Morgunblaðið - 21.02.1967, Side 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. FEBRUAR 19&7.
17
Sigurður A. Magnússon:
W. H. Auden sex
ENSKA skáldið Wystan Hugh
Auden, sem verið hefur banda-
rískur þegn síðan 1930, á sex-
tugsafmæli í dag. Þar sem
þetta merka skáld er á margan
hátt tengdur íslandi, þykir
hlýða að fara um hann nokkr-
um orðum á þessusm tímamót-
um.
Auden fæddist í York og
ftundaði nám við ýmsa skóla,
síðast í Öhrist Ohurph College
í Oxford. Hann var heidur
klénn námsmaður, enda hneigð
ist hugur hans snemma að
Sðru en þurru bóknámi. Tutt-
ugu og þriggja ára gamall gaf
hann út fyrstu ljóðabók sína,
„Poems“ (1930), sem vakti
strax allmikla athygli, en áður
höfðu ljóð hans birzt í ijóða-
söfnum háskólastúdenta (1927
og 1928). Auden lagði stund á
raunvísindi í háskólanum, og
bera fyrstu Ijóð hans sterkan
„vísinda-legan“ svip í orðfæri
og vali líkinga.
Samtíða Auden í Oxford
voru nokkur önnur upprenn-
andi Ijóðskáld sem áttu eííir
að setja sterkan svip á ára-
tuginn fyrir seinni heimsstyrj-
öld. Helztir þeirra voru Step-
hen Spender, Louis MaoNeice
og Cecil Day Lewis, og birtust
Ijóð þessara ungskálda í sömu
tímaritum og safnritum, m.a. í
„New Signatures og „New
Writing“. í þessum hópi kvað
langmest að Auden sem var
fjölhæfastur, frumlegastur og
afkastamestur þeirra félaga.
Má segja að hann hafi orðið
frumkvöðull nýrrar stefnu í
Ijóðlist, þar sem lögð var rík
álherzla á nútímalegt orðfæri
og yrkisefni, þjóðfélagsádeilu
og pólitíska árvekni. Þessir
ungu menn voru allir róttæk-
jr í skoðunum og réðust með
offorsi að viðteknum forrétt-
indum, fordómum, hégóma og
rangsleitni hins íhaldssama
þjóðfélags sem þeir höfðu alizt
upp í. Þeir ortu gjarna um nú-
tíðarfyrirbæri eins og járn-
brautir, flugvélar, orkuver,
verksmiðjur og símalínur, jafn
framt því sem þeir skopuðust
að rómantískri velgju og til-
finningasemi eldri kynslóðar-
innar. Þeir fylgdust vel með
því sem var að gerast annars
staðar í álfunni og skáru upp
herör gegn makræði og
hunzku góðborgaranna gagn-
vart uppgangi nazismans og
yfirvofandi styrjöld.
Auden hafði dvalizt í Þýzka
landi árið 1929, ásamt vini sín-
um og samstarfsmanni Christo
pher Isherwood ('þeir sömdu
síðar í félagi þrjú nýstár-
leg leikrit), og varð sú reynsla
honum ákaflega minnisstæð og
ýtti enn frekar undir þann
ásetning hans að berjast gegn
afsiðunaröflunum sem ruddu
sér til rúms á meginlandinu.
Kannski koma þessi áhrif hvað
skýrast fram í annarri Ijóða-
bók hans, „The Orators“
(1932), sem hann afneitaði síð-
ar, en þar fjallar hann um
borgaralegt þjóðfélag og notar
um það táknmynd óvinarins.
í þessari bók koma fram þeir
tveir þættir sem áttu sterkust
ítök í Auden á þessum ár-
um: sálkönnun Freuds og marx
isminn. Hér er dregin upp hroll
vekjandi mynd af hinni eilífu
baráttu listamannsins við spillt
og sjálfumglalt þjóðfélag, en
jafnframt hljómar rödd hróp-
andans sem flytur spámann-
lega viðvörun við atburðum
sem áttu eftir að gerast.
Úpp frá þessu rak hver bók-
in aðra, ljóðasöfn, ferðabækur,
leikrit og ritgerðasöfn. Auden
ferðaðist víða um heim og lýsti
því sem fyrir augun bar, stríði
og ógnum í Kina og á Spáni,
friði og frumstæðum lifnaðar-
háttum á íslandi. Hann dvald-
ist hérlendis sumarið 1936 og
ferðaðist víða um landið ásamt
skáldbróður sínum, Louis Mac
Neice. Sömdu þeir í félagi eink
ar frumlega bók um ferðalagið,
„Letters from Iceland", sem að
meginefni er ljóðabréf til ým-
issa vina og kunningja heima
í Englandi. Bókin er hispurs-
laus og víða hnyttin í lýsingum
sínum á íslenzku mannlífi og
menningu fyrir stríð, en marg-
ir íslendingar þykktust við,
enda hefur okkur að jafnaði
verið tamara að leggja eyrun
við fáránlegu skjalli útlendinga
um land og þjóð heldur en
hlusta á hreinskilnar skoðanir
glöggra gesta. Að vísu verður
ekki með sanni sagt, að bókin
sé óskeikult heimildarrit, en
■hún birtir með nýstárlegum og
skáldlegum hætti reynslu og
viðbrögð tveggja -andans jöfra
sem horfðu á menn og málefni
sínum eigin augum, án tillits
til vinskapar eða löghelgaðra
hugmynda um sögueyna. Því
miður hefur ekki annað verið
þýtt á íslenzku úr þessari
merku bók en hið snjalla ljóð
„Ferð til íslands", sem Magnús
Ásgeirsson sneri með frægum
ágætum. Þrjú síðustu erindin
eru á þessa leið:
Svo kynnum þá heiminum
eyna, hans eltandi skugga,
með oflæti í búningi og
versnandi fisksölukjör.
1 afdal hvín jazzinn, og
æskunnar fegurð
fær alþjóðlegt filmbros
á vör.
Því hvergi á vor samtími vé
þau, er allir unna.
Vor æska ekki neina staðhelgi,
verndaðan reit.
Og fyrirheitið um
ævintýraeyna
er eingöngu fyrirheit.
Tár falla í allar elfur
og ekillinn setur
aftur upp glófa og bíl sinn á
vegleysur knýr
í æðandi blindhríð, og
emjaridi skáldið
aftur að list sinni flýr.
Fram að seinni heimsstyrjöld
hélt Auden áfram að fjalla um
samtímann af miskunnarlausu
raunsæi, blöndnu gneisfandi
háði og ádeilu. f ljóðabókinni
„On This Island“ (1937) tók
hann landa sína til b^na í ein-
földum og mergjuðum ljóðum,
sem mörg voru ort í anda þjóð
kvæða.
Árið eftir fslandsdvölina fór
Auden til Spánar og tók um
nokkurra vikna skeið þátt í
borgarastyrjöldinni, ók sjúkra-
vagni fyrir lýðveldissinna.
Hann varð þar fyrir enn sárari
vonbrigðum en á íslandi, eins
og hið magnaða ljóð „Spánn“
er til vitnis um. Uggurinn um
framtíð mannkyns og menn-
ingar er yfirþyrmandi; ljóðinu
lýkur á þessu erindi:
The stars are dead. The
animals will not look.
We are left alone witlh our day,
and the time is short, and
History to the defeated
May say Alas but cannot help
or pardon.
Árið 1939 sagði Auden skilið
við „gamla heiminn", sem hann
taldi vera orðinn andlega gjald-
þrota, og settist að í „nýja
heiminum", þar sem hann hef-
ur búið síðan, þó hann eigi
raunar hús í Austurríki til
sumardvala. Áður en hann fór
vestur hafði hann kvænzt Eriku
Mann, dóttur þýzka stórskálds-
ins Thomasar Manns, en hjóna-
bandið kvað vera heldur
óvenjulegt, því þau hafa lítið
verið samvistum og þó aldrei
skilið formlega.
Margar beztu Ijóðabækur
Audens eru samdar vestan
hafs, svo sem „Another Time“
(1940), „The Double Man“
(1941) og „For t/he Time
Being“ (1944). í þessum bókum
og mörgum fleiri kom fram
ótrúleg fjölhæfni skáldsins og
vald hans bæði á máli og brag-
arháttum. Er haft fyrir satt, að
hann geti ort undir hvaða brag-
arhætti sem nokkurn tíma hef-
ur verið fundinn upp, og hann
mun vera eina nútímaskáldið
sem með fullgildum hætti
getur tjáð sig í villanellum og
sestinum. Auden er tvímæla-
laust óstýrilátasta og mest
eggjandi skáld sem nú yrkir á
enska tungu. Hann er Próteif-
ur, hinn síbreytilegi og
óútreiknanlegi fjöllistamaður
sem kann öll hlutverk og
þekkir öll gervi. Honum verð-
ur ekki skotaskuld úr að snúa
fyrirsögnum dagblaða í veiga-
mikinn skáldskap, og með
sömu snilld bregður hann sér
í ham háfleygra mælskuskálda
og yrkir um hinztu rök tilver-
unnar. Þessi furðulega fimi
Audens veldur því m.a., að
hann er ekki mjög persónulegt
ljóðskáld; honum er gjarnt að
fela sjálfan sig og sínar dýpstu
tilfinningar bak við glæstan
ytri búnað ljóðanna, kaldhæðni
og fyndni. Hann hefur þegar
öll kurl koma til grafar ort of
mikið, því skáldskapur hans
er einatt tímabundinn, harla
ójafn og magnið skyggir á
gæðin. Þar við bætist að hann
hefur ríka til'hneigingu til að
afneita fyrri verkum sínurri.
Eftir að Auden settist að i
Ameríku tók afstaða hans til
þjóðfélagsins og einstaklingsins
stakkaskiptum. Honum varð
smám saman ljóst að félagsleg
lausn á vanda mannkynsins er
ekki fullnægjandi nema til
komi fyrst persónuleg lausn á
vanda hvers einstaklings, og
þar kemur kristin trú til skjal-
anna. Hann áleit í öndverðu að
hægt væri að lækna kærleiks-
snautt mannkyn með þjóðfélags
umbótum, en komst að raun
um þann dapurlega sannleik,
að ríkisvaldið getur ekki
þvingað menn til að elskast.
Hver einstaklingur verður af
sjálfsdáðum að glæða með sér
hæfileikann til að elska, og
\
umbætur í þjóðfélaginu verða
að spretta af kærleik, ekki
hatri milli mar,na eða stétta.
Sennilega hefur ekkert m^tíma-
skáld gert kærleikann að
höfuðinntaki og samnefnara
skáldskapar síns í jafnríkum
mæli og Auden. Enda þótt
Auden og Eliot hafi báðir
fundið lausnina á vandamálum
nútíðarmannsins í kristnum
trúarviðhorfum, eru þeir haria
ólík trúarskáld Eliot orti af
máttugri trúartilfinningu og
yfir skáldskap hans er ákveðin
trúarleg dulúð, en trú Audens
er fyrst og fremst af vitrænum
toga spunnin og hann ferð-
ast ævinlega í heiðríkju skyn-
seminnar. Af þeim sökum er
hann ekki eins sannfærandi trú-
arskáld.
Þrátt fyrir róttækar bylting-
arskoðanir í öndverðu hefur
Auden jafnan verið sér með-
vitandi um samhengi sögu og
menningar og lagt mikla rækt
við andlega forfeður sína. Hann
hefur ef satt skal segja búið
sér til eins konar persónulega
„goðafræði", þar sem hver
þessara forfeðra er tákn
ákveðins viðhorfs eða eigin-
leika. Meðal þeirra eru menn
eins og Herman Melville, Henry
James, W. B. Yeats, Matthew
Arnold, Voltaire, Sigmund
Freud, Ernst Toller og Edward
Lear. Hefur hann ort mörg
stórbrotin kvæði um þessa og
aðra andlega forfeður sína.
Rainer Maria Rilke hefur haft
djúptæk áhrif á skáldskap
Audens, en grunntónninn í
skáldskap hins austurríska
snillings var einmitt lofgerðin
— „zu preisen".
Tengsl Audens við ísland eru
margvísleg. Á unga aldri var
hann vígður inn í heim íslend-
ingasagna og íslenzkra þjóð-
sagna af föður sínum, sem var
uppgjafaherlæknir og sálfræð-
ingur. Hefur Auden búið að
þessari bernskureynslu alla
ævi síðan. Á skólaárunum lagði
hann ríka rækt við engilsax-
neskan og forníslenzkan skáld-
skap, og sér þeirra áhrifa víða
stað í ljóðum hans. Hann hefur
ort mikið undir fornum hátt-
um, jafnvel samið Ijóð undir
dróttkvæðum hætti. Ljóðabálk-
urinn „The Age of Anxiety",
sem hlaut Pulitzer-verðlaunin
1948, er skrifaður á hversdags-
máli stríðsáranna, en hefur hið
fasta form forníslenzkra kvæða
og er stuðlaður samkvæmt
ströngustu reglum.
Ferð Audens til fslands sum-
arið 1936 var nokkurs konar
pílagrímsför, og enda þótt hann
yrði fyrir ýmislegum von-
brigðum, varð hún honum
ógleymanleg. Þegar hann kom
til íslands öðru sinni í apríl
1964, sagði hann m.a. i viðtali
við Matthías Johannessen í
Morgunblaðinu: „Fyrir mér er
ísland heilög jörð. Minningin
um það er ávallt bakgrunnur
þess, sem ég geri. Það skiptir
ekki máli þó ég minnist ekki
oft á landið, það er jafn mikill
partur af lífi mínu fyrir það.
Ég get verið að skrifa um eitt-
hvað allt annað, en samt er það
einhvers staðar nálægt. Það er
öðruvísi en allt annað. Það er
stöðugur hluti af lífi mínu, þó
ég sé ékki alltaf með það milli
tannanna. Ég sagði að það væri
eins konar bakgrunnur, það er
rétt. Ég gæti líka sagt að ísland
væri sólin sem bregður lit á
fjöllin án þess hún sé neins
staðar nærri, jafnvel horfin bak
við sjónhring"
Eftir skamma dvöl sína hér
vorið 1964 birti Auden nýtt
ljóð, „Iceland Revisited“, undir
hinum afartorvelda japanska
haiku-bragarhætti, og ber það
öll beztu einkenni höfundar
síns.
Auden heldur því fram 1
fullri alvöru, að hann sé af ís-
lenzku bergi brotinn í föður-
legg, og sé ættarnafnið Auden
komið af íslenzka nafninu
Auðunn. Kveðui hann íslenzka
forfeður sína hafa- setzt að í
Englandi fyrir nokkrum öldum.
Síðasti votturinn um tengsl
Audens við ísland er verkefnið
sem hann vinnur að þessa
stundina, þýðing Eddukvæða á
enska tungu. Má gera ráð fyrir
að útgáfa Eddukvæða í þýðingu
meistarans Audens muni þykja
tíðindum sæta í enskumælandi
löndum, þó þegar hafi komið
út tvær myndarlegar Edduþýð-
ingar vestans hafs, gerðar af
fræðimönnunum Henry Adams
Bellows (1926, 1936 og 1957)
og Lee M. Hollander (1962 og
1964). Þýðing Audens á dag-
bókum Hammarskjölds vakti
verðskuldaða athygli, og trú-
lega munu hinar forníslenzku
Ijóðperlur ekki þykja síðri
fengur í búningi fjöíhæfasta
Ijóðskálds sem nú yrkir á
enska tungu.
Afmælishóf
Hringsins í
Stykkishólmi
Stykkishóilmi, 18. febrúar.
KVENFÉLAGIÐ Hringurinn 1
Stykkishólmi minntist 60 ára af-
mælis síns með veglegu hófi í
samkomuhúsinu í gærkvöldi.
Var þar fjölmenni mikið eða alls
um 200 manns og var virðuleika
blær og reisn yfir þessari ágætu
hátíð. Margar kveðjur bárust
félaginu og gjafir. Mörg ávörp
voru flutt. Aðalræðuna flutti for
maður félagsins, Kristjana Hann
esdóttir, þar sem hún rakti sögu
félagsins og minntist á ýmis
framtíðarverkefni.
Tvöfaldur kvartett undir
stjórn Víkings Jóhannssonar
söng og einnig var sýnt stutt
leikrit. Loks var stiginn dans.
— Fréttaritari.
• AFTÖKUR
San’a, Yemen, 16. febr. (AP).
FJÓRIR menn voru í dag dæmd-
ir til dauða fyrir þátttöku í ár-
ás á herstöð skammt frá San’a,
og hálfri klukkustund eftir dóms
uppkvaðningu voru þeir teknir
af lífi með vélbyssuskothríð á
aðaltorgi höfuðborgarinnar. Um
þrjú þúsund áhorfendur fylgdust
með aftökunum.
W. H. Auden.
s