Morgunblaðið - 10.07.1965, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLADID
Laugardagur 10. júlí 1965

Landbúnaður
Sveitirnar
Byggjum landið allt
Á héraffsmótum Sjálfstæðis-
flokksins nú í sumar, hefur
einn ræðumanna jafnan verið
fulltrúi yngri kynslóðarinnar.
1 Borgarnesi talaði Kalman
Stefánsson bóndi í Kalmans-
tungu í Hvítársíðu. — Bún-
aðarsíðan hefur fengið til birt-
ingar niðurlagið á ræðu hans:
STEPNA íslenzkra þjóðmála
hlýtur að vera sú, að efla alla
atvinnuvegi landsins eftir megni
og stuðla að því að öllum landsins
þegnum megi ætíð vegna sem
bezt. Sannleikurinn er sá, ef
menn virða fyrir sér framtíðar-
viðfangsefni íslenzkrar þjóðar á
næstu áratugum, að brýn nauð-
syn ber til að íslenzkum bændum
fækki ekki á -næstu áratugum.
aldamót, er þjóðin mun að öllum
líkindum vera um 400 þúsund
manns.
Takist að halda þeirri tölu
bænda, sem nú er óbreyttri, en
það mun nokkur bjartsýni, verð-
ur það samt aðeins um 5% þjóð-
arinnar, sem lífsframfæri hafa af
landbúnaði. Minni þátttöku í ein-
um af aðalatvinnuvegum þjóðar-
innar virðist vart unnt að sætta
sig við.
Vissulega eru fiskveiðar og
fiskiðnaður og ýmiss annar iðn-
aður og orkunýting mjög mikil-
vægar stoðir þjóðarbúsins og
eiga vafalaust mikla framtíð
fyrir sér. En það er þó skoðun
mín, að landbúnaðurinn sé kjöl-
festa þjóðarinnar, og það sé
hafa haft uppi í þessum efnum.
Þeir sem halda því fram, að á ís-
landi muni eftir 35 ár aðeins rek-
in nokkur stórbú, og svo búskap-
ur auðmönnum til afþreyingar,
þeir sýna þeim, sem til þekkja
aðeins einfeldni sína með þeim
málflutningi. Það má ef til vill
leiða einhver rök að því, að lífs-
kjör þjóðarinnar yrðu fullt svo
Framh. á bls. 11
ÁRBÓK landbúnaðarins 1965 —
-16. árg. — er nýlega komin út.
Á útgáfu hennar hefur verið
gerð sú breyting, að nú kemur
bara ein bók á ári — áður komu
Einar Ólafsson
rit, 144 bls. á góðum pappír með
allmörgum myndum. Lengsta
grein bókarinnar er skýrsla um
starf framleiðsluráðs landbúnað-
arins 1964—1965, rituð af
framkvæmdastjóranum S v e i n i
Tryggvasyni, sem jafnframt er
ritstjóri Árbókarinnar. Þá gera
forstöðumenn helztu sölusam-
taka landbúnaðarins grein fyrir
starfseminni á liðnu starfsári, en
þau eru Grænmetisverzlunin,
Mjólkursamsalan, Osta- og smjör
salan, Búvörudeild S.Í.S., Slátur-
félagið og Sölufélag Garðyrkju-
mánna. í uppbafi bókarinnar er
greinin Landbúnaðurinn 1964
eftir Amór Sigurjónsson. í loka-
kafla greinarinnar segir m. a. :
„En yfirleitt láta bændur betur
af hag sínum en við reikningslok
næstliðinna ára..Vegna væn-
leika sauðfjárins á sl. hausti og
hagstæðara verði á afurðunum,
jókst mörgum sauðfjárbændum
hugur, og yfirleitt virðist bænda-
stéttin bjartsýnni um sinn hag
en verið hefur um hríð.M
Þetta sést bezt, ef við virðum
fyrir okkur ástandið um næstu
fólgið tilræði við þjóðskipulag
okkar í þeim áróðri, sem ýmsir
4 hefti. Árbókin er myndarlegt
Áibók lanbbúnaðaríns
Sveitin og kirkjan
Brautarholt á Kjalarnesi
FRA alda öðli hefur verið
kirkja í Brautarholti, en þar
hefur aldrei verið prestsset-
ur, enda jörðin í bændaeign.
Engu að síður mun Brautar-
holts verða lengi minnzt í ís-
lenzkri kirkjusögu, vegna
þess að Brautarholtskirkju
þjónaði sjálfur sr. Matthias
Jochumsson. Hann vígðist til
Kjalarnesþinga 1867, þar sem
hann var prestur í 6 ár og sat
í Móum. E.t.v. hefur honum
stundum leiðst að semja pré-
dikanir og lét þá boðskapinn
fjúka í kviðlingum út yfir
söfnuðinn eins og t.d. við
kvöldsöng á jólum í Brautar-
holtskirkju:
Ó, Guð, minn Guð, ég
gjarnan vil
þér gjalda það, sem ég
hef til,
mitt þakklátt hjarta,
hreina sál,
minn huga, vilja, raust
og mál.
Sálmurinn með þessu er-
indi, er nú í sálmabók okkar
— jólasálmur nr. 94. Núver-
andi kirkja I Brautanholti er
rúmlega aldargömul, lítt
breytt frá upphafi og vel við
haldið. — Kirkjusmiður var
Eyjólfur Þorvaldsson, síðar
bóndi á Bakka á Kjalarnesi.
Hann smíðaði víðar kirkjur
heldur en á Kjalarnesi, m.a.
Þingvallakirkju, sem enn
stendur. Brautarholtskirkja
á marga góða gripi m.a. fagr
an skírnarfont úr marmara
— gefinn af kirkjubóndanum
í tilefni af aldarafmæli
• kirkjunnar 1957.
Á Kjalarnesi er hann oft
kaldur og hvass, þegar hann
blæs á norðan, eins og
Matthías kvað:
Kalt er nú um Kjalarnes,
Kári hátt í morgun blés.
Esja horfir hélugrá,
hrýtur kóf af gnýpum
blá.
En gott er undir bú á nes-
inu, því að vitanlega hefur
það sín gæði eins og aðrar
sveitir landsins og mörgum
hefur þar vel búnazt. Brautar
holt er stórbýli mikið, metið
á 98,1 hundrnð með 6 hjá-
leigum, en þær hétu:
Ketilsstaðir, Austurvöllur,
Hjallasandur; Snússa; Lamb-
hús; Flassi.
Allar eru þær nú löngu
horfnar.
Undir, Brautarholt liggur
varpeyjan Andríðsey skammt
undan landi, kennd við
Andríð, hinn írska, sem seg-
ir frá í' Kjalnesingasögu. í
eyjunni er hann heygður. Er
Andríður kemur til sögunnar
er hann ungur maður og ó-
kvongaður, mikill og sterkur
og hafði auð fjár. Þá var
skógi vaxið allt Kjalarnes en
braut rudd eftir holtinu frá
Hofi. Þar reisti Andríður bæ
í brautinni og kallaði Braut-
arholt og setti þar reisulegt
bú. Andríður fékk þeirrar
konu er Guðríður hét úr Þor
móðsdal. Hún var fríð sýnum
og auðug að fé. Er hún hafði
tekið yið búi • í .Brautarholti
fyrir irman stokk var það
brátt auðsætt, að hún var
mikill skörungur. Þau höfðu
margt gangandi fjár og gekk
allt nær sjálfala úti í skógin
um um nesið.
í Brautarholti hefur jafn-
an verið búið stórt og bænd-
ur haft mikið umleikis.
Ólafur búfræðingur Bjarna-
son frá Steinnesi fluttist að
Brautarholti vorið 1923. Kona
hans er Ásta Ólafsdóttir
prófasts í Hjarðarholti. Þau
bjuggu í Brautarholti lengi
við mikla rausn unz . þau
seldu búið í hendur sonum
sínum, sem nú hafa sett upp
grasmjölsverksmiðju á staðn
um. Er það djarfmannlegt
fyrirtæki, sem virðist eiga
mikla framtíð fyrir sér.
Ólafur í Brautarholti hefur
gegnt fjölmörgum trúnaðar-
störfum fyrir- sveit sína og
sýslu og sinnt á margan hátt
félagsmálum bændastéttarinn
ar. Hann var einn aðalhvata-
maður að Landsfundum
bænda og formaður í Lands
sambandi bænda, en þau sam
tök eru nokkurs konar forleik
ur að Stéttarsambandinu.
Ásta og Ólafur í Brautarholti
eru miklir höfðingjar heim
að sækja. Strax og gestinn
hefur borið að garði er h’ann
eins og heima hjá sér, því
á móti honum er tekið af góð
vild þeirrar höfðingslundar,
sem er öruggt einkenni.hinn
ar sönnu gestrisni.
Og nú er sumar um Kjalar
nes og Brautarholtstúnið
grænkar og grær.
i Ijáfarinu
í FALLEGRI og fróðlegri grein
sr. Péturs biskupssonar um síð-
ustu prestshjónin í Grimsey,
segir frá komu þeirra til hinnar
norðlægu eyjar vorið 1896. Þá
var engin kýr í eynni. Töldu
eyjarskeggjar það óráðlegt, að
ala þar slika gripi. En prests-
frúin neitaði að setjast að i
Grímey nema hafa mjólk handa
bömunum. Höfðu þau því kú
meff sér er þau fluttust til
brauðsins.
Varð þetta framtak sr. Matt-
híasar Grímseyingum til mikill-
ar blessunar. Kýrin varð eins og
apótek og fólk kom af öðrum
býlum í eynni og sótti mjólk i
litlum glösum eins og meðöl
handa þeim, sem sjúkir eru.
Slík hófsemi í mjólkurneyslu
mun líklega hvergi hafa verið
stunduð á landinu sem í Gríms-
ey, eins og þessi frásögn ber með
sér. Samt mun svo hafa verið í
gamla daga, að það heimili væri
talið sæmilega á vegi statt þar
sem var speni á mann — fjórir
menn um kúna. En þá ber að
gæta þess að ásauðurinn lagðl
til drjúgan hluta hvítunnar. En
mikið og átakanlegt var víöa
mjólkurhungrið í landinu. Um
þaff þekkjum við ótal dæmi
Skyldi nokkur atburður vetrar-
ins hafa verið þráður heitar held
ur en burður kýrinnar á mjólk-
urlausu heimili?
Skyldi dýrari veig nokkru
sinni hafa verið borin nokkrum
manni heidur en spenvolg ný-
mjólk fölu barni eða brjóstsáru
gamalmenni?
Skyldi nokkurri skepnu lands-
ins hafa verið unnaff heitara
hjarta heldur en Búkollu í Sum-
arhúsum? „Hún, sem er líknin
okkar allra“, sagði konan full af
ást og lotningu.
— O —
Nú er öld önnur í þessum efn-
um eins og fleirum. Nú þjáist
enginn af feitmetisskorti eða
verður máttlaus af mjóíkur-
þorsta, því nú má segja, að sann-
ast hafi orð Þórólfs, að hér
drjúpi smjör af hverju strái. Hér
flýtur mjólk yfir alla barma.
Nokkrar tölur sýna vöxt mjólk
urframleiðslunnar undanfarin ár.
Innvegið mjólkurmagn til mjólk
urbúanna hefur verið sem hér
segir:
Árið 1950 — 37.77 millj. 1.
Árið 1955 — 54.23 millj. 1.
Árið 1960 — 75.91 millj. 1.
Árið 1964 —100.50 millj. 1.
Þessar tölur sýna þó ekki raun
verulega aukningu framleiðslunn
ar, því að mjólkurbúunum hef-
ur farið ört fjölgandi á þessu
tímabili. En þetta gefur þó óneit-
anlega til kynna, hve vöxtur
landbúnaðarframleiffslunnar er
mikill, þrátt fyrir fækkun fólks-
ins, sem að henni vinnur.
Nú upp á siðkastið hafa heyrst
raddir um, að með breyttum lifn
aðar- og atvinnuháttum þjóðar-
innar, sé mjólkin henni ekki eins
nauðsynleg (jafnvel ekki holl)
eins og áður hún var. Sjálfsagt er
eitthvað hæft í því. Ber að leggja
vei við hlustir, þegar lærðir
menn og áhugasamir um heilsu-
far, fræða okkur um nýjustu nið-
urstöður vísindanna í þessum efn
um og hafa það sem sannast reyn
ist. En hins skulum við lika minn
ast,
að þótt margt hafi breytzt
síðan byggð var reist
geta börnin þó treyst
því, að mjólkin úr henni Bú-
kollu sé þeim hollur drykkur og
heilsulind.