Morgunblaðið - 18.08.1965, Blaðsíða 15

Miðvikudagur 18 ágúst 1965
MORGUNBLADIÐ
15
— Búnaðarmálastj.
Framhald af bls. 10
eins skamjmt á veg komirui með
það viðfangsefni, er hér var
komið sögu. f>etta verkefni af-
henti ég Stefáni og auðveldaði
honuim aðstöðu til að Ijúka því
á sem skemmstuim tíma bæði á
Hesti og anna-rs staðar. Einnig
tók hann að sér hvers konar ull-
ar- og gærurannsóknir á Hesti
og annars staðar, eftir því sem
við varð komið. Hann sýndi um
skeið mi'kinn áhuiga á litarann-
sókniuín og leysti þar ágætt starf
af höndum, með því að finna,
hvernig grái liturinn erfist. Hann
ritaði um það atriði grein í Frey,
sem því miður var of torskilin,
til þess að bændu-r hefðu not af
henni, en hann hefiur eibki enn
gefið sér tíma til að birta vís-
indalegt uppgjör þessara rann-
sókna, hvorki í ritum Búnaðar-
deil-dar eða í erlendum vísinda-
ritum.
Afkvæmarannsóknir.
Ein af mikilvæguistu breyting-
um, sem gerðar voru á búfjár-
ræktarlögunum 1957 að tilhlutan
Búnaðarþings, var álkvæði um
afkvæmarannsóknir sauðfjár,
sem Búnaðarfélag fslands átti að
annast framikvæmd á og hafa
umsjón með eins og öðrum
álkvæðum þeirra laga. Hér var
um nýja og ómótaða starfsemi
að ræða. Ég ræddi um fram-
Ikvæmd þessara rannsókna við
Stefán Aðalsteinsson eins og
fleiri þæ-tti bútfjártilrauna og
leitaðj tiUagna hans og álits.
Með því móti vildi ég í senn nýta
sem bezt hæfileika hans og vekja
hjá honum sjálfstraust. Þótti
sumum starfsbræðrum mínum í
Tilraunaráði búfjárræktar og
tflleirum nóg um, hve otft ég bar
tilraunaáætlanir o.fl. undir álit
hans.
É-g ákvað að hefja afkvæma-
rannsóknir samkvæmt búfjár-
ræiktarlögum í sambandi við
Hestsbúið með tviþætt markmið,
í fyrsta lagi að finna úrvals kyn-
'bótahrúta í því fjárskiptabólfi,
bæði hjá Hestsbúinu og bændúm,
og til þess að vinna að ýmis konar
víisindalegum rannsóiknum í sam
bandi við afkvæmarannsóknir
þessa-r. Við Stefán skipulögðum
þessar rannsóknir í upphafi og
ætluðum að vinna að þeim í sam-
vinniu, þótt gert væri ráð fyrir,
að það yrði fyrst og fremst verk-
efni Stefáns að vinna að erfða-
rannsóknum í sambandi við aí-
bvæmarannsóknirnar, en vegna
smáágreinings fékkst Stefán þó
ekiki til þess að taka það við-
fangsefni form-lega að sér. Rann-
sóknir þessar hófust veturinn
1957-58 og unnum við Stefán að
framkvæmd þeirra og gagna-
eöfnun í samvimfu, hann þó
meira en ég, þar til hann neitaði
að vinna m-eira að þeim seint á
árinu 1963, eins og hann skýrði
frá í Morgunblaðinu 12. júní.
Þegar vel iá á Stetfáni taldi hann
rannsóknir þessar fyrst og fremst
sitt verkefni og þær væru hinax
merkustu og betur imdirbyggðar
en hliðstæðar rannsóknir hjá
öðrum þjóðum, en þegar illa lá
á hion-um eða eitthvað á móti
blés, tjáði hann mér, að hann
hefði aldrei formlega tekið að
sér að gera þessar rannsóknir
upp, enda hefði hann ekki fengið
að ha-ga þeim að öllu leyti eins
og hann vildi. í upphafi var þó
farið af stað með rannsóknir
þessar í öllum aðalatriðum eftir
tillögum og ósbum S'teféns, en
strax haustið 1958 vili hann gera
grundvallarbreytingar á fyrir-
komulaginu, sem ekki var hægt
að fallast á, en leiddi til þess
að við komum okkur saman um
að bæta við rannsóknir þessar
þættinum með háfætta hrúta
sam ærfeður, sem orðið hefur
svo tíðrætt urn.
Einnig var ákveðið að hefja
aflkvæmarannsáknir á hrútum
aö Skriðiukiaustri veturinn 1958-
59, þar sem Stefán var samþykk-
ui fyrirkomulagi öliLu og hafði
umsjón með framkvæmdum.
Sama ár tók Stefán líka að sér
fyrir Búnaðarsamiband Suður-
landis að gera afkvæmarannsóikn-
ir á hrúturn hjá bændum í stað
þess að nota sérstaika stöð. Taldi
Stefán slíka aðferð líkiegri fram-
tíðaraðferð en rann.só(knir á sér-
stökum stöðvum.
Mér þótt gott að Stefán s-kyldi
fá þessi gullnu tækifæri til af-
kvæmarannsókna eftir sínu eigin
höfði og heimilaði honum að
nota tíma eftir þörfum við þessar
rannsóknir, en skipti mér ekki
á annan hátt af þeim. Enn hefur
hann ek'kert birt um árangur
þeirra, þótt hann hafi án efa sett
alilar upplýsingarnar inn á vól-
kort.
Verkaskipting á Hesti.
Ég hafði frá stofnum Hests-
búsins ráðið kynbótastarfseminni
þar, en notið mikilvægrar aðstoð-
ar bústjóranna, sem voru snil'ld-
ar fjárræktarmenn. Etftir að
Stefán varð sérfræðingur við
Búnaðardeild, skipti ég ánum
snemma á hverjum vetri í þrjá
flokka að meira og minna leyti
í samráði við Stefán og bústjór-
ann: 1) Stofnær, sem ég réði,
hvernig skyldi hleypt til, 2) Ær
í litarrannsóknir, sem Stefán
réði alveg, hvernig voru hagnýtt-
ar og 3) aflkvæmarannsóknaær,
sem venj'ulega voru teknar frá
fleiri en nota þurflti, svo hægt
væri að kasta úr þeim ám, sem
Stefáni líkaði ekki við. Stetfán
skipti afkvæmarannsóknaám
milli brúta. Hann réði þannig
yfir notkun rúmlega helming
Hestsifjárine.
Við gagnasöfnun höfðum við
nána samivinnu oig 'hjállpuðum
hvor öðrum efltir beztu getu. Ég
kenndi Stefláni mína tæikni við
kjötmælimgar og fjárdóma, svo
ihvor okikar gæti hilaupið í skarð-
ið fyrir hinn ef með þyrfti.
Gatakortin.
Ég hafði ártlega fætrt eða látið
færa inn í bækur óhemju af töl-
um frá rannsóknum og tilra-un-
um á Hesti, og unnið úr þeim á
venjtuilegar reikningsvélar. Strax
1957, áður en IBM-vélarnar
ikomu til sögunnar, stingur Stef-
án upp á því að gata allar tölur
irá Hesti síðan á fjárskiptum inn
á kort, sem hrista mátti sundur
á bandprjónium. Ég samþykkti
þetta illu heiilli, því í það fór
mikill tími og peningar, en var
með öllu gagnslaust, því að um
það bil, sem þessu starfi var lok-
ið, komu IBM-vélarnar til sög-
unnar. Stakk Stefán þá upp á
því að gata og endurgata allar
töhxrnar af bandprjónakortunum
á vélkort og færa allar tölur í
framtíðinni einnig inn á slík
kort. Þet-ta samþykkti ég, líka
í þeirri von, að með þessu væri
verið að auðvelda gagnaúr-
vinnslu. Því mið-ur lét ég hætta
að færa tölurnar á venjiulegan
hátt inn í bækur, þar sem þær
voru aðgengilegar fyrir mig og
f-leirL Síðan standa al-lar töl-ur
frá Hesti frá þessu tímabili
fastar á þessum gatakortum.
Steflán virðist ekiki hafa hatft
áhuga á að nota þær, og ég gat
efekeri fengið úr vélunium gert
upp á þann hátt, sem ég óskaði
eftir. Ég hef þó nottfært mér töl-
ur síðustu ára frá Hesti á þann
há'tt, sem ég gerði áður en vél-
kortaöldin rann upp, og því getað
birt ýmsar niðurstöður. Með
þessu er ég ekfei að segja, að
rangt sé að nota rafeindareikna
við útreikning á tilraunaniður-
stöðum, beldur verður sam-
vinnuiþýðari maður en Stefán
Aðalsteinsson, og sem betur
kann með þessar ágætu vélar að
fara, að annast allt kerfið og sjá
um úreikningana. Hann einn
má ek'ki ráða, að hverju er spurt,
og hvaða þættir eru reiknaðir
út.
Stefán færir sig upp á skaftið.
Bftir að St-efán hafði unnið tvö
til þrjú ár við Búnaðardeild fer
að bera á óánægju hjá honum,
sem exnikenndist af úthaldsleysi
við hams eigin viðfangsefni og
löngun til að fitja upp á nýju og
nýjiu og sfeipta sér af því, sem
aðrir voru að starfa við, en hon-
um kom ekfcert við. Datt mér í
huig, að hann hefði ekki þolað
meðlætið. Ég hafði ekki einiungis
sýnt honum mikið traust innan
stotfmmarinnar og lofað honium
að ráða miklu, beldur hafði ég
og Tilraunaráð búfjárræktar
fengið hann ti-1 að vinna að upp-
gj'öri nokkurra tilrauna, sem
gerðar hö-fð-u verið af öðr-um
á vegum þess. Hann fékk greitt
sérstakilega fyrir þá vinnu, enda
vann -hann að þeim verkef-num
í sinum tíma. Aulk þessa hafði
ég unnið að því, að hann var
ráðinn yfirullarma-tsmaður, og
vonaðist til að með því notaðist
-þjóðinni sérþekking hans á ull
betur en eUa. „En seint fyllist
sá'lin prestsins'. Strax haustið
1958 rís Stefán upp og krefs-t
þess, að breytt sé um stefnu á
Hestsbúinu. Það verði að hætta
að nota það sem ailhliða tilra-una-
bú u-m sauðfjárframleiðsl-u, þar
eigi ég ekfei að ráða ræfctun
fjárins, ekki að gera þar frjó-
semis-, beitar- og fóðrunnartil-
raunir, og hann mótmælti í nafni
Atvinnudeildar, að þar yrðu gerð
ar afkvæmarannsótonir, að ein-
hverjiu leyti í þágu Búnaðansam-
bands Borgarf jarðar. Yfirleitt
ætti engar afk-væmarannsóknir
að gera í landinu fyrr en hann
ihefði sýnt fram á, hvernig ætti að
gera þær. Hann sagði, að Hests-
búið ætti að nota eingöngu til
erfðarannsókna samikvæmit tillög
um hans. Hann vildi einn öllu
ráða, en þó fannst mér að hann
gæti þegið, að ég aðstoðaði hann
-við kjötrannsóknir. Ég, sem yfir-
maður Búnaðardeildar, sagði
ihiinigað og eklki lengra. Hann
hefði áfe'veðin vertoefni á Hesti,
og væri ég jafnfús og verið -hefði
th sam-vinnu um þau, en ég
sleppti ekfei hendinni af ræ-ktun
tfjárstofnsins á Hesti, og ég hætti
ekiki að g-era þar ýmsar fram-
ieiðslu-tilraunir, sem gætu sam-
rýmst sta-rfsemi búsins. Hins
v-egar tal-di ég æski-legt, að fé
é fleiri rikisbúum yrði tekið til
tilra-una og þá gæti komið að því,
að hæ-gt yrði að nota fjárstofn á
einhverj-u slíku búi eingöngu til
erfðarannsóikna.
Stef-án sætti sig illa við þessi
mó'lal-ak. Hann var sí og æ að
nauða á því að fá einn að ráða
öllu á Hes-ti, fór fram á það
hvað efltir annað, að ég hætti að
færa fjárbókina þar á þann hátt,
sem ég var vanur að gera, held-
ur y-rði tekið upp véla-bófe'hald
yfir a-llt varðandi féð etftir hans
tillö-gum. Ég sagði bonum, að éig
æ-tlaði a.m.-k. að ráða bvernig
fjárbók ég færði um Hestsféð,
en hann gæti fært a-lla-r upplýs-
ingarnar inn á vélabóikhald fyrir
sig, ef hann vildi, sem hann líka
gerði. Þetta virtist hann samt
óánægður með. Hann hefur lík-
lega haldið, að meðan ég færði
bækurnar á þann hátt, að ég og
aðrir gætu notað þær, án hans
aðstoðar, þá gætfist ég eikki upp
við Hestsbúið.
Stefán fær aðstöðu á Hólum
í Hjaltadal
Strax og Gunnar Bjarnason var
ráðinn skólastjóri að Hólu-m í
Hjaltadal í ársbyrjun 1961 leitaði
hann til Stefáns Aðalsteinssonar
um, að hann yrði ráðunautur
skólans við fjárbúið á Hólum og
fengi þar aðstöðu til ýmiss konar
rannsókna og tilrauna, sérstak-
lega við feldfjárframleiðslu. Stef
án mun hafa tekið þessu vel, því
að þeir félagar gengu á fund
landbúnaðarráðherra, auðvitað
án þeirrar háttvísi að ræða mál-
ið á nokkurn hátt við mig sem
deildarstjóra. Ráðherra tók máli
þeirra vel og tilkynnti mér sam-
dægurs, að ef ég væri samþykkur
því, að Stefán fengi tíma til að
sinna rannsóknum þessum á Hól-
um, þá samþykkti hann það fyrir
sitt leyti. Ég tjáði ráðherra, að
Stefán gæti fengið eins mikinn
tíma og hann vildi til rannsókna
á Hólum, og þætti mér gott, að
hann fengi með því aukið svig-
rúm, til þess að vinna fullkom-
lega sjálfstætt að rannsóknum.
Hið eina, sem ég tók fram var,
að Búnaðardeildin tæki ekki á
sig hgsanlega aukinn halla á
rekstri Hólabúsins vegna starf-
semi Stefáns. Ráðherra var þessu
samþykkur. Síðan hefur Stefán
séð u-m ræktun Hólafjárins og
gert tilraunir og rannsóknir þar,
sem hann hefur haft áhuga á, án
minn atfsfcipta eða Tiiraunaráðs
búfjárræktar. Veitt hefur verið
á fjárilögum sérstök fjárveiting
vegna þessarar starfsemi Stefáns.
Stefán krefst fullra umráða yfir
Hestsbúinu.
Er ég hafði verið ráðinn bún-
aðanmálastjóri frá ársbyrjun
1963, tók St-eflán Aða-lsiteinsson
að vinna að því, að ég fengi ekki
að vinna áfram við Búnaðar-
deildina, og sízt af öllu mátti ég
hafa yfirstjóm Hestsbúsins með
höndium. Þetta játar Stefán í
Mongunblaðsgrein sinni frá 12.
júní að hafa gert.
Þegar hann fétok þessu ekki
ráðið, var hann öðru bvoru að
kretfjast þess að fá að rtáða öllu
um ræktun fjárins á Hesti, ég
gæti aðstoðað hann og unnið að
su-mium mínum áh-ugamálum þar
fyrir því. Hann mótmælti meðal
annars að ég héldi átfram að
fiytja nýtt blóð í Hestsféð með
sæðinguan o.sfrv. Þessu lauk
eins og Stefán skýrir frá í Morg-
unblaðiniu, að hann í nóvember
1963 neitaði að skipta ánum, sem
nota átti í aftovæmarannsáknir,
milli hrúa, og bætti því við, að
-hann ynni ekiki meira að rann-
sóknum og tilraunum á Hesti,
meðan ég réði yfir búinu. Ég
sagði honum, að mín vegna væri
hann sjálfráður gerða sinna, ég
væri ektoi lengiur yfirmaður hans,
en óg myndi ekki bætta atffcvæma
rannsóknum, þótt hann gæ-fist
upp við þær, heldur myndi ég
með aðstoðarmanni mínium sjá
um, að þær yrðu framkvæmdar.
Stefán ásakar mig fyrir að
halda fyrir sér tölum.
1 Morgunblaðsgreinini marg-
nefndu kvartar Stefán undan
þvi, að hann hafi ekki fengið í
hendur tölur frá Hestsbúinu síð-
an hann hætti að starfa við bú-
ið. Þetta er rétt. Það er til of
mikils ætlazt, af mér og hverj-
um öðrum sem væri, að ég og
aðrir vinnufn r.ætur og daga,
vetur, sumar, vor og haust við
rannsóknir og gagnasöfnun og
færum svo Stefáni Aðalsteins-
syni, eftir að hann hefir neitað
að koma nálægt þessari starf-
semi, öll gögnin á silfurdiski,
þar sem hann situr óþreyttur við
ritstjórnarborð Búnaðarblaðsins,
til þess eins að gefa honum tæki-
færi til þess að tína þau atriði
úr niðurstöðunum til birtingar,
sem styðja trú hans eða von.
Stefán Aðalsteinsson þarf ekki
að kvarta undan því, að ég hafi
haldið fyrir honum tölum frá
Hests-búinu á meðan hann van-n
að nannsófcnum þar. Frá því hann
tók til starfa við Búnaðardeild
og þar til hann neitaði að vinna
lengur við Hestsbúið, lét ég
hann fá allar tölur, jafnt mínar
og hans, frá því fjórum árum áð-
ur en hann kom til stofnunar-
innar, og gaf honum kost á því
að nota þær við uppgjör rann-
sóknanna. Að sjálfsögðu hefði
hann þurtft að hafa samráð við
mig um notkun þeirra talna,
sem komu úr þeim rannsóknum
og tilraunum, sem ég hafði séð
um eða sá enn um. Ég mang lagði
áherzlu á það við Stefán, meðan
ég var yfirmaður hans, að hefj-
ast handa uim uppgjör verk-
efna þeirra, sem hann vann
sjálfur að, en hann sló öllu slíku
á frest og gerir enn, eftir því
sem ég bezt veit. Hann hefur á
vélkortum allar tölur frá rann-
sóknum sínu-m á Hesti og annars
staðar og hefur fullan umráða-
rétt yfir þeim og getur notað
þær, þegar hann vill. Mínar töl-
ur þarf hann ekki að gera upp,
úr því hann neitaði ollu sa-mstarfi
við mig.
Stefán tekur annarra tölur.
í margnefndri Morgunblaðs-
grein lýsir Stefán Aðalsteinsson
þ”í yfir, að hann hafi tekið sér,
það bessaleyfi að vinna úr tölum,
sem Búnaðarfélag íslands hafði
lánað Sveini Hallgrímssyni til
úrvinnslu fyrir licenciatsritgerð
við landbúnaðarháskólann í Nor-
egi, en sem Stefán hafði komizt
yfir á óleyfilegan hátt. Stefán
hafið að vísu farið þess á leit
við mig sem búnaðarmálastjóra,
að ég leyfði sér að vinna úr
tölum þessum, en ég að sjálf-
sögðu veitti ekki slíkt leyfi, þar
sem Búnaðarfélag fslands hafði
lánað öðrum tölurnar til úr- [
vinnslu.
Margur vísindamaður hefðl
hlífst við að tilkynna í víðlesnu
blaði, að hann hefði tekið tölur
til úrvinnslu ófrjálsri hendi, en
allt bendir til, að samvizka
Stefáns hafi valdið honum hug-
arangri, og hann þurft að létta
á henni með þessari yfirlsýingu.
Það hefði verið karlmennsku-
legra af Stefáni að birta niður-
stöður þessa uppgjörs og sýna,
hvernig hann notaði tölurnar,
þótt illa væru þær fengnar, held-
ur en liggja á niðurstöðunum í
heild, en dylgja þó með að ein-
hverjir hrútar, sem hlotið hafa
góða dóma hj-á mér og öðruim,
hefðu ekki allir aukið hæfni fjár-
stofnsins til að gefa þunga dilka.
Slíkt er engin ný speki. Búp-
aðarfélag íslands og héraðsráðu-
nautar vinna árlega svo mikið
úr skýrslum sauðfjárræktarfé-
laga þeirra, sem vel eru starf-
rækt, að bæði ráðunautar og
bændur í félögunum vita, hvaða
hrútar gefa mjólkurlagnar dætur
og hverjir ekki, hverjir gefa
frjósamar dætur og hverjir ekki
o.s.frv. Að vísu eru hrútarnir oft
orðnir notokuð við aildiur og
stundum dauðir, þegar slík vit-
neskja liggur fyrir.
Skipulegar afkvæmarannsókn-
ir flýta fyrir því, að þessar og
aðrar mikilvægar upplýsingar
um kynbótagildi einstakra hrúta
fáist meðan hrútarnir eru enn
ungir og með eins mikilli ná-
kvæmni og kostur er. Því miður
er það sjaldgæft, þegar unnið er
að kynbótum með tilliti til
margra verðmætra eiginleika
í senn, að að finna einstaklinga,
sem bæta alla þá eiginléika
stofnsins jafn mikið.
Getur Stefán Aðalsteinsson
engar aðrar ær notað til
arfgengisrannsókna, en
ærnar á Hesti?
Það er undarleg árátta hjá
Stefáni Aðalsteinssyni að heimta
endilega full urnráð yfir fénu á
Hesti. Ýmsum finnst, að hann
ætti að geta gert þær kynbtóa-
tilraunir og rannsóknir, sem
hann telur nauðsynlegast að
gera, á þeim 4 ríkisbúum, sem
hann hefur nú orðið, ýmist um,-
sjón með eða stjórnar ræktun
fjárins á, en það eru hin stóru
fjárbú á Hólum í Hjaltadal,
Skriðuklaustri, Reykhólum og
Hvanneyri. í Morgunblaðinu
segist Stefán meira að segja hafa
komið á fullkomnu vélabókhaldi
yfir allt féð á þessum búum eða
um 2000 vetrarfóðraðs fjár. Ekki
ætti því skortur á vélabókhaldi
að vera Þrándur í götu Stefáns
við kynbótarannsóknir á þessum
búum og ekki ætti ég að vera
ljón á vegi hans á þessum stöð-
um, því að ég hef forðazt að líta
á féð á þessum búum eftir að
Stefán tók að hafa afskitpi af
ræktun þess.
Nokkur heilræði.
Að endingu vildi ég ráðleggja
Stefáni Aðalsteinssyni eftirfar-
andi:
1. Að vinna ótrauður og helzt
óskiptur að rannsóknum sínum
á þeim þáttum sa-uðfjártoynibóita,
sem mikilvægastar eru fyrir
framtíð sauðfjárbúsakpar hér á
landi.
2. Að gera upp á vísindalegan
hátt tilraunaniðurstöður sínar og
birta um þær hlutlausar ritgerð-
ir, en láta sér ekki nægja að
grípa einstaka smáþætti úr nið-
urstöðunum og leggja út af þeim
í ádeilu og áróðurstón.
3. Að skipta sér sem minnst af
viðfangsefnum starfsbræðra
sinna, a.m.k. ekki fyrr en honum
hefur verið falin yfirstjórn slíkra
mála eða einhverra þátta þeirra.
4. Að afla sér sjálfur eftir
fremsta megni gagna til að
vinna úr vísindalegar niðúrstöð-
ur, en krefjast ekki að fá ann-
arra tölur til úrvinnslu og enn
síður að taka þær án leyfis til
ÚTvinnslu eða birtingar. Slíkt er
ekki siðaðra manna háttur. Hitt
er annað mál, að æskilegt væri,
að Stefán aflaði sér þess álits
og trausts, að einstaklingar og
stofnanir vildu leita til hans
með úrvinnslu gagna, einkum af
því honum viriðst ljúfara að
vinna úr annarra gögnum en
leggja það á sig að afla þeirra
sjálfur.
í ágúst 1965
Halldór Pálsson.