Morgunblaðið - 17.03.1966, Qupperneq 15

Fimmtudagur 17. marz 1966
MORGU N BLAÐIÐ
15
Vietnam:
Þjoð og saga
EKKERT land í heimi hef-
ur að undaníörnu komið
meira við sögu en Víetnam.
Styrjöld sú, sem þar hefur
geisað, hefur vakið ugg
manna um, að framundan
kunni að vera meiri og
stærri átök í Suðaustur-
Asíu en flesta óri fyrir.
Grein sú, sem hér fer á
eftir, fjallar um þjóð og
sögu Víetnam frá fyrstu
tíð. Hún er að langmestu
leyti byggð á upplýsing-
um alfræðiorðabókarinnar
,Encyclopædia Britannica1,
og svipar því að mörgu
leyti til venjulegrar blaða-
greinar.
Þá er hér hvorki rakinn
gángur styrjaldarinnar í
Indókína, sem leiddi til
endaloka yfirráða Frakka í
þessum heimshluta, né er
heldur minnzt á styrjöld
þá, er nú stendur.
Hins vegar þykir Mbl.
rétt að rekja nánar fortíð
Víetnam, allt fram til 1956,
og hér á eftir er að finna
staðgóðar upplýsingar um
land og þjóð, sem orðið
geta góður grundvöllur
meiri og betri skilnings á
aðstæðum í Víetnam, þar
sem styrjaldir og deilur
hafa staðið um langan
tíma.
Víetnam er hluti af því
svæði, sem nefndist Indókína.
Norðurlandamæri þess liggja
að Alþýðulýðveldinu Kína, að
austan og sunnan liggur land-
ið að Tongkingflóa og Suður-
Kínahafi, en að vestan að
Kambódíu og Laos.
Frá nyrzta að syðsta odda
landsins eru um 1600 km, en
breiðast er það um 530 km (í
norðri), en skemmst vega-
lend milli vestur- og austur-
marka er aðeins rúmlega 60
km (um miðbikið).
Skipting landsins I Suður-
og Norður-Víetnam gekk í
gildi 21. júlí 1954. I>á voru de
facto stofnuð tvö, sjálfstæð
lýðveldi: Alþýðu(kommún-
ista)-lýðveldið í Norður-Víet-
nam og Lýðveldið í Suður-
Víetnam.
Talið er, að í Norður-Víet-
nam búi nú um 15 milljónir
manna, á landssvæði, sem er
rúmlega 60 þús. fermílur. í
Suður-Víetnam búa hins veg-
ar um 13 milljónir manna, á
nokkru stærra svæði, þ.e. 65
þús. fermílum.

LANDSLAG
Landslag í Víetnam verður
bezt lýst með því að skipta
landinu í svæði.
Norður-Víetnam má skipta
í tvö, afmörkuð svæði. Ann-
ars vegar er um að ræða víð-
áttumikla mýrafláka og fen,
sem ná yfir um 6 þús. fermil-
ur, en hins vegar fjallahéruð,
sem ná yfir mestan hluta
landsins, alls um 40 þús. fer-
mílur. Fjöllin, sem eiga rætur
sínar í Norður-Víetnam, ná
langt inn í Kína. Þessi fjöll
eru ákaflega veðruð, einkum
norðan Rauðár. Sunnan ár-
innar teygja fjallgarðarnir sig
til suðausturs, og milli þeirra
fellur Rauðá til sjávar. Hæsta
fjall er Fan Si Pan, tæpir
3.400 m.
Rauðá á upptök sín í Yunn-
an, er um 1200 km löng, og
vatnsmikil. Framburður árinn
ar hefur myndað eyjar, en
þær hverfa undir vatn á
mesta úrkomutíma. Flóða-
hætta er víða mikil, og eru
rísakrar stundum undir það
miklu vatni, að uppskeran er
í stórhættu, eða eyðileggst.
Svæði það, sem myndazt hef-
ur af framburði, og hafnar-
borgin Haiphong stendur á,
nær allt að Rauðá. Ströndin er
víða forarvilpa, ef frá er tal-
inn Alongflói, og austasti
hluti strandarinnar.
Mið-Víetnam er ólíkt nyrðri
lanashlutum, og ofan við
ströndina taka við sléttur,
sem ná allt til fjalla, inni í
landi. Slétturnar eru þó ekki
víðáttumiklar, en þekktastar
eru Thanh Hoá og Vinh í
norðri, Hue miðsvæðis og Qui
Nhon í suðri. Annamitefjöllin,
sem slétturnar markast af í
vestri, eru víðast í um 100
km fjarlægð frá ströndinni.
þótt sums staðar sé skemmra
frá fjallsrótum til sjávar.
í suðri eru einnig hásléttur,
og merkastar eru Moi-sléttur,
sem liggja um 2000 m ofar
sjávarmáli, nærri Varella-
höfða. Skörð liggja um fjall-
garðana til Laos.
Suðurhluti Suður-Víetnam
myndaðist á sínum tíma að
miklu leyti af framburði Mek-
ongárinnar. Á nokkrum stöð-
um myndaðist fast land, en
víða er um votlendi að ræða.
Saigonáin (Riviere de Saigon)
rennur til sjávar í austri, og
er landslag umhverfis hana
gerólíkt því, sem er við Mek-
ongána. Ströndin er flöt, og
ill umferðar. Eyjan Poulo ligg
ur um 100 km frá ströndinni.
>f
LOFTSLAG, GRÓÐUR
OG DÝRALÍF
Loftslag í Víetnam ber öll
einkenni hitabeltis og monsún
vinda. Algert hitabeltislofts-
lag ríkir í suðurhlutanum, en
einkennin eru ekki eins hrein,
er norðar dregur. Mjög lítil
breyting verður á lofthitanum
í Saigon, allt árið um kring,
og er meðalhitinn um 26 “C í
janúar, en 29“ í apríl. í
Hanoi er meðalhitinn í janúar
hins vegar um 17' (algert lág-
mark þar er 6“), en 28“ í
júní.
Monsúnvindarnir, sem blása
frá því í maí þar til í október,
og koma af Kyrrahafi, bera
með sér mikinn raka, sem
veldur gífurlegri úrkomu í
Saigon, enn meiri í miðhluta
Vietnam, og mestri í fjalllend
inu.
Skógarnir í norðri líkjast
mjög skógum Kína, og mikið
er um lávaxinn bambusgróð-
ur í frumskógunum. í suðri
eru sígrænir frumskógar, og
þar vaxa margar verðmiklar
trjátegundir, kókospálmar og
annar nytjagróður. Upp til
hæða eru geysivíðáttumiklir
furuskógar.
í fjallahéruðunum er ákaf-
lega fjölbreytt dýralif, og er
helzt að nefna dádýr, buffalóa,
villiuxa, fíla, tígrisdýr og
pardusdýr. Mikið er um fisk,
bæði í ám og vötnum ,og jafn-
vel verður vart vatnadýra á
sjálfum rísökrunum.
-X
SAGA
Fornleifarannsóknir í hell-
unum við Pho-Binh-Gia hafa
leitt í ljós hauskúpur (Negr-
ito) í neðstu lögunum, en í
efri lögunum hafa fundizt
kúpur, sem mjög líkjast kúp-
um af Indónesum. Frá bronz-
öld hafa fundizt gripir, sem
bera vott um mjög háþróaða
tækni og listasmekk, og eru
frá þeim tima, er aðstreymi
fólks hófst frá Kína (Mongól-
ar). Komumenn blönduðust
Síðan Indónesum, og þangað
má rekja uppruna íbúa Viet-
nam. Ekki hafa fundizt þess
merki, að járn væri þar notað,
fyrr en nokkru eftir Krist.
Fyrstu íbúar Víetnam hafa
búið á svæðinu umhverfis
Rauðá. Þar hefur það gert
fyrstu risakrana, og góð lífs-
skilyrði þar hafa síðan orðið
undirstaða fólksfjölgunar í
landinu. í fjalllendin,u, næst
fyrir ofan þann stað, þar sem
fyrstu rísakrarnir voru gerð-
ir, bjuggu þó hreinræktaðir
Indónesar fram eftir öldum,
unz þeir urðu að láta undan
síga fyrir nýjum innflytjend-
um frá Kína.
Á miðöldum var mestur
hluti strandlengjunnar suður
af Rauðá og norður af Mek-
ongá byggður indónesískum
þjóðflokki, sem hét Cham.
Þetta fólk lagði stund á sjó-
ferðir, og verzlaði með krydd,
trjávið og fílabein. Fólk þetta
bjó við konungdóm, sem stóð
í 1200 ár, og fyrsta höfuðborg
þess var við Indrapoura
(nærri Tourane), og siðar við
Vijaya (nærri Qui Nhon). —
Þjóðflokkur þessi átti í sífelld
um styrjöldum við Kambódíu-
menn. Víetnambúar unnu hins
vegar lokasigur á Chammönn-
um 1417, og um 1700 lauk til-
veru þjóðflokksins með öllu.
Árið 207 fyrir Krist stofnaði
kínverskur hershöfðingi, sem
settur hafði verið lándsstjóri
í suðurhéruðum, konungsdæm
ið Nam-Viet við Rauðá. Kon-
ungdæmið var hins vegar
sigrað af Kínverjum árið 111
fyrir Krist, en þá varð land-
ið að kinverskri nýlendu, sem
nefndist Giao-Chi. Því nafni
var síðar breytt í Annam. —
Kínversk menning varð síðar
allsráðandi með íbúum Víet-
nam. Nokkrar byltingartil-
raunir voru gerðar (m.a. árið
43 fyrir Krist, en að henni
stóðu tvær systur). Allar
voru tilraunirnar bældar nið-
ur. Landinu var síðan stjórn-
að af mikilli hörku í um þús-
und ár, unz „landið í suðri“
(Víetnam) fékk sjálfsstjórn,
þótt það lyti énn í orði kveðnu
kínverska heimsveldinu.
Síðan hófust miklar deilur
lénsherra, unz Li-ættinni
tógst loks að sameina landið
(á 11.—13. öld). Tranett, sem
síðan tók við völdum, hratt
af sér innrás Mongóla, sem
stjórnað var af Kublai Khan.
Sú ætt stjórnaði einnig mikl-
um hernaðaraðgerðum gegn
Chammönnum.
Snemma á 15. öld komst
landið aftur undir stjórn Kín-
verja um stund, en þá tók við
völdum Le-ætt, sem batt enda
á yfirráð Kínverja. Le-Thanh-
Ton, sem var við völd á síð-
ari hluta 15. aldar, var sá,
sem mestan þátt átti í að
koma á varanlegu stjórnskipu
lagi í landinu.
Víetnambúar sendu herlið
til fyrrverandi yfirráðasvæða
Chammanna, eftir sigurinn
1470, og þaðan seildust þeir
til valda á svæðinu umhverfis
Mekongá, og bældu niður
Khmerbúa, sem þar höfðu þá
haft aðsetur. Á fyrri hluta
19. aldar höfðu Víetnambúar
náð þar öllum yfirráðum.
Þótt Le-ætt hefði mestu
ráðið á mestu umbrotatímun-
um, þá skiptust völdin í raun
og veru milli tveggja ætta,
er leið fram á 16. öld. Önnur
var Trinh-ættin, hin Nguyen-
ættin. Réð sú fyrrnefnda í
norðri, hin í suðri. Er leið
fram á 18. öld komu upp deil-
ur milli ættanna, og áttu þær
síðar eftir að harðna. Einkum
var það Nguken-ættin, sem
brauzt til mikilla valda í suð-
iirhlutanum, sem færa vildi
út valdsvið sitt.
Fyrstu samskipti Víetnam-
búa við Evrópumenn hófust
á 16. öld, er Portúgalar hófu
siglingar sínar til landsins.
Á 17. öld höfðu brezkir og
hollenzkir kaupmenn komið
sér upp verzlunarmiðstöðv-
um í Hanoi, og trúboðar hófu
störf sín í Annam. Einum
þessara trúboða, Frakkanum
Alexandre de Rhodes, er það
að þakka, að rómverskt letur
var tekið í notkun í Víet-
nam.
1773 hrökkluðust ættirnar
Nguyen og Trinh frá völdum,
en 15 ára gömlum dreng af
fyrrnefndu ættinni, Nguyen
Anh, tókst að skipuleggja
gagnbyltingu í suðurhluta
landsins, og með aðstoð
fransks biskups, P. J. G.
Pigneau de Behaine, og nokk-
urra franskra liðsforingja, að
vinna algeran signr. Náðu
þeir Hanoi undir sig 1802, og
stofnuðu nýtt ríki. Nguyen
Anh tók sér þá nafnið Gia-
Long. Hann hélt uppi vinsam-
legum samskiptum við
Frakka, en er hann féll frá,
tók við Minh-Mang, og síðar
Tu-Duc, sem ríktu frá 1820
—1883. Hófst þá hryllileg
morðalda á kristnum mönn-
um. Þetta leiddi til beinna af-
skipta Frakka, sem lauk með
algerum yfirráðum þeirra á
síðari hluta 19. aldar. Valda-
ferli þeirra lauk ekki, fyrr en
Víetnam hlaut sjálfstæði sitt,
að lokinni heimsstyrjöldinni
síðari.
-X
Víetnam skiptist
Pierre Mendes-France, sem
varð forsætisráðherra í Frakk
landi í júní 1954, ákvað að
binda enda á styrjöldina, sem
þá ríkti í öllu Indókína. Eng-
in von var þá til þess, að
Frakkar gætu haldið yfirráð-
um sínum lengur. Því ákvað
forsætisráðherrann að reyna
að semja um vopnahlé. 21.
júní það ár var undirritað
samkomulag í Genf, þar sem
Frakkar, Bretar, Bandaríkja-
menn, Sovétmenn, Kínverjar,
Laosbúar, Kambódiumenn og
fulltrúar beggja hluta Víet-
nam sömdu endanlega um
skiptinguna í Norður- og Suð-
ur-Víetnam. Þar með var lok-
ið styrjöldinni í Indókína,
sem staðið hafði samfellt í sjö
ár. Þannig varð til kommún-
istaríkið í Norður-Víetnam,
og lýðveldið í Suður-Víetnam.
Mörkin liggja um Ben-Hoi-
ána, sem rennur nær samhliða
17. breiddarbaug. Ætlunin
var, að efnt yrði til kosninga
í báðum hlutum inann tveggja
ára, þannig að hægt væri að
stofna sameiginlega stjórn.
Alþýðulýöveldið í Norður-
Víetnam var skipulagt að
hætti kommúnista. Ho Chi
Minh varð forseti og Pham
Van Dong forsætisráðherra.
29. október 1956 var rekinn
frá völdum Truong Chinh, að-
alritari kommúnistaflokksins,
og tók Ho Chi Mins þegar
við störfum sans. Endurbygg-
ingaráætlun ráðamanna var
sagt lokið í júlí 1957. Þá
höfðu verið reist um 80 iðn-
ver, og 240 endurreist með
aðstoð Kina, Sovétríkjanna,
Póllands og Tékkóslóvakíu.
Lýðveldið í Suður-Víetnam
var í fyrstu undir stjórn Bao-
Dai, fyrrum keisara í Annam,
en 23. október 1955 kusu 98%
5 milljón kjörmanna Ngo
Dinh Diem forsætisráðherra.
Þremur dögum síðar tilkynnti
hann, að hann hefði tekið sér
forsetavald, og ári síðar hélt
franski landsstjórinn heim frá
S-Víetnam, og kom sendi-
herra í hans stað.
4. marz 1956 voru 133 menn
kosnir til þings, og fylgdu 66
þeirra Ngo Dinh Diem að
máli. 7. júlí sama ár var lýð-
veldinu sett ný stjórnarskrá.
Samkvæmt henni skyldi for-
seti sitja í sex ár í senn, og
gegna jafnframt embætti for-
sætisráðherra.
Þá var nær samtímis látið
til skarar skríða gegn vopn-
uðum sveitum sértrúarmanna,
og hafizt var handa um að
vinna bug á áróðri komm-
únista.
8. maí 1956 var loks undir-
ritað samkomulag milli Bret-
lands og Sovétríkjanna (full-
trúar þessara ríkja voru í for-
sæti á Genfarráðstefnunni
1954) um að frestað skyldi
kosningum þeim, sem verða
áttu grundvöllur sameigin-
legrar stjórnar beggja hluta
Víetnam.