Morgunblaðið - 17.12.1964, Blaðsíða 17

Fimmtuda^ur 17. des. 1964
MORGUNBLADIÐ
17
ann“ (bls. 28), að sóiin bækki
„á vesturtofti" að morgni dags
(bls. 42), eða að tilteknar tengda
mæðgur „ gátu ekki á sárs höfði
setið“ (bts. 58). Þá kann lesand-
inn því hálfilla að margsinnis séu
nefnd skírnarnöfn manna sem
hann kann engin deili á og ekki
eru frekar skilgreindir annars
staðar í textanum. Prentvillur
eru nokkrar í bokinni, sem er
leitt um slíkan kjörgrip sem hún
er, en við virðumst seint aetla
að sigrast á bannsettum prent-
viltupúkanum, hversu góð sem
viðleitnin er. Hér hefur greini-
lega miklu verið til kostað að
framleiða afbragðsbók, og ber að
iþakka Skáiholtsútgáfunni fram-
takið.
Sigurður A. Magmússan.
Síðasta skip su&ur
JökuH Jakobsson og Batta-
sar: Siðasta skip suður.
176 bts. Skálholt h.f. —
Reykjavík 1964.
JÖKULL. Jakobsson og kata-
lónski dráttlistarmaðurinn Balta-
sar Samper hefa tekið sér fyrir
hendur að bregða upp mynd í
máli og teikningum af hinu
deyjandi lífi Breiðafjarðareyja,
þar sem að vísu er énn búið með
reisn í nokkrum eyjum, en auðn-
in og dauðinn bíða á næsta leiti.
Er skemmst frá því að segja, að
bókin er í ytra tilliti hrein ger-
semi, bæði að því er varðar
pappír, bókband og prentun á
myndum og texta. Til alls þessa
ihefur greinilega verið vandað
sem kostur var, og árangurinn
orðið ein bezt unna bók sem hér
hefur sézt um árabil. Er ástæða
til að óska prentsmiðjunni Odda
til hamingju með sinn hlut að
þessu verki, en þar hafa líka
komið við sögu Myndamót h.f.,
og Sveinabókbandið h.f. Það er
iarið að koma í ljós, þó reyndar
sé alltof sjaldgæft, að íslending-
ar geta staðið nágrannaþjóðunum
á sporði í bókagerð, þegar þeir
vilja eða nenna að leggja sig
fram, og mætti þessi fagurgerða
bók verða hvöt til stærra og
samfelldara átaks í þá átt.
Baltasar er bókaskreytir fyrir
minn smekk; mér virðast blýants
teikningar hans gefa skýra og
eftirminnilega mynd af mannlífi
og umhverfi Breiðafjarðareyja
— hrörnun mannvirkja, lífseiglu
eyjarskeggja, víðernum og birtu
náttúrunnar. Mannainyndir hans
eru Ijóslifandi og persónulegar,
þó ég sé náttúruega ekki dóm-
bær á svipmótið með fyrirmynd-
unum. Sumir íslendingar virðast
ganga með þá grillu, að engir
nema hérlendir listamenn geti
málað eða teiknað íslenzkt um-
hverfi eins og „eigi“ að gera það,
og er sú grilla eitt dæmi af mörg
um um ranghverfa minnimáttar-
kennd mörlandans. Ég fæ ekki
betur séð en víða nái Baltasar
einmitt fram hinni sérkennilegu
víðáttu, þögn og eyðileik sem set
ur svo sterkan svip á íslenzkt
umhverfi, ekki sízt þau íslenzku
sjávarpláss, þar sem mannlíf virð
ist vera að fjara út. Ég á bágt
með að hugsa mér öllu mælsk-
«ri tákn um ástand og horfur
þessara unaðslegu eyja en ein-
faldar, persónulegar og grófgerð-
ar teikningar Baltasars.
Jökull Jakobsson hefur samið
textann í bókina, en hún er ann-
ars þannig unnin, að höfundarnir
hafa haft náið samstarf um mál
og myndir og Baltasar ráðið ytri
gerð bókarinnar. Hlutur Jökuls
í þessu verki er veglegur. Hann
hefur dregið upp hugtæka og oft
átakanlega mynd af mannlífi
sem er að þorna upp og deyja
út. Tónninn í bókinni og þeir
þættir í nútíð og fortíð, sem höf-
undurinn einkum dvelur við,
undirstrika þessa ömurlegu og
óhjákvæmilegu þróun. Af mikilli
leikni stillir hann saman marg-
víslegum andstæðum fortíðar og
nútíðar, og niðurstaðan verður
jafnan hin sama: dauðinn á næsta
íeiti. Myndin sem hann dregur
upp af þessari sérkennilegu
byggð er margslungin; þar flétt-
•st saman náttúra og byggingar,
ifólk og fénaður, saga og nútími.
Margt er kímilegt í þessari frá-
•ögn, en undirtónninn er jafnan
hinn sami, sterk kennd trega yfir
fallvaltleik lífsins og mannanna
verka.
>að hlýtur að koma okkur nú-
tímamönnunum spanskt fyrir
isjónir, að þær byggðir, sem þóttu
blómlegastar og helzt aftögufær-
•r þegar harðindi og hallæri
steðjuðu að á íslandi, eins og
t.d. Móðuharðindi 1783, voru
Hornstrandir og Breiðafjarðar-
eyjar — og þá einkanlega eyjarn
ar. í hallærum lá þangað stríður
straumur förufólks, bæði að norð
an og sunnan, því hvergi var
betri von um björgun frá yfir-
vofandi hungurdauða. Þegar veg
ur eyjanna var mestur á síðustu
öld, var þar margt höfðingja og
heimsmanna, mikið um, fjör og
menningarlegt framtak, senni-
Jökull Jakobsson
lega var Flatey þá einn grósku-
mesti staður á landinu. En sam-
fara góðum kjörum og gtæsileik
voru ýmsar hörmungar, sem
nútimamenn eiga bágt með að
gera sér grein fyrir. Einn af
höfðingjum eyjarinnar, Brynjólf
ur Benedictsen, tengdasonur Guð
mundar Schevings, eignaðist t.d.
14 börn, en aðeins eitt þeirra
komst á legg og andaðist þó um
tvítugt. Annað stórmenni eyjar-
innar, séra Eiríkur Kúld, tengda-
sonur Sveinbjarnar Egilssonar
rektors, eignaðist líka 14 börn,
tvö komust á legg, sonur, sem
dó úr svalli og drykkjuskap 37
ára gamall og dóttur sem lézt
kornung áður en hún æli fyrsta
barn sitt, óskilgetið. Þannig skipt
ust líka á skin og skúrir á upp-
gangstímum eyjanna, og ekki má
gleyma því mikla afhroði sem
þær guldu í mannslífum á fiski-
sælum en viðsjárverðum Breiða-
firði.
Svipmyndir Jökuls Jakohsson-
ar af núlifandi íbúum eyjanna
eru ekki sérlega skýrar eða
minnisverðar, en það kemur
ekki beint að sök þar sem
Baltasar hefur bætt- úr þeirri
skák með sínum snjöllu teikning-
um. Aftur á móti eru frásagnir
Jökuls af liðnum görpum og
framtaksmönnum margar fjörug-
ar og eftirtektarverðar, sagnir af
mönnum eins og Snæbirni í
Hergilsey, Eyjólfi Eyjajarli, Guð
mundi Scheving (sem var amt-
maður Jörundar hundadagakon-
ungs í 8 daga), Brynjólfi Bene-
dictsen, séra Eiríki Kúld, séra
Ólafi Sívertsen og mörgum öðr-
um þeirra styrku stofna sem
gerðu Breiðafjarðareyjar að ís-
lenzku stórveldi um langt ára-
bil. Ekki er hún heldur dónaleg
sagan af heimsókn Brynjólfs
biskups Sveinssonar til Jóns
Finnssonar í Flatey haustið
1647, þegar biskup varð sér úti
um eina mestu gersemi íslenzkr-
ar bókagerðar, Flateyjarbók,
handa danska kónginum — og
var það sennilega afdrifaríkasta
drykkjuveizla á íslandi.
Þeir félagar, Jökull og Balta-
sar, háfa heimsótt nokkrar helztu
eyjar á Breiðafirði til að gera um
þær bók: Ftatey, Hergilsey, Skál-
eyjar, Hvallátra, Sviðnur, Svefn-
eyjar, og munu þær varla líða
lesanda úr minni fyrsta kastið.
Jökull hefur næma tilfinningu
fyrir viðfangsefni sínu og gerir
því skit á máli, sem er í senn
stílhreint, upphafið og ber saltan
keim umhverfisins, sem hann er
að fjalla um. En ef marka má af
nokkrum misfellum í bókinni
virðist höfundurinn ekki vera
jafn nákvæmur um staðreyndir
eins og hann er góður stílisti og
klókur sögumaður. Ég er ekki
það sérfróður um efni bókarinn-
ar, að ég geti dæmt um annað
en það sem liggur í augum uppi,
en það gerir mann dálítið tor-
trygginn um aðra hluti. Á bls.
69 segir um Guðmund Scheving:
„Hann kom til Flateyjar 1814 og
var þá 38 ára að aldri“, en á
bls. 76 segir að „hann andaðist
í Kaupmannahöfn 51 árs að aldri,
árið 1837“. Á bls. 99 segir að
Þórður Benjamínsson hafi flutzt
til Hergilseyjar árið 1925, en á
næstu síðu er sá sami Þórður
látinn segja: „Magnús Einarsson
fluttist úr Hergilsey árið 1924,
og var ég þá eini ábúandinn."
Á bls. 13 er minnzt á „nát
Kleópötru á torginu mikla í
París“. Nálar þessarar mætu
drottningar eru aðeins tvær, og
er önnur í Lundúnum en hin í
New York. Slík ónákvæmni er
að sjátfsögðu Lítilvæg í samjöfn-
uði við kosti bókarinnar, en hún
er hvimleið. Sömuleiðis nokkrar
ambögur eins og t.d. sú, að lamb
„lykur tönnunum utan um spen-
Eggert Laxdal sýnir þessa dagana listaverk i veitingahúsína
Tröð i Austurstræti. Er þar bæði um að ræða olíumálverk og
önnur listaverk, sem öll eru nýlega unnin af listamanninum.
Myndin er tekin af tveimur málverkanna í Tröð.
íslondsferð
John Coles
BÓKAÚTGÁFAN Hildur hefur
nýlega gefið út bókina „íslands-
ferð John Coles.“ Segir bókin
frá ferðalagi Coles og félaga hans
um ísland sumarið 1881.
Bók þessi kom fyrst út í Lund-
únum árið 1882 og nefndist
„Summer Travelling in Iceland“.
Var það stór bók skreytt all-
mörgum myndum, flestum eftir
höfundinn. Fylgja myndirnar
einnig þeirri íslenzku útgáfu,
sem nú er komin út. Bókinni
fylgir að auki fslandskort Björns
Gunnlaugssonar með smávegis
lagfæringum höfundar.
Bókin „íslandsferð John Col-
es“ hefst á nokkrum orðum um
höfundinn og bókina eftir Har-
ald Sigurðsson. Síðan er formáli
höfundar.
Efni bókarinnar skiptist í 11
meginkafla en auk þess hefur E.
Delmar Morgan ritað kafla um
Öskju.
Bókina hefur Gísli Ólafsson £s-
lenzkað en hún er prentuð í Set-
bergi s.f.
Sveisn Sveinsson, formaður
fyrstu stjórnar Trésmiðafélags
Reykjavíkur.
BM þessar mundir á Trésmiða-
félag Reykjavíkur 65 ára afmæli,
en það var stofnað á fundi í Iðn-
aðarmannahúsinu hinn 10. des-
ember árið 1899.
Vegna afmælisins var efnt til
sérs.taks hátíðafundar í félaginu,
sem haldinn var í Gamla bíói sl.
laugardag. Afmælishóf var hald-
ið um kvöldið í Sigtúni (Sjálf-
stæðishúsinu).
Þá gaf félagið út ritið „Tré-
smiðafélag Reykjavíkur 1899—
1964“, sem Gils Guðmundsson
tók saman. Þar er saga félagsins
rakin þessi sextíu og fimm ár.
51 trésmiður tók þátt í stofn-
un félagsins árið 1899, en í upp-
hafi þessa árs voru þeir taldir
vera 629.
★
Upptök félagsstofnunarinnar
má rekja til fundar, sem nokkrir
trésmiðir í Reykjavík komu sam
an á hinn 18. febrúar 1899, til
þess að ræða sameiginteg mál-
efni. Á þeim fundi var kosin átta
Einar J. Pálsson, féhirðir
fyrstu stjórnar T. R.
manna rtefnd til að sémja verð-
lista fyrir trésmiði yfir smíðaða
vinnu úr tré og ýmsa aðra tré-
smíðavinnu. Átti síðan að reyna
að fá trésmiði í Reykjavík til að
fara eftir listanum, þegar þeir
seldu vinnu sína eða smíðisgripi.
Orsök til þessa verðlista var sú,
að nokkurt misræmi var á verði
hjá trésmiðum, og vildu gæði
vörunnar þá verða ærið misjöfn.
í nefndina („verðlistanefnd-
ina“) voru þessir kosnir: Einar
J. Pálsson, formaður, Hjörtur
Hjartarson, Sigurður Árnason,
Þorkell Gíslason, Sveinn Sveins-
son, Magnús Ólafsson, Magnús
Árnason og Helgi Thordersen.
Síðla árs 1899 hafði nefndin
lokið við samningu verðlista, þar
sem tilgreint var verð á 280
stærðargerðum og tegundum hús
gagna, verkum við húsasmíðar
og ýmsar aðrar smíðar. Nefndin
komst að þeirri niðurstöðu, að
trésmiðir í Reykjavík ýrðu að
bindast félagslegum samtökum,
Hjörtur Hjartarson, skrifari
fyrstu stjómar T. R.
ætti listinn að koma að nokkru
gagni.
Skömmu síðar, líklega í nóv-
ember 1899, boðaði nefndin til
fundar trésmiða í Reykjavík,
lagði listann fram, og var hann
samþykktur. Þá var sjö manna
nefnd kosin, til þess að semja
uppkast að lögum fyrir félagið.
Var uppkastið gert að lögum
með nokkrum breytingum á
stofnfundi Trésmiðafélags Rvík-
ur hinn 10. desember og fram-
haldsstofnfundi, sem haldinn var
17. desember.
Fyrstu stjórn félagsins skip-
uðu: Sveinn Sveinsson, formað-
ur, Hjörtur Hjartarson, skrifari,
og Einar J. Pálsson, féhirðir.
★
Um starfsævi félagsins verður
ekki fjallað hér, en félagsstarf
hefur lengst af verið allöflugt.
Þó lá félagið í dauðadái um
þriggja ára skeið, á árunum 1914
til 1917.
Félagssvæði Trésmiðafélags
Reykjavíkur er lögsagnarum-
dæmi Reykjavíkur, Seltjarnar-
neshreppur, Kópavogskaupstað-
ur, Garðahreppur og Mosfells-
sveit.
Núverandi stjórn félagsins
skipa Jón Sn. Þorleifsson, form.,
Ásbjörn Pálsson, Hólmar Magn-
ússon. Sturla H. Sæmundsson og
• Þórður Gislason.
Reykjavíkur 65 ára