Morgunblaðið - 30.04.1965, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLADID
Föstudagur 30. apríl 1965
et'tir jaiöskjalitauu.
IHiniika má kostnað og auka öryggí mann-
virkja með nákvæmum jarðskjálftareikningum
Nýlegra er kominn heim frá
námi ungur verkfræðingur,
Júlíus Sólnes frá Akureyri,
sem stundað hefur framhal’ds
nám í burðarþolsfræði með
tilliti til jarðskjálfta í Dan-
mörku og síðar Japan, eftir
að hann lauk prófi frá Kaup-
mannahöfn, árið 1961. Morgun
blaðið átti samtal við Júlíus
og spurði einkum um dvöl
hans í Japan og fræðigrein þá,
sem hann hefur lagt stund á.
— Hvernig atvikaðist það,
a’ð þú fórst til Japan?
starfsmanna, komu helztu sér
fræðingar Japana á þessu
sviði og nokkrir frá öðrum
þjóðum og héldu fyrirlestra
fyrir okkur.
Japanir og Kaliforníumenn
brautryðjendur.
— Er jarðskjálftaverkfræði
ekki ung fræðigrein?
— Jú, það var ekki fyrr en
eftir síðari heimsstyrjöldina,
að farið var- að gera kerfis-
bundnar rannsóknir á þessu
sviði. Eftir jarðskjálftana
Júlíus Sólnes í Japan ásamt innfæddum kunningja sinum.
— Að loknu prófi, hóf ég
framlhaldsnám í burðarþols-
fræði og sveiflufræði bygg-
inga við Verkfræðiháskólann
í Kaupmannahöfn. í samráði
við skólann leitaði ég mögu-
leika á því a'ð komast til
Tokyo og stunda nám við hina
nýju stofnun, Intemational
Institute of Zeismology and
Earthquake Engineerng,
sem Japanir reka með stuðn-
ingi Sameinuðu Þjóðanna.
Stofnun þessi heldur ársnám-
skeið fyrir verkfræðinga, jarð
fræðinga og aðra vísindamenn
frá ýmsum löndurn í jarð-
skjálftafræ'ðum og mann-
virkjagerð á jaxðskjálftasvæð
um.
— Mér tókst að fá farar-
stýrk á vegum Danska vísinda
sjóðsins, frá íslenzka vísinda-
sjóðnum og NATO-styrk utan
ríkisráðuneytisins. Fór ég til
Japan haustið 1963. Við nám
hjá stofnuninni þennan vetur
voru 29 menn frá 19 löndum.
Allmargir japanskir vísinda-
menn eru fastráðnir við
kennslu og rannsóknir hjá
stofnuninni, sem er búin mjög
vöndu’ðum og fullkomnum
tækjum, t.d. 3 rafreiknum. Þá
störfuðu þarna 2 vísindamenn
frá UNESCO, jarðskjálfta-
fræðingur frá Tékkóslóvakíu
og verkfræðingur frá Nýja-
Sjálandi. Auk þessara föstu
miklu í San Franzisco 1906 og
Tokyo 1923, varð mönnum
ljós nauðsyn þess að gera ráð
fyrir jai'ðskjálftahættu við
byggingu mannvirkja. Eink-
um vaknaði áhugi manna í
þeirn löndum, þar sem jarð-
skjálftar eru tíðastir og voru
Japanir og Kaiiforníumenn
brautryðjendur í þessum efn
um.
— Miklar framfarir hafa
orðið á þekkingu manna á
þoli mannvirkja í jarðskjálft-
um og raunverulegum orsök-
um skemmda. Jarðskjálfta-
reikningar eru svo flóknir og
umfangsmiklir, að það var
ekki fyrr en rafreiknar komu
til sögunnar/að hægt var áð
framkvæma fullkomna út-
reikninga á jarðskjálftasveifl
um húsa og annara mann-
virkja. Var fyrst hægt að taka
tillit til ýmissa atriða, svo
sem mismunandi gerðar húsa
og breytileigrar jarðvegsundir-
stöðu þeirra og staðsetningar.
Hafa þessar rannsóknir jafn-
framt verið studdar með mæl
ingunum með áð hrista þau.
Það er fyrst og fremst í Jap-
an og Kaliforníu, sem slíkar
rannsóknir fara fram og er
óhemju miklu fé varið til
þeirrar starfaemi.
Reglugerffir ekki einhlítar.
— í flestum löndum, þar
sem jarðslkjiáiliftar þekkjast,
eru til bygginigarregiur um
það, hvernig mannvirki skuli
varin gegn jarðskjálftum. Oft-
ast eru þær reglur íullnægj-
andi. Hafa margar stórar bygg
ingar, sem reistar hafa verið á
grundvelli nákvæmra jarð-
skjálftareifcninga, staðið af
sér meiriiháttar jar'ðskjálfta.
Sem dæmi má nefna Latino
Americand turninn í Mexico-
borg, sem er 43 hæðir og stóð
af sér jarðskjálftann mikla
árið 1957, þegar stór hluti
miðiborgar Mexioo hrundi.
Höfðu verið gerðir mjög ná-
kvæmir jarðskjálftareikning-
ar við könnun (projectering)
byggingarinnar, er hún var
reist árið áður, og sýnt fram
á að hægt væri að gera ráð
fyrir mun minni jarðskjálfta-
krafti en reglugerðir og venj-
ur fyrirskipa, er tillit var tek-
ið til hinnar sérstæðu gerðar
og legu byggingarinnar.
— Á sama hátt og komast
miá að því með nákvæmum
jar’ðskjálftareikningi að gera
megi ráð fyri.r minni jarð-
skjálftakröftum á einstakar
byggingar en kveðið er á um
í raglugerðum, mé benda á
dæmi um hið gagnstæða.
— í júní 1964 urðu miklir
jarðskjálftair í borginni Niig-
ata um 100 km norður af
Tokyo. Efndi stofnunin til
rannsóknarleiðangurs me’ð
okkur og ýmsurn sérfræðing-
um til að kanna hið mikla
tjón, sem orðið hafði á borg-
inni. Ýmis mannvirki, sem
uppfylltu skilyrði reglugerða,
eyðilögðust. Má þar um kenna
sérstökum a’ðstæðurti, sem
reglugerðir geta ekki iim. T.
d. gerðist það, að 5 hæða stein
steypt fjö.Hbýlishús, sem jarð-
skjáliftareiknað hafði verið á
venjulegan hátt samkvæmt
reglugerð lagðist á hli’ðina, án
þess að skemmast að öðru
leyti. Húsið stóð á sándeyrum
við árósa. í jarðskj á Iftu num
urðu sandeyrarnar að kvik-
syndi.
— Nýleg brú hrundi einnig
í Niigata. Jar’ðs'kjálftastyrkur
hennar var í sjálfu sér nægur,
en set brúarinnar var ekki
tryggt gegn hinurn miklu jarð
skjálftakröftum, sem öft
verða miklu meiri en miðað
er við í reglugerðum.
Minnka má kostnaff og auka
öryggi.
• — Rannsóknir. og aukin
þekking manna á áhrifum
j'arðskjálfta á ými-s mannvirki
geta bæði lækkað byggingar-
kostnað ef um óþarfan styrk- Mexicoborg.
ieika er áð ræða, samanber
dæmið um turninn í Mexico,
og aukið öryggi bygginga í
öðrum tilfellum.
— f samlbandi við byggingu
sementsverksmiðju í Portú-
gal, sem dansk fyrirtæki vann
að í vetur, gat ég notfært mér
reynsilu mína frá Niigata og
bent á þörf þess að tryggja
betur set hvolfþafcs, sem á
byggingunni er, vegna hættu
á því, að það rynni út af
veggundirstöðunni, eins og
brúin af stöplunum.
Latino Americana turninn í
Einfaldleiki og nægjusemi.
— Hvernig líkaði þér dvöl-
in í Tokyo?
— Þáð er mjög athyglisvert
að búa í Tokyo, en einnig afar
erfitt. Öll alrnenn farartæki
eru troðfull allan daginn og
líklega er hvergi í heiminum
eins erfitt að fá húsnæði, sem
auk þess er slæmt á vestræn-
an mælilkvarða. Lengst af
leigði ég ibúð með skóiabróð-
ur mínum frá Perú. Hún var í
útlhverfi Tokyo. í kringum
okkur bjuggu eingöngu jap-
ansikar fjölskyldur og kom-
umst við því í nána snertingu
við líf almennings.

— Talar almenningur nokk
u'ð annað mál en japönsku?
— Japönum veitist yfirleitt
mjög erfitt allt tungumála-
nám, en mikil viðleitni er me'ð
al almennings að tala ensku -
og er hiún allsstaðar kennd í
skólum. Okkar skóli efndi til
námskeiðs í japönsku þegar
í byrjun. Sem beturfer er jap-
anska ekki eins erfitt mál og
maður kynni að hadda, þ.e.a.s.
ef undan er skilið skrifletrið.
— Er mikið byggt í Tokyo?
— Já, ég hef hvergi sé'ð
önnur eins býsn af bygging-
arframikvæmdum nema þá í
Reykjaví'k. Borgin er orðin
undarlegt samibland af nýtízku
steinsteyptum háhýsum og
timburkofum.
— Hvernig eru lífsvenjur
Japana?
— Þær einkennast fyrst og
fremst af einfaldleika og
nægjusemi. Fólk leggur enga
áherzlu á það að safna saman
iburðarmiklum húsgögnum í
, dýrar íbúðir. Hins vegar má
benda á það, að almenningur
virðist búa við sæmileg kjör
og eiginleg fátækt er mjög
sjaldgæf. Þótt húsmunir séu
yfirleitt fábrotnir, eiga næst-
um allir helztu rafknúin heim
ilistæki, sjónvarp er í hverj-
um kiofa.
— Hvernig féll þér fram-
koma fól:ks?
— Ágætlega. Eitt hið fyrsta
sem ma’ður tekur eftir, er hve
ungt fól'k er feimið, ófram-
færið og oftast barnslegt. Ég
get alls ekki skilið, hvernig
Japanir gátu gengið berserks
gang í heimstyrjöldinni. Or-
sakir þesis hljóta að vera trú-
arlegs eðlis.
— Hvernig er alþýðu-
menntun í Japan.
— Skólakerfð er afar full-
(bomið, enda skipulagt af Þjó‘ð
verjum fyrir síðus-tu aldamót.
Menntun er mjög almenn og
engu minni en gengur og gcr-
ist í Vestur Evrópu. Æðri
menntun er líka komin á
sajna stig og hér.
— Er iðnaður Japana í
mjög örum vexti?
Framh. á bls. 19
Spjallað við Júlíus Sólnes um
Jarðskjálftaverkfræði og Japan