Morgunblaðið - 18.08.1965, Blaðsíða 13

Miðvlkudagur 18. ágúst 1965
MORGUNBLAÐIÐ
13
Walter Schwartz, Observer:
Ný ólgo ó Kypur
MARGIR þeir, sem fylgjast
með utanríkismálum sjá nú
mikla ókyrrð í stjórnmálum
á Kýpur í sambandi við stjórn
arágreininginn í Grikklandi,
milli Konstantíns konungs og
hin afsetta forsætisráðherra,
hr. Papandreou.
Ef gríska stjórnin hefði
starfað með eðlilegum hætti,
kynni það að hafa aftrað Mak
ariosi forseta frá athöfnum,
sem virtust mundu leiða til á
taka. En í þessu tilviki var
„varðhundurinn í Aþenu“ svo
önnum kafinn við sitt eigið
hundaat, og grískir Kýpurbú
ar gripu tækifærið til að berja
í gegn lagasetningu, sem fiest
ir utanaðkomandi hljóta að
leggja út sem beina ögrun við
Tyrki.
Hún mundi setja alla
Grikki og Tyrki á eina sam-
eiginlega kjörskrá og þannig
þurrka út öll ákvæði um setu
Tyrkja í sameinuðu þjóð-
þingi.
Samkvæmt ákvæðunum frá
1960 (sem byggð eru á Zúrich
sáttmálanum milli Grikklands
og Tyrklands frá 1939), fengu
tyrkneskir Kýpurbúar vafa-
laust þingréttindi og forrétt-
indi, sem voru mjög rífleg.
(Til dæmis má nefna, að enda
þótt þeir væru ekki nema
18% af íbúum eyjarinnar,
fengu þeir 15 af 50 sætum í
fulltrúadeildinni — og auk
þess visst neitunarvald). En
nýju kosningalögin fara út i
andstæðar öfgar — þau gefa
þeim enga tryggingu fyrir
neinni þingsetu yfirleitt.
Höfundar þessarar nýu lög
gjafar rökstyðja hana þannig,
að áhrif hennar muni efla
samstöðu þjóðarbrotanna
tveggja, og að „upplýstir*
Grikkir muni reiðubúnir til
að kjósa Tyrki á þing. Þetta
virðist nú nokkuð mikil bjart
sýni, og eins og ástandið er
nú, mundi hver sá Tyrki, sem
léti kjósa sig á þing með stuðn milli þessara tveggja aðila
ingi Grikkja, geta átt von á yirðist óbrúanlegt.
því, að iandar hans skytu Skoðun Breta er sú, að stjórn
niður. ,. arskráin frá 1960 þurfi sýni-
Liklega er það lan, að nyiu jega ag yíkja fyrir einhverju
login taka ekki þegar gildi. hagkvæmara en sé hinsvegar
Eins og er, hefur þmgseta nu . lagale gikU enn. A8al.
verandl þingmanna, svo og stögvar Sameinuðu þjóðanna
valdatimi Makanosar verið . New yQrk hafa hingag tfl
framlengdur „allt að emu kom.g s_r , meg la .
an (en þa taka login gildi). ag l ja nokkurn dóm á mál
Þangað txl munu baðir aðilar fg
blátt áfram nota tímann til ' , _ ,
að styrkja vígstöðu sína. Fyrir ínBarsveitir SÞ a
Fyrsti krókur á móti bragði eynni hafa nyskeðir viðburð-
er sá, að hinir 15 tyrknesku ir orðið fl1 trafala. Fynr
þingmenn hafa stofnað sér- Þeirra tilverknað, að mestu
stakt „fulltrúaþing", sem fylg leyU- hefur landið orðið frlð'
ir að sem allra mestu leyti að að nokkru leyfi; a storun}
línu stjórnarskrárinnar frá svæðum sunnantil, einkum þo
1960. í Nicosiu má nú líta þá krinS um borSirnar, Lima-
fáránlegu sjón, að þar eru sso1 og Larnaca, má ástandið
tvennar þingleifar, sem ögra beita eðlilegt í þeim skiln-
hvorar annarri, sitt í hvorum inSi> ab talsvert af hervirkj-
enda borgarinnar. Á fyrsta
fundi sínum tók tyrkneska
þingið vindinn úr seglum
Grikkja (eða hélt sig gera
það), með því að samþykkja
framlengingu á valdatíma
varaforseta lýðveldisins, dr.
Kutchuk — en Grikkir halda i
því fram, að hans valdatími sé
nú útrunninn. Og til vonar og í v
vara framlengdu tyrknesku >
þingmennirnir sína eigin þing
setu tilsvarandi; upp í allt að
einu ári. ||
, Stundum virðast þessar laga
legu hagræðingar og pólitísku
tilfærslur vera færðar út í f
hreinar öfgar og vitleysu. En
þarna eru ýmisleg mikilsverð
atriði í veði. Makaríos og ráð
herrar hans halda því fram,
að stjórnarskráin frá 1960 sé
raunverulega úr gildi gengin,
og gera það sem þeir geta um hefur vcrið rifið, og Grikk
til að þurrka út síðustu leif- ir og Tyrkir eru jafnvel ofur-
ar hennar. lítið farnir að umgangast aft-
En þar sem Tyrkir hinsveg- ur. En embættismenn SÞ
ar halda því fram, að stjórn- mundu verða manna fyrstir
arskráin sé enn í gildi að lög að viðurkenna, að þeim hefur
um og nothæf, segjast þeir ekkert orðið ágengt við að
ætla að neyta allra bragða til uppræta hina inngrónu tor-
að halda henni við líði. Bilið tryggni og grunsemdir beggja
Makaríos
aðila — og að ekki þyrfti ann
að en æsingarefni, eins og
kosningalögin til þess að upp
úr öllu syði.
En beinasta ráðið við deil-
unni getur nú samt leynzt ut
an eyjarinnar — í Ankara eða
Aþenu. Tyrkneska stjórnin
hefur brugðizt reiðilega við
kosningalögum Makaríosar —
en hingað til ekki hafzt neitt
að. Mótmæli hafa verið send
SÞ og NATO, og fullum stuðn
ingi heitið Kýpur-Tyrkjum,
hvaða ráðum sem þeir kunni
að vilja beita. En hversu
langt ganga Tyrkir?
Auðvitað hafa verið uppi
miklar hrókaræður meðal æs
ingamanna um það að lýsa yf
ir sjálfstæðu lýðveldi Kýpur-
Tyrkja, og nokkrir nýlegir til
burðir ganga í þá átt. En hin-
ir spakari menn í Ankara (og
Nicosia) vita fullvel, að svæði
á Kýpur undir séryfirráðum
Tyrkja, geta ekki staðizt sem
sérstakt riki, því að hér er
engin Katanga, heldur sam-
safn af dreifðum, fátækum og
lítt vörðum svæðum, sem
hagsmunalegar þvingunarráð
stafanir af Grikkja hálfu
gætu steypt í eymd og vol-
æði. Og stjórnmálalega séð
gætu slíkar ráðstafanir að-
eins fjarlægt Tyrki og tyrk-
neska Kýpurbúa frá banda-
mönnum sínum og svo frá
SÞ.
Ef Tyrkjastjórn skyldi á-
kveða formlegt „fráhvarf“ —
og enda þótt slíkt sé ólíklegt,
er ekki fyrir það takandi i
öllum þeim ruglingi og flækju
sem málin eru komin í — þá
má skoða það sem raunveru
lega tilkynningu til heimsins
um, að þeim finnist tími til
kominn að hefja bein reikn-
ingsskil við Makaríos forseta.
Hitt virðist miklu líklegra,
að hún hafi vandlega auga
með atburðunum í Grikklandi
á næstunni og hagi sér eftir
þeim. Ef sæmilega stöðug
hægrisinnuð miðflokksstjórn
skyldi spretta upp af ringul-
reiðinni í Aþenu, yrðu Tyrk-
ir sennilega tiltölulega ánægð
ir — enda þótt þetta gæti
leitt af sér erfitt samkomu-
lag með Aþenu og Nicosía,
því að grískir Kýpurbúar eru
að miklum meirihluta fylgj-
andi Papandreou. Tyrkir
mundu vafalaust hugsa sér að
nota tækifærið til endurupp-
töku diplómatiskra einkavið-
ræðna við Grikkland, til að
koma á skipulagi á Kýpur —
þetta „viðtal“, sem núverandi
uppnám í Grikklandi stöðv-
aði.
Langmesta hættan er sú, að
uppnám eða jafnvel ringul-
reið haldist til langframa 1
Grikklandi, og þegar hin frið
stillandi hönd Aþenu er þann-
ig máttlaus ger, þá muni Kýp
urstjórnin geta farið öllu sínu
fram, að eigin geðþótta. Og
einhvern daginn gæti hún
gengið feti of langt. Ef Grikk-
land væri enn á kafi í sínum
eigin vandræðum, gæti það
orðið mikil freisting fyrir
Tyrkjastjórn að nota sér að-
stæðurnar, og höggva á alla
Kýpurflækjuna með harkaleg
um aðgerðum. Tyrkir hafa
aldrei horfið frá því, sem þeir
kalla rétt sinn til að ráðast inn
á eyjuna samkvæmt 4. gr. Ör
yggissamningsins.
En eins og er, þá er það eft-
irtektarvert, og spáir góðu, að
allar aðgerðir í þessum ófriði
hafa verið á sjórnmála — en
ekki hernaðarsviðinu. Bæði
Kýpur og Tyrkland hafa ný-
lega leitað ásjár næsta Alls-
herjarþings SÞ. Hugsanlegt
er, að núverandi spenntur og
ótryggur friður í austanverð-
um Miðjarðarhafslöndum
verði áfram við líði en rétt
eins og árið 1964, verður ágúst
mánuður nú mánuður kvíðans
bæði fyrir diplómata SÞ og
vestrænna þjóða.
Afmælisdagur
Reykjavíkur
18. ÁGÚST 1786 féklk Reyikja-
víik kaupstaðarréttindi sivo að
dagurinn í dag telzt 179. af-
mælisdagur borgarinnar. —
Undanfarin ár hefur verið
Leiðrétting
í FRÉTTINNI „90 ættingjar Gils
bakkahjóna koma saman“ féllu
niður nokkrar línur, — sem þar
af leiðandi urðu þess valdandi
að missagnir komust að í frétt-
inni. — Sonur Gilsbakkahjóna
Halldór bóndi reisti nýbýli sitt
að Gilhaga. ■— Tvö ný hús hafa
nú verið byggð á landareigninni,
annað að Gilhaga og þar býr
Brynjar sonur Halldórs bónda,
en hitt að Gilsbakka og þar býr
Arnþrúður dóttir Halldórs og
maður hennar Einar Þorbergs-
soo..
venjan að minnast afmælisins
í Árbæjarsafni, þannig var
Reykvíkingafélagið I heim-
sókn í safninu í fyrra og
Lúðrasveitin Svanur hefur
jafnan skemmt gestum þann
dag, þegar því varð við kom-
ið. Að þessu sinní verður af-
mælisins minnst næstkomandi
laugardag eða sunnudag eftir
veðri. Auk lúðrasveitarinnar
mun Þjóðdansafélag Reykja-
vílkur sikemmta með íslenzik-
um dansleifcjum, vikivökum
og þjóðdönsum.
Um síðastliðna helgi var
mikil aðsóikn að Árbæjarsafni.
Fór fram glímusýning á dans-
pallinum undir stjórn Harðar
Gunnarssonar, en 16 manna
flokkur úr Ármanni sýndi
m.a. bændaglímu. Var mikið
kapp í glímumönnum m.a,
vegna nærveru þýzkra . sjón-
varpsmanna, sem tóku kiviik-
myndir af glimunni. Fjöldi
útlendinga notaði hið einstæða
tækifæri tiil þ&ss að taika
myndir af glímunni, m.a.
gestir Lofitleiða, sara koma
daglega við i Árbæjarsafni og
fierðaskrifstofan Lönd og
Leiðir gerði út sérstaka sýn-
ingarferð í safnið. Eins og atta
daga oenu mánudaga gefsit
gestum safnsins kostur að
þiggja veitingar í Dillons-
húsi, en þar hefur oft verið
þröngsetið undanfarnar hel@-
ar.