Morgunblaðið - 08.04.1967, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 08.04.1967, Blaðsíða 10
10 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. APRÍL 1967. Framkvæmdaáætlunin Framhald af bls. 1 I NIÐURLAGI hinnar yfirgrips- miklu ræðu sinni gaf fjármála- ráðherra m.a. eftirfarandi heild- arsýn yifir þróunina 1963-1966 — pg viðhorfin nú: í þessari skýrslu er leitast við að gefa yfirlit um þróun efnahagsmála á þeim fjórum árum, sem þjóðhags- og framkvæmdaáætlunin 1963-1966 náði til. Á þessum árum hefur hagþróunin verið óvenju hag- *tæð. Þjóðarframleiðsla hefur vaxið örar en á flestum samtoæri legum skeiðum og nokkru örar én búizt hafði verið við. Þar við bættist, að verð útflutningsafurða hækkaði mikið og mun meira «n verð innfluttrar vöru. Af þessum sökum jufcust þjóðartekjur enn meira en þjóð- arframleiðsla. Það aukna ráðátöf imarfé, sem þjóðin hefur þannig haft undir höndum, hefur að Bofckru verið hagnýtt til að aufca •Imenna velmegun, en þó um- fram allt til aukinnar fjármuna- myndunar í atvinnuvegum, íbúð arhúsabyggingum og opintoerum framkvæmdum. Mest hefur aukn tng fjármunamyndunar orðið í atvinnuvegunum og jafnframt mest umfram það, sem gert hafði Verið ráð fyrir. Það er í þennan farveg, sem hin óvænta viðtoót víð ráðstöfunarfé þjóðarinnar fcefur fyrst og fremst beinzt. Jbukning fjármunamyndunar um fram það, sem áætlað var, hetfur drðið minnst í opinberum fram- fcvæmdum. Þrátt fýrir það hafa þau markmið, sem þjóðhags- og framkvæmdaáætlunin setti í þessum greinum, að fullu náðst, að öðru leyti en því, að Búrfells virkjunin er einu ári síðar á Éerðinni en búizt hafði verið við. f sumum greinum opinberra mannvirkja, og þá einkum þeim, sem sveitarfélög sjá um, hefur •ukning framkvæmda orðið mun meiri en áætlunin gerði ráð fyr- ir. Þá hefi ég í þessari Skýrslu reynt að gera grein tfyrir þeim breyttu viðhorfum í etfnahags- áaálum, sem tók að gæta á miðju •íðastliðnu ári og koma munu fram að fullu á því ári, sem nú ér að Uða. Mjög dró úr vexti þjóðartframleiðslu á árinu 1966 miðað við það, sem verið hafði næstu fjögur ár á undan, og er rifki hægt að búast við nýrri breytingu í því efni fyrr en að fcokkrum tima liðnum. Enn meira máli gkipti það þó, að á aíðastliðnu ári hófst mikið verð- fall íslenzkra útflutningsafurða, *fðn enm er efcki séð fyrir end- inn á.^Á sama tíma og þannig 4ók fyrir vöxt þjóðarframleiðslu Óg þjóðartekna, hélt ráðstöfun fejóðarteikna til neyzlu og fjár- í tnunamyndunar átfram að vaxa í m<eð líkum hætti og verið 'hafði L.Á undantförnum árum. ^ Vegna traustrar stöðu þjóð- arinnar út á við og góðs f jár- hags ríkissjóðs var unnt að mæta þessum miklu erfiðleik ttm án þess að grípa til rót- tækra og skjótvirkra að- gerða. Með verðstöðvuninni, *em ákveðin var í nóvember- mánnði síðastliðnum um eins árs skeið, og með ströngu að- haldi í peningamálum og f jár málnm er stefnt að því, að ráðstöfun þjóðartekna til neyzlu og fjármunamyndunar færist smátt og smátt til sam- ræmis við þau breyttu skil- yrði, sem nú eru fyrir hendi. ^ f>au nýju viðhorf, sem þannig jStofðu myndazt, hlutu að móta t iftefnu ríkisstjórnarinnar við lirbúning framkvæmda- og áröflunaráætlunar ársins 1967. ^ðingarmikið var, að fram- jræmdir ykust sem minnst, og fjár til þeirra væri aflað með |im hætti, er stuðlaði að mynd efnahagsjatfnvægi®. Á hinn ^ginn varð ríkisstjórnán að taka it til þess, að efcki var unnt fresta þýðingarmiklum fram- IhræmduTn án þess að alvarlegt , Ijjón hlytist af, og að þarfir fyrir þessar framkvæmdir voru oft á tíðum mjög brýnar. f þeirri greinargerð, sem ég hefi gefið í þessari skýrslu um væntan- lega fjármunamyndun á árinu 1967 og framkvæmda- og fjár- öflunaráætlun þesis árs, hefi ég reynt að gera grein fyrir, hvern- ig leitazt hefur verið við að rata skynsamlegt meðalhóf í þessu efni. f lok tímabils hinnar fyrstu Þjóðhags- og framkvæmdaáætl- unar vil ég að lokum tafca það fram, að þrátt fyrir það, að efna- hagsþróunin hafi á undanförn- um árum reynzt önnur en hægt var að sjá fyrir, þegar áætlunin var samin, og ráðstöfun þjóðar tekna hafi, ekflci sízt atf þessum ástæðum, orðið nokkur önnur en upphaflega var gert ráð fyrir, telur ríkisstjórnin, að áætlunar- gerðin hafi gegnt þýðingarmiklu hlutverkL Þótt ríkisstjórnin telji ekki tímabært að leggja nú fram nýja þjóðbags- og fram- kvæmdaáætlun til langs tíma, meðal annairs vegna þeirrar óvissu um framtíðarþróun efna- hagsmála, sem nú er rikjandi, telur hún eigi að síður þýðingar mikið að áfram sé unnið að und- irbúningi slíkrar áætlunargerð- ar. í þvi sambandi er ekki sízt þýðingarmikið, að stuðlað sé að könnun á þróun og vandamálum einstafcra atrvinniuvega, að traustari áætlunargerð í ein- stökum greinum opintoerra fram kvæmda, og að betri tæknileg- um og fjárhagslegum undirbún- ingi framkvæmda. Við undirbúning þessarar framfcvæmda- og fjáröflunar- áætlunar, hefur það vakað fyrir ríkisstjórninni, eins og á sl. ári, að fj'áröflunin hefði ekki áhrif til aukinnar þenslu. Af þessum sökum var ákveðið, að hagnýta ekki erlendar lántökur umfram mótvirði vörukauplána, en byggja fjáröflunina fyrst og fremst á sölu spairiskírteina og á samningum við bankana um hagnýtingu hluta inn- lánsaulkningar þeirra. Hvor- uga þessara fjáröflunarleiða mátti hins vegar nýta í þeim mæli, að það truflaði almenna starfsemi bankakerfisins. Eink- um og sér f lagi var þýðingar- mikið, að þessi fjárötfíun tor- veldaði ekki eðlilega lánveit- ingu bankanna til rekstrar at- vinnuveganna. Vegna hinna mi'klu þarfa, sem fyrir 'hendi eru, og vegna þess, hversu erfitt er að fresta framkvæmdum án þess að alvarlegt tjón hljótist af, reyndist þó ekki unnt að halda áætluninni að öllu leyti innan þess ramma, sem þannig mark- aðist. Af þessum ástæðum hef- ur framkvæmda- og fjárötflunar áætlunin ársins orðið allhá, og hærri en ríkisstjórnin hafði í fyrstu hugað sér að hún yrðL Hetfur það vandamál, sem þann- ig skapast, fyrst og fremst verið leyst með hagnýtingu nokkurs hluta af tekjuafgangi ríkissjóðs frá árinu 1966. Fjármunamyndunin 1963-1966. Um fjármálamyndunina á of- angreindu tímabili í landbúnaði, sjávarútvegi og iðnaði, sagði fjár málaráðherra m.a.: Fjármunamyndunin var sá þátt ur ráðstöfunar þjóðarframleiðsl- unnar, sem mest jókst á tímabil- inu 1963-1966. Nemur þessi aukn- ing um 47% yfir tímabilið allt. Á sama tímabili jukust þjóðar- tekjurnar um 31%. Þessi aukn- ing fjármunamyndunar hefur dreifst tiltölulega jafnt um helztu greínar atvinnulífsins, íbúðar- húsabyggingar og opinberar framkvæmdir. Þó var fjárfesting í hvers konar vélum og tækjum sérstaklega mikil, og aukning fjárfestingar því mest í þeim at- vinnugreinum, sem einkum hag- nýta sér slikar vélar og tæki, þ.e. í fiskveiðum, flutningastarfsemi og byggingarstarfsemi. Aukning fjármunamyndunar- innar varð mest árið 1963, en á því ári jókst hún um 31%. A árinu 1964 dró verulega úr aukn- ingunni, og var hún 18% það ár. Árið 1965 varð síðan lítil sem engin breyting á fjármunamynd- un. Stafaði þetta af minnkun skipa- og flugvélakaupa, þar sem á hinn bóginn byggingar og önn ur mannvirkjagerð héldu áfram að aukast. Á árinu 1966 hefur þetta breyzt aftur, og fjármuna- myndun aukizt mikið, eða um 14%. Stóð aukningin ekki sízt í sambandi við kaup fiskiskipa og flutningatækja auk verulegrar aukningar í fjármunamyndum iðnaðar. Sé litið yfir tímabilið 1963-1966 í heild, þá eru það atvinnuvegirn ir, sem hafa haft forustu i aukn- ingu fjármunamyndunar. Hefur fjármunamyndun á þeirra vegum aukizt um 54% yfir tímabilið allt, samanborið við 46% aukn- ingu íbúðarhúsabygginga og 37% aukningu opinberra fram- kvæmda. Fjármunamyndun í landbúnaði minnkaði nokkuð á árinu 1960 greinum. Kemur hér að ein- hverju leyti til greina óhagstætt árferði. Við þetta bætast svo vaxandi erfiðleikar við að koma í verð þeirri aukningu fram- leiðslu, sem á sér stað, vegna þess hversu hægt markaðurinn vex fyrir landbúnaðarafurðir innanlands og hversu lágt verð er hægt að fá fyrir þessar afurð ir erlendis. Er hér vissulega um mikil og alvarleg viðfangsefni að ræða, sem hljóta að gefa tilefni til gaumgæfilegra athugana af hálfu bændasamtakanna og ríkis valdsins og aðgerða í því skyni að draga úr kostnaði við land- búnaðarframleiðslu og beina landbúnaðarframleiðslunni frá mjólkurafurðum til annarra af- urða og með stofnun Framleiðni sjóðs landbúnaðarins og Jarða- kaupasjóðs. Ljóst er hins vegar, að nánari athugunar á þróun landbúnaðar og stefnunni í land- búnaðarmálum hlýtur að verða þörf á næstu árum. Fjármunamyndun í fiskveið- um, en þar eru talin kaup og smíði nýrra fiskiskipa og lenging ar og endurbyggingar á eldri skipum, hefur breytzt allmjög frá ári til árs á áætlunartímabilinu. Framkvæmda- og fjáröflunar- áætlun 1967 — Heildaryfirlit Fjáröflun: A. Fjárfestingarlánasjóðir: f millj. kr. Lánsfjáröflun úr Framkvæmdasjóði, frá bönkum og Atvinnuleysistryggingasjóði ...................... 212 B. Opinberar framkvæmdir: 1. Spariskírteinalán ......................... 125 2. Endurgreiðsla spariskírteinalána ........... 61 3. P. L. 480 lán .............................. 49 4. Endurgreitt af ens-ka láninu................. 25 5. Af greiðsluafgangi 1966 ..................... 53 309 Ráðstöfun: A. Fjárfestingarlánasjóðir ........................... B. Opinberar framkvæmdir 1. Raforkumál ............................... 45 2. Gufuveita í Reykjahlíð ....................... 6 3. Hafnir ...................................... 58 4. Vegir ....................................... 81 5. Kísilvegur ............................. 30 6. Flugmál ..................................... 23 7. Keflavíkurflugvöilur ........................ 10 8. Skólar ...................................... 17 9. Sjúkrahús .............................. 15 10. Búrfellsvirkjun ............................. 26 521 212 309 521 frá því, sem verið hafði árin á undan, en hefur síðan vaxið með hverju ári hröðum skrefum. A árinu 1966 er fjármunamyndun í landbúnaði talin hafa verið 635 m.kr. á verðlagi þess árs, og var það að magni til um 50% meira en á árinu 1962. Svipuð niður- staða um aukninguna fæst, ef áætlunartímabilið 1963-1966 er tekið sem heild. Gert hafði ver- ið ráð fyrir, að fjármunamyndun I landbúnaði yrði svipuð á þessu tímabili og á árunum 1957-1961. Reyndin hefur hins vegar orðið sú, að fjármunamyndunin hefur orðið rúmlega 40% meiri að magni en á þessu tímabili og þá jafnframt mun meiri en þjóð- hags- og framkvæmdaáætlunin gerði ráð fyrir. Hin mikla fjármunamyndun í landbúnaði á undanförnum árum hefur gert bændum kleift að halda uppi framleiðslu og auka hana með minnkandi mannafla og á margvíslegan hátt létta störf þeirra. Það er hins vegar athygl- isvert, að samfara þessari miklu fjármunamyndun hefur orðið til tölulega lítil aukning framleiðslu, og virðist fjármunamyndun í landbúnaði á þessu tímabili hafa gefið minna í aðra hönd í auk- inni framleiðslu en fjármuna- myndun í öðrum höfuðatvinnu- Var þessi fjármunamyndun mjög mikil á árunum 1963 og 1964, dróst verulega saman á árinu 1965, en jókst aftur á árinu 1966. Á árinu 1967 mun þessi aukning halda áfram og má gera ráð fyrir, að fjármunamyndun í fiskiskip- um verði meiri á þessu ári en á nokkru ári síðan 1960 vegna þess fjölda stórra og vandaðra fiskiskipa, sem nú eru í bygg- ingu innanlands og utan og bæt- ast munu við fiskiskipaflotann á árinu. Sé lítið yfir áætlunartíma bilið 1963-1966 í heild varð meðal fjármunamyndun í fiskveiðum 324 m.kr. á ári, reiknað á verð- lagi ársins 1966. Var þetta um 19% hærri upphæð heldur en gert hafði verið ráð fyrir í þjóð- hags- og framkvæmdaáætluninni, og er einnig nokkru hærri tala heldur en meðalfjármunamynd- unin varð í fiskveiðum á árunum 1957-1961, 284 m.kr. Stendur þetta að sjálfsögðu í sambandi við það, að vegna vaxandi síld- veiða hafa fiskveiðarnar orðið meiri þáttur í atvinnulífinu held ur en búizt var við, þegar áætl- unin var samin. Fjármunamyndun í fiskiðnaði jókst mjög á árinu 1962 eða um 60% um það bil frá meðaltali fimm síðustu ára á undan, 1957- 1961. Stóð þessi aukning ekki sízt í sambandi við miklar fram- kvæmdir í síldariðnaði, er þá hófust. Síðan hefur þessi fjár- munamyndun haldizt lítið breytt, nálægt 300 m.kr. á ári á verðlagi ársins 1966, en hafði verið 197 m.kr. að meðaltali á árunum 1957-1961, reiknað á sama verð- lagi. Þó var árið 1966 enn meiri fjármunamyndun í þessari grein en á undanförnum árum, eða 363 m. kr. Meðaltal fjármunamynd- unar í fiskiðnaði fyrir allt tíma- bilið 1963-1966 er um 27% um- fram það sem þjóðhags- og fram kvæmdaáætlunin hafði gert ráð fyrir, og stafar þetta að sjálf- sögðu af því, að framkvæmdir í síldariðnaði hafa orðið meiri en búizt var við. 1 þessari grein er einnig búizt við verulegri fjár- munamyndun á árinu 1967, ekki sízt vegna áframhaldandi upp- byggingar síldariðnaðar á Aust- urlandi, enda þótt einhver sam- dráttur verði sennilega frá árinu 1966. Hér hlýtur þó að verða um verulega breytt viðhorf að ræða á næstu árum, þar sem uppbygg ingu síldariðnaðarins er nú að Ijúka, og má raunar segja, að sú uppbygging hafi þegar gengið lengra en eðlilegt og heilbrigt geti talizt. Ekki mun heldur þörf fyrir nýbyggingar í hraðfrysti- iðnaðinum. Aftur á móti er mikil þörf á lagfæringum í uppbygg- ingu þessa iðnaðar, eins og nú hefur mjög komizt á dagskrá i sambandi við þá alvarlegu erfið- leika, sem hann á að mæta vegna verðfalls á erlendum mörkuðum Þessar lagfæringar munu að sjálf sögðu krefjast nokkurrar fjár- festingar, en ekki er hægt að gera ráð fyrir að þar sé um veru legar upphæðir að ræða. Fjármunamyndun í öðrum iðn- aði en vinnslu sjávarafurða hef- ur aukizt mikið á tímabilinu 1963 -1966. Hófst sú aukning 1963, þegar fjármunamyndunin jókst um nálægt 50% á einu ári. Síðan hefur þessi vöxtur haldið áfram og var einkum mikill á árinu 1966, þegar fjármunamyndun 1 þessum iðnaði náði 547 m.kr. á verðlagi þess árs, eða um helm- ingi hærri upphæð heldur en meðaltal fjármunamyndunar 1 þessari grein var á árunum 1957- 1961. Aukningin á árinu 1966 stóð að verulegu leyti í sambandi við framkvæmdir í dráttarbraut- um og skipasmíðastöðvum og framkvæmdum við Kísiliðjuna. Meðal fjármunamyndun á ári á á ætlunartímabilinu 1963 til 1966 hefur í þessum iðnaði reynst 440 m.kr. á verðlagi ársins 1966, samanborið við 282 m.kr., sem ráð var fyrir gert í þjóðhags- og framkvæmdaáætluninni og 264 m.kr. raunverulegri fjármuna- myndun á árunum 1957-1961. Hef ur því fjármunamyndun í þess- ari grein farið um 56% fram úr áætluninni. Stendur þetta að tals verðu leyti í sambandi við fram- kvæmdir í dráttarbrautum og skipasmíðastöðvum, sem hafa orðið meiri en upphaflega var gert ráð fyrir, og við framkvæmd ir Kísiliðjunnar. Það skiptir þó einnig verulegu máli, að aðrar framkvæmdir í iðnaði, ekki sízt bygging iðnaðarhúsnæðis, hafa reynst meiri en búizt var við. Gert er ráð fyrir mikilli aukn ingu fjármunamyndunar í þess- ari grein á árinu 1967, vegna byggingar álbræðslunnar 1 Straumsvík, en fjármunamynd- un í henni er áætluð 300 m.kr. á árinu. Búizt er við, að fjármuna- myndunin muni að öðru leyti lítið breytast frá hinni háu upp- hæð ársins 1966. Opinberar framkvæmdir. Um opinberar fraimkvæmdir á tímabilinu sagði Magnús Jóns son m.a.: Þáttur opinberra framkvæmda í þjóðarbúskapnum í heild hef- ur orðið hlutfallslega minni en hin upphaflega þjóðhags- og framkvæmdaáætlun frá árinu 1963 gerði ráð fyrir. Er þetta eðlileg afleiðing þeirra breyttu viðhorfa, sem sköpuðust á tíma bilinu. í fyrsta lagi urðu hinar miklu síldveiðar tilefni mjög aukinnar fjárfestingar í bæði veiðiskipum t>g verksmiðjum og skÖDuðu þar að auki nauðsyn Framhald á bls. 31

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.