allverulega, myndi
almenningur losna við söluskatt-
inn. En hann hefur hingað til
verið lagður á smásöluverð.
Enn er eitt, og þar með skal
drepið á þungamiðju þess kerfis,
sem hér er verið að lýsa: Eng-
inn innflutningur mætti vera
gjaldfrjáls. Það verður að vera
grundvöllur þessa kerfis, í fyrsta
lagi, að það á ekki að flytja neitt
inn, nema almennur hagur sé að
því.
Eitt dæmi mun gera þetta ljós-
ara: Það mun ekki vera nægi-
legt að hækka gjaldið af inn-
fluttum vélum í jöfnu hlutfalli
við nauðsynlega hækkun annara
gjalda. Fyrirtæki, sem flytur inn
vél, gerir það ekki nema í von,
um aukinn hagnað. Fyrirtækin
sjálf, Hagstofa íslands eða hag-
fræðideild einhvers banka geta
hæglega reiknað út, að hversu
miklu ldýti innfluttar vélar bæta
aðstöðu viðkomandi atvinnu-
greina. Hækkun gjaldsins verður
að grundvallast á því sjónarmiði,
því að fyrirtækin sjálf eru al-
gjörlega skattfrjáls að öðru leyti.
Gjaldið í stað skatta
Núverandi skattþegnar eiga
erfitt með að gera sér i hugar-
lund, hvaða áhrif slíkt kerfi
myndi hafa á afkomu þeirra,
enda mikið komið undir fram-
kvæmd þess. Samt má ætla að
það yrði fljótlega vinsælt. Mönn-
um verður að vera ljóst að þeir
borga þá ekki meira en núna.
Allar þær upphæðir, sem þeir
þurfa þá að greiða dagsdaglega
fyrir vörur og þjónustu, greiða
þeir nú þegar, aðeins með
öðrum hætti. Nú þegar hvíla tals-
verðar álagningar vegna inn-
flutningstolla, söluskatts o.s.frv. á
öllum vörum, en auk þeirra þurfa
menn nú að greiða beina skatta,
útsvör, tryggingargjöld o.s.frv.
Allt þetta fellur niður.
Einn aðalgalli hins núverandi
kerfis er fólginn í því að gjöld-
in eru ákveðin og innheimt eftir
á. Með nýja kerfinu yrði flest
greitt jafnóðum og allmargt fyr-
irfram. Hugsum til þess að all-
mörg sveitafélög veita 10% af-
slátt af núverandi opinberum
gjöldum, ef menn greiða fyrir
10. desember!
Tökum enn eitt dæmi: Ung
hjón, sem eru að byggja sér hús
með aðstoð allmargra aðila, eins
og gengur og gerist, verða að
hafa hugfast að þau verða að upp
lýsa, hvernig þau hafa aflað tekn
anna til þessara framkvæmda.
Seinna meir mega þau búast við
eilífum sköttum af húsnæðinu.
Ætla mætti að þau vildu frekar
borga eða skulda meira vegna
byggingarefnisins, ef þau vissu
að allar tekjur, nú og síðar,
mættu renna óskertar til af-
borgana.
Sama ætti að gilda um mann,
sem flytur inn nýja vél í sitt
verkstæði. Meðan hann stendur
í þessum framkvæmdum í von
um ágóða af fyrirtæki sínu, ætti
honum að vera sama, hvort hann
greiðir 30% innflutningstoll eða
60% gjald vegna þessa innflutn-
ings, ef hann veit fyrirfram að
seinna verður hann aldrei kraf-
inn skatta vegna atvinnu sinnar
eða þeirra launa, sem hann greið-
ir starfsmönnum sinum.
Hvert rennur gjaldið?
Ráð er gert fyrir þrí að gjald-
ið verði innheimt af einni ríkis-
stofnun, og má haga innheimtu
annaðhvort á þann hátt, að all-
ur innflutningur fari gegnum
Arnarhvol, eða að Arnarhvoll
vinni með útibúum á ýmsum
stöðum út á landi, eins og nú
er. En sjóðurinn yrði einn. Úr
honum fengi ríkið sitt, þ.e. hér-
umbil tvo þriðju. Eftirstöðvarn-
ar færu óskertar til bæja- og
sveitafélaga, þ.e. hérumbil 1,5
miljarðar á ári eða rúmlega kr.
8.000.— á hvert mannsbarn, hvar
sem það á heima á íslandi.
Þar með er komið að öðru
veigamiklu atriði þessa kerfis:
Borgarstjórinn í Reykjavík er
jafnrétthár öllum bæjar- og
sveitarstjórum út um land. Þó
að einhver þeirra hafi ekki
nema 400 manns í sinni byggð,
fær hann örugglega 3 milljónir á
hverju ári. Nú ræður hann,
hvort hann byggir nýja bryggju
eða steypir veginn niður að höfn-
inni. Hann þarf ekki að leggja
neitt gjald á sveitarfélaga sína,
en þeir mega greiða atkvæði með
honum, til hverra framkvæmda
fénu skal varið.
Vald Alþingis
Það mun vera augljóst að vald
Alþingis við framkvæmd slíks
kerfis yrði allmikið, jafnvel
meira eða ábyrgðarmeira en
hingað til. Fyrst og fremst væri
það á valdi Alþingis að ákveða
heildarupphæð gjaldsins á hverju
tímabili, enda kæmi þessi ákvörð
un í stað umræðna um fjárlögin.
Ennfremur þyrfti Alþingi að
finna réttláta hlutfallstölu á
hvern þann vöruflokk, sem þarf
að flytja til landsins, og fylgjast
með þróun málanna í þeim efn-
um.
Ennfremur þyrfti Alþingi að
hafa vakandi auga með áætlun
og framkvæmd greiðslna vegna
Almannatrygginga (17. gr. fjár-
laga), sérstaklega vegna barna-
lífeyris, þar eð hið nýja gjald
gæti haft óæskileg áhrif á barn-
margar fjölskyldur, og þar að
auki með áætlun og framkvæmd
greiðslna og styrkja í þágu at-
vinnuveganna (16. gr. fjárlaga),
til þess að fyrirbyggja örðug-
leika á aðlögunartímabilinu.
Ohjákvæmilegt er að kerfið
krefjist viss aðlögunartímabils,
sem takmarkaðist ekki eingöngu
af réttlætiskröfum hinna ýmsu
stétta, heldur einnig af afleið-
ingunum, sem það myndi hafa á
alla atvinnuvegi. Nákvæmar
áætlanir ættu þó að stytta þetta
tímabil, enda væri það á valdi
Alþingis að skipa nefndir til þess
að vinna að úrlausn þessara mála
með aðstoð ráðgjafa og sérfræð-
inga.
Efnahagslegar afleiðingar
Kerii það, sem hér hefur verið
lýst, myndi án efa stuðla að full-
komnu viðskipta- og atvinnu-
frelsi í landinu. Atvinnufyrirtæk-
in yrðu að vísu fyrst um sinn að
greiða meira fyrir tilveru sína og
aukna hagræðingu. En það getur
ekki verið nokkur vafi á því að
þau myndu yfirvinna þetta tíma-
bil, þar sem þau keyptu sér um
leið frelsi undan öllum tegund-
um skatta og skattaeftirlits. Þetta
eina atriði, þótt ekki fleiri kæmu
til, myndi hvetja þau til þess að
sýna hvers þau eru megnug.
Auk þess myndi kerfið stuðla
að auknu jafnvægi í byggð lands
ins. Forráðamenn bæja og sveita-
félaga myndu njóta aukinna
tekna af hverju nýfæddu barni
eða fullorðnum manni, sem flyt-
ur í þeirra umdæmi. Þeir gætu
með öruggri vissu gert áætlanir
um framfaramál innan byggðar-
lags síns. Kerfið myndi tryggja
þeim tekjurnar.
1 fljótu bragði virðist erfitt að
spá nokkru um verðlag algengra
vará í landinu. Þó má gera ráð
fyrir því að það myndi ekki
hækka verulega vegna þess að
seljendur gætu starfað með
minni álagningu en áður, þar
sem skattabyrði væri af þeim
létt. Samkeppnin myndi að vísu
aukast, en einnig í þá átt að inn-
flytjendur myndu reyna aðkaupa
vörurnar fyrir lægst fáanlegt
verð. Að því leyti sem innflytj-
endur eru enn neyddir til þess
að kaupa frá vöruskiptalöndum,
myndi eitt ganga yfir þá alla.
Gjaldsvik
Þar eð eingöngu er um einn
tekjustofn að ræða, ætti allt eft-
irlit að vera mjög einfalt. Sú
hætta að menn reyna að draga
undan sköttum, er horfin. Hún
gæti færzt yfir á það svið að
menn myndu reyna að auka inn-
flutning til eigin afnota fram yf-
ir það magn, sem nú er, enda
landið opið fyrir þess háttar inn-
flutning í höndum farþega og
áhafna skipa og flugvéla. Slíkur
innflutningur hefur ávallt átt sér
stað, bæði með leyfi yfirvalda og
án. Geigvænleg áhrif á heildar-
andvirði innflutnings hefur slík-
ur innflutningur þó ekki. Alþingi
eða ríkisstjórn mætti birta áskor-
un til almennings að gæta hófs
í þeim efnum. Að öðrum kosti
Framhald á bls. 23.