Morgunblaðið - 16.02.1967, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. FEBRÚAR 1967,
19
Wolfgang Borchert:
Or stafrófskverinu
Jesú 1967 ára og enn
berast menn á bana-
spjót.
ALLT fólk á saumavél, útvarp,
fsskáp og síma. Hvað getum við
þá búið til? spurði verksmiðju-
eigandinn.
Sprengjur, svaraði vísinda-
maðurinn.
Stríð, svaraði herforinginn.
Já, það er víst ekki um neitt
annað að ræða, sagði verk-
smiðjueigandinn.
Maðurinn í hvíta sloppnum
skrifaði tölu á pappírinn. Síðan
bætti hann nokkrum minnihátt-
ar stöfum við. Þá fór hann úr
hvíta sloppnum og ráfaði um og
nostraði við blómin í glugga-
kistunni næsta klukkutímann,
þegar hann uppgötvaði, að eitt
blómanna var fölnað, þyngdi
honum mjög, svo hann grét.
Og á pappírnum stóð talan.
Með því að nota hana varð
mögulegt að myrða þúsund
manns á tveim tímum með hálfu
grammi.
Sólin skein á blómin.
Og pappírinn.
Wolfga
WOLFGANG Borchert fæddist
20 maí 1921 í Hamborg. Fyrsta
sem hann birti eftir sig á prenti
voru ljóð er út kornu 1938, en
hann var handtekinn 1940 fyrir
Ijóð sín, sem ekki þóttu hag-
stæð. Fyrir utan það að skrifa
var Borchert leikari við leik-
húsið í Lúneburg „Landesbuhne
Osthannover", en aðalverk sitt
semur hann síðan fyrir leiksvið,
leikritið „Lokaðar dyr“ (Draus-
sen var die Tiir) sem Þjóðleik-
húsið sýndi í nóvember 1954.
Árið 1941 gekk Borchert í
þýzka herinn. Herdeild Barchert
var send til Austur-vígstöðvanna
en þar særðist hann á hendi.
Grunur lék á að Barchert hefði
sjálfur veitt sér sárið og var
því dæmdur til dauða, en dóm-
urinn var síðan mildaður og
hann dæmdur í fangelsi. 1945
er hann svo náðaður, en ári
síðar taka Frakkar hann fastan.
Borchert tókst að flýja og fór
fótgangandi yfir Þýzkaland til
Hamborgar,
Eftir þessar hörmungar tek-
ur hann aftur til við leikhús-
starfið, en sjúkdómur sá er síð-
Tveir menn ræddust við.
Áætlun?
Með köklum.
Auðvitað með grænum kökl-
um.
Fjörutíu þúsund.
Fjörutíu þúsund? Ágætt. Já,
kæri vinur, ef ég hefði ekki
breytt tímanlega súkkulaði yfir
í púður, hefði ég ekki getað
látið ykkur fá þessi fjörutíu
þúsund.
Og ég yður engan brennsluofn.
Með köklum.
Með köklum.
Mennirnir tveir fóru hvor
sína leið.
Þeir voru verksmiðjueigandi
og verktaki.
Það var stríð.
KeilubrauL
Tveir menn töluðu saman.
Hvað, herra lektor, þér klæð-
ist svörtu. Dauðsfall?
Alls ekki, alls ekki. Veizla.
Piltarnir eru að fara í framlín-
una. Hélt smá ræðu. Minntist á
Spörtu. Vitnaði í Clausewitz.
Gaf nokkur hugtök sem braut-
argengi: Heiður, föðurland. Las
upphátt úr Hölderlin. Hugsaði
um Langemark. Heillandi hátíð.
Svo sannarlega heillandi. Dreng-
irnir sungu: Ó guð, sem járn
lézt gróa. Augun leiftruðu.
Heillandi. Sannarlega heillandi.
í guðanna bænum, hættið,
herra lektor. Þetta er hryllilegt.
Lektorinn horfði óttasleginn
á hina. Meðan hann sagði frá,
hafði hann dregið smá kross á
pappírinn. Lítinn kross. Hann
stóð á fætur og hló. Tók nýja
kúlu og lét hana rúlla eftir
brautinni. Það heyrðist lágvært
niðandi hljóð. Síðan ultu keil-
urnar á brautarendanum. Þær
litu út eins og litlir menn.
Tveir menn töluðu saman.
Jæja, hvað er að frétta?
Allt hálf bölvað.
Hvað hafið þér marga?
Ef allt gengur eftir óskum, hef
ég fjögur þúsund.
Hvað getið þér fengið mér
marga?
Mesta lagi átta hundruð.
Þeir ganga til þurrðar.
Jæja, þúsund þá.
Takk fyrir.
Mennirnir tveir fóru hvor sína
leið.
Þeir töluðu um menn.
Þetta voru herforingjar.
Það var stríð.
Tveir menn ræddust við.
7 Borchert
ar dró hann til dauða, tafði mjög
fyrir honum starfið. Á síðasta
æviár sínu ferðast Borchert til
Sviss og deyr þar skömmu síð-
ar í Basel. Þetta var árið 1947.
Daginn eftir dauða skáldsins er
svo leikrit hans „Lokaðar dyr“
frumsýnt í fyrsta sinn í leikhús-
inu Hamburger Kammerspielen.
Segja má um verk Borcherts
að sameiginlegur boðskapur
þeirra allra sé ógnir þær er
styrjaldir hafa í för með sér,
heimska sú og mannvonzka eða
misskilningur er hrindir þeim
á stað. Verk hans eru ógleym-
anlegt tákn um heimsku mann-
anna, um leið og þau eru ó-
skrifuð grafskrift stríðsæsinga-
manna og þeirra er tefla manns-
lífum í voða í hildarleik styrj-
alda. Orð hans munu halda á-
fram að hljóma, þar til friður
mun víkja, sem svipur á glæp-
um samtíðar og fortíðar. Og
væri ekki úr vegi að æsku-
maðurinn hugleiddi hvaða verk-
efni bíða hans í framtíðinni á
meðan hjaðningarvígin í Viet-
Nam halda áfram.
H. G.

SAMAN HEfIR. TEKL|>
STafn örttmlau^^on!
og mýflugurnar: Og öðru livoru rekst maður
Það er allt sem áður. á manneskju.
Og öðru hvoru — Snarað úr dönsku h. g.
Kennari veldur æsing-
um með ástarkvæði
Sjálfboðaliði?
Auðvitað.
Hvað ertu gamall?
Átján. Og þú?
Líka.
Mennirnir tveir fór hvor sína
ielð.
Þeir voru hermenn.
Þá féll annar. Hann var dáinn.
Það var stríð.
Þegar stríðinu lauk hélt her-
maðurinn heim. En hann átti
ekkert brauð. Hann drap hann.
Þú getur ekki gengið um og
drepið fólk, sagði dómarinn.
Hvers vegna? spurði hermað-
urinn.
Þegar friðardeginum lauk,
gengu ráðherrarnir um borgina.
Þegar þeir fóru framhjá æfinga-
skýli, hrópuðu stúlkurnar með
rauðu varirnar: Ætlið þið ekki
að skjóta. Þá hrifu allir ráð-
herrarnir byssur og skutu á litlu
pappamennina.
í miðri skothríðinni kom
gömul kona og tók af þeim byss-
urnar. Þegar einn ráðherrann
heimtaði byssuna aftur, gaf hún
honum kinnhest. Þetta var móðir.
Einu sinni voru tveir menn.
Þegar þeir voru tveggja ára
flugust þeir á. Þegar þeir voru
tólf ára, slógust þeir af ákefð
og grýttu steinum.
Þegar þeir voru tvítugir, skutu
þeir á hvorn annan með byss-
um.
Þegar þeir voru fjörutíu og
tveggja, vörpuðu þeir sprengj-
um á hvorn annan.
Þegar þeir voru sextíu og
tveggja, herjuðu þeir með sýkl-
um.
Þegar þeir voru áttatíu og
tveggja, dóu þeir. Þeir voru
grafnir hlið við hlið.
Þegar ánamaðkur gróf sig
hundrað árum síðar í gegnum
grafir þeirra, fann hann alls
ekki, að hér væru tveir ólíkir
menn grafnir. Það var sama
moldin. Allt sama moldin.
Þegar moldvarpa gægðist upp
úr jörðinni árið 5000, komst
hún með stökustu ró að þessari
niðurstöðu:
Tréin eru enn þá tré.
Krákurnar krunka enn þá.
Og hundarnir lyfta enn
löppinni.
Fiskarnir og stjörnurnar
mosinn og hafið
Chapel Hill N.C.
„Til hinnar feimnu ástkonu
hans“, kvæði um frestingar, sem
Andrew Marwell, eitt af stór-
skáldum púrítanatímabilsins í
Englandi, orti fyrir meira en
300 árum, hefur valdið æsing-
um í háskólanum í Norður- Karo
línu.
Háskólak jnnari hefur verið
látinn hætta kennslu og snúa sér
að rannsóknarstörfum. Stúdent-
ar hafa efnt til mótmæla. Sitter-
son, rektor háskólans, sem mælti
með flutningi kennaran- hefur
orðið að gefa yfirlýsingu til þess
að skýra og réttlæta afstöðu
sína.
Blikur tók að draga á loft
þegar Michael Paull, kennari ný
stúdenta í ensku, lét stúdent-
ana, sem hann kenndi, skrifa rit
gerð um efnið „Til hinnar
feimnu ástkonu hans“, en kvæði
þetta er í mörgum kennslubók-
um fyrir menntaskóla og kvæða
söfnum, sem notuð eru við
kennslu. Ritgerðirnar voru lesn-
ar upp og urðu nokrrir stúdent-
anna undrandi yfir þeim. A.m.k.
einn þeirra taldi sumar ritgerð-
irnar grófar. Prófessorinn, sem
einnig var nokkuð undrandi, bað
um, að ritgerðirnar yrðu skrif-
aðar að nýju. Einn stúdentanna
hefur sýnilega skrifað foreldr-
um sínum um þennan atburð, en
þau vöktu athygli WRAL-sjón-
varpsstöðvarinnar á honum,
Þessi sjónvarpsstöð er í Raleigh,
er hún íhaldssöm í skoðunum og
hefur oft gagnrýnt frjálslyndi
við háskólann. Örfáum dögum
fyrir ákvörðun rektorsins hafði
talsmaður stöðvarinnar gagn-
rýnt grein um holdlegar ástir,
sem birtist í „The Carolina
Quarterly", sem er bókmennta-
ltjt tímarit háskólans.
Allir hinir 22 stúdentar, sem
nefndur kennari kenndi, skrif-
uðu undir bænarskrá um, að
hann kæmi aftur til kennsiu.
Tvö til þrjú hundruð stúdentar
og kennarar, sem vinna saman i
nefnd að frjálsum rannsóknum,
komu saman og ósk'jðu þiss að
Paul yrði settur í stöðu sína á ný
og kröfðust þess, að sstt yrði á
laggirnar nefnd í háskóladeild-
inni til þess að ákvarða, hvort
hæfni nefnds kennara hafi
skerzt í svo ríkum mæli, að
nauðsyn bæri til þess að setja
hann í önnur störf en kennslu.
„Til hans feimnu ás*meyjai“
er orðið þekktasta kvæðið 1
Norður-Karolínu. í kvæðinu lof-
ar elskihugi útlit ástkonu sinnar
og hvetur hana til að láta af
feimni. Kvæðið er á léttri ensku:
Had we but world enough and
time
This coyness, Lady, were no
crime
We would sit down and tihink
which way
To walk and pass our long love‘s
day
Thou by the Indian Ganges' side
Shouldst rubies find: I by the
tide
Of Humber would complain.
I would
Love you ten years before the
Flood
And you should, if you please,
refuse
Till the conversion of the Jews.
My vegetable love should grow
Vaster than empires, and more
slow
And hundred years should go to
praise
.Framliald á bls. 18,