Morgunblaðið - 19.04.1967, Síða 10

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 19. APRÍL 1967.
,10
r—
HÓPLÍFTRYGGINGAR - HAGKVÆM TRYGG
INGAVERND í NÚTÍMA ÞJÓÐFÉLAGI
SKIPULAGÐAR hóptryggingar
eru nú án efa einn mikilvægasti
þáttur líftryggingarstarfsemi í
Evrópu, N-Ameríku og víðar,
og má telja þróun þeirra eitt
hið merkasta, er gerzt hefur í
líftryggingarmálum almennt síð-
ustu áratugi. Einkum í hinum
svonefndu velferðarríkjum hafa
hóptryggingar átt miklu fylgi að
fagna. Er hér um tryggingarfyr-
irkomulag að ræða, sem reynzt
hefur sérlega heppilegt í þess-
um löndum og miðar að því að
veita þá grundvallarvernd í líf-
tryggingum, sem í æ ríkari mæli
er þörf nú til dags.
í>rátt fyrir mikla og öra út-
breiðslu síðustu áratugi, er
tryggingategund þessi, með fá-
einum undantekningum, óþekkt
fyrirbæri hér á landi, og hóp-
tryggingastarfsemi er ekki rek-
in af hálfu líftryggingafélag-
anna. Fyrir nokkrum árum mun
íslenzkt tryggingafélag hafa gert
tilraun í þá átt, en grundvöllur
'inun þá ekki hafa verið fyrir
hendi, að hefja slíka starfsemi
svo að marki næmi. Margir hafa
kynnzt þessari tryggingategund
erlendis, og ýmsir starfshópar
hafa sýnt þessu máli áhuga í sí-
vaxandi mæli. Nokkrir þeirra
hafa nú þegar leitað fyrir sér
um möguleika á hóptryggingum
hjá tryggingafélögunum.
Flest tryggingafélög hérlendis
bjóða ákveðinn afslátt af trygg-
ingum, ef margir eru tryggðir í
einu. Er þar ekki um að ræða
skipulagðar hóptryggingar á
því formi, er hér er við átt.
Hóptryggingar hafa þróazt eftir
ákveðnum brautum erlendis og
orðið að sjálfstæðri og umfangs-
mi'killi tryggingagrein. Ýmsar
þjóðir hafa áratuga reynslu í
framkvæmd og skipulagi þessara
trygginga, svo sem Bandaríkin,
Kanada og Svíþjóð. Aðrar ná-
lægar þjóðir svo sem Noregur og
Danmörk hafa nýlega komið á
föstu formi og skipulagi hóp-
-trygginga.
Að sjálfsögðu verður að miða
skipulag hóptrygginga við að-
stæður i hverju landi um sig.
Ekki sízt i tryggingarmálum er
þó mikilvægt að geta stuðst við
fyrri reynslu annars staðar frá.
Þróunin í löndum, sem búa við
•vipuð kjör og við, hefur orðið
á þá lund, að ástæða er til að
ætla, að hér sé um tryggingar-
tegund að ræða, sem ætti erindi
Cil okkar íslendinga. Ýmislegt
bendir og til, að nú sé grund-
völlur fyrir umræðum um þessi
mál hér á landi. Er því ekki úr
vegi að vekja athygli á þessari
tryggingartegund og að kynna
almenningi og þeim aðilum, er
áhuga á þvi kynni að hafa, nokk
or grundvallaratriði þeirra svo
©g fyrirkomulag og þróun þeirra
annars staðar í stórum dráttum.
Hlutverk hóplíftrygginga.
Hvað er hóplíftrygging? Eins
og nafnið bendir til er um að
ræða líftryggingu á ákveðnum
hóp manna sameiginlega og eft-
ir vissum almennum reglum.
Hóp má skilgreina á ýmsa vegu,
en venjulega er hópur myndað-
ur af starsffólki hjá fyrirtæki
eða af meðlimum i stéttarfélög-
um og öðrum hagsmunasamtök-
um. Hóplíftryggingin er yfirleitt
hrein áhættutrygging, sem gild-
ir í eitt ár í senn, og er í eðli
sínu svipuð þeim einstaklings-
bundnu áhættulíftryggingum,
sem náð hafa miklum vinsæld-
um í verðbólgulöndum og hér
eru nefndar ýmsum nöfnum.
Ákveðin tryggingarupphæð er
greidd, því aðeins, að dauða beri
að höndum á tryggingarárinu og
iðgjald ákvarðast af aldri
tryggða og dánarlíkum. Sparifé
myndast ekki og auðvelt er að
breyta upphæðum til jafns við
visitölu og þannig halda verð-
gildi trygginganna.
I nánum tengslum við hóp-
líftryggingar eru hópslysa- og
hópsjúkratryggingar, sem einn-
ig eru orðnar ómissandi þáttur í
tryggingastarfsemi víða. Fyrir-
komulagi hinna síðarnefndu er
um margt hið sama og hinna
fyrrnefndu. Rúmsins vegna verð
ur hér eingöngu fjallað um hóp-
líftryggingar.
Hllutverk hóplíftrygginga er
að skapa ódýra og hagkvæma en
vissulega takmarkaða líftrygg-
ingarvernd, einkum á því skeiði
ævinnar, er fráfall fyrirvinnu
heimilis gæti valdið fjölskyldum
óyfirstíganlegum erfiðleikum —
með þvi að hagnýta þá kosti,
sem trygging heilla hópa i einu
lagi getur haft í för með sér,
bæði rekstrarlega og tölfræðilega
séð. Út frá þessum forsendum
hefur þróazt sérstakt skipulag
og framkvæmd þessara trygg-
inga, sem greinir hóplíftrygg-
ingar frá öðrum tegundum líf-
trygginga. Almenn þátttaka, ein-
falt snið, sílækkandi dánartíðni
og sívaxandi rekstrarleg hag-
ræðing hefur skapað hina hag-
kvæmu grundvallarlíftryggingar
vernd, er hér um ræðir.
Hóptryggingar eru skipulagð-
ar með hliðsjón af ofannefndu
hlutverki þeirra. Fyrirfram
ákveðnar reglur eru settar um,
hverjir eiga rétt á þátttöku í
hóp, hve marga þurfi til að
mynda hóp, hvernig iðgjöld og
tryggingarupphæðir skuli á-
kvarðast fyrir hópinn í heild
o.s.frv. Samningar um trygging-
ar þessar fara yfirleitt fram milli
eins aðila annars vegar (atvinnu
rekanda, félagsstjórnar) og
tryggingafélagsins hins vegar,
og iðgjöld eru greidd í einu lagi
fyrir hópinn til tryggingafélags-
ins. Þessar reglur miða að ein-
faldri og ódýrri rekstrarlegri
framkvæmd trygginganna.
Reynslan hefur og sýnt, að ef
settum skilyrðum er fullnægt,
fæst venjulega eðlileg dánar-
tíðni, þótt læknisskoðunar sé
ekki krafizt almennt, gagnstætt
því, sem venja er um einstakl-
insbundnar líftryggingar. Sums
staðar er læknisskoðun yfirleitt
sleppt, annars staðar er hennar
krafizt í sérstökum tilfellum,
t.d. ef um óvenjuháar trygging-
arupphæðir er að ræða, eða er
miðað er við ákveðin aldurstak-
mörk. Oftast er talið nægilegt,
að umsækjandi sé heill heilsu og
vinnufær og yfirlýsing þess efn-
is látin nægja.
Einnig sýnir reynslan, að lán-
artíðni er mjög lág og stöðug í
hópum, ef skilgreiningu hópa og
öðrum settum reglum er fylgt ná
kvæmlega. Einkum er mikil-
vægt, séð út frá stærðfræðileg-
um líkindalögmálum, að skil-
greining hópsins ákvarðist af
sameiginlegum einkennum og
hagsmunum, sem ekki hafa kom-
ið til í beinu sambandi við sjálf-
ar umsóknirnar um tryggingu.
Augljóst er, að hóplíftrygging
hæfir einstaklingum í hverjum
hóp misjafnlega. Svo er ávallt,
þegar ákveðnar reglur eru sett-
ar ákveðnum hóp manna. Til
þess að nauðsynlegri þátttöku
verði náð, verður tryggingin að
vera ódýr, en það hefur 1 för
með sér tiltölulega lágar trygg-
ingarupphæðir. Til þess að trygg
ingin verði einföld og ódýr í
rekstri, verður að setja fastar
reglur um framkvæmd og fyrir-
komulag, sem hefur í för með
sér tákmarkanir, séð frá sjónar-
miði einsta'klingsins. Hóplíftrygg
ingar geta því aldrei fullnægt
öllum tryggingarþörfum ein-
staklingsins né komið í stað ein-
staklingsbundiinna líftrygginga,
enda slíkt ekki hlutverk þeirra.
Reynslan annars staðar frá er
sú, að útbreiðsla hóplíftrygginga
beinlínis örvar sölu líftrygginga
yifrleitt, og er skýringin sú, að
fyrir þeirra tilstilli vex þekking
og skilningur almennings á nauð
syn líftrygginga, nýjar þarfir
myndast að afla sér fullkomnari
tryggingarverndar. Má segja, að
á sama hátt og þörf er vöruhúsa
með ódýrum varningi og smá-
búða með dýrum og sérstökum
vörum, er þörf annars vegar
ódýrra líftrygginga eins og hóp-
trygginga, sem fullnægja ákveðn
um þörfum að vissu marki en
ná almennri útbreiðslu, og hins
vegar fjölbreyttari og dýrari ein-
staklingsbundiinna trygginga,
sem betur fullnægja þörfum ein-
staklingsins í einstökum atrið-
um.
Reglur og skilyrði
hópmyndunar
Algengustu tegundir hópa eru
starfsmannahópar og félags-
mannahópar eins og fyrr er get-
ið. Starfsmannahópur saman-
Erlendur Lárusson.
stendur af starfsfólki hjá sama
fyrirtæki eða starfsfólki hjá
fleiru en einu fyrirtæki, ef fyr-
irtæki iðka sams konar rekstur
eða eru innan sömu samta'ka.
Skilgreiningin getur átt við allt
starfsfólk fyrirtækisins eða
hluta þess, ef unnt er að skil-
greina afmarkaðan hóp innan
fyrirtækisins, t.d. menn eða kon
ur eingöngu, skrifstofufólk eða
verkafólk, ákveðnar deildir
o.s.frv.
Félagsmannahópur samanstend
ur af meðlimum félagssamtaka,
og er þá átt við stéttarfélög og
önnur hagsmunasamtök stétta.
Hópurinn getur náð yfir alla
meðlimi samtakanna, en einnig
til hluta þeirra eingöngu, ef
unnt er að skilgreina afmarkað-
an hóp innan samtakanna, sem
hefur ákveðin sameiginleg ein-
kenni eins og að ofan segir um
starfsmannahópa. Ýmis önnur
afbrigði eru til, svo sem náms-
Hannalhópar, eiginkvennahópar
o.fl. Einnig hefur færzt í vöxt
að gefa eiginkonum og börnum
kost á tryggingu með eigin-
anna. Lágmarksstærð hópa er
nú venjulega miðuð við 10—25
manns, en er sums staðar hærri.
Er hóplíftryggingar hófust í
Bandaríkjunum upp úr síðustu
aldamótum var krafizt minnzt
50 manna þátttöku (sú tala er
nú 10).
Lágmarksþátttökuhlutfall í
hóp er venjulega 75—100%, en
fer lækkandi með stækkandi
hóp. í Noregi t.d. nægir 55%
þátttaka, ef hópar eru stærri en
700. Að sjálfsögðu fæst því betri
útjöfnun á dánarlí'kum og því
lægri rekstrarlegur kostnaður,
þeim mun stærri sem hópar eru.
Tvær aðferðir eru aðallega við
hafðar við ákvörðun tryggingar-
upphæða og iðgjalda hóptrygg-
inga. Annaðhvort er tryggingar-
upphæðin hin sama fyrir alla
hópþátttakendur og iðgjaldið
breytilegt eða iðgjaldið fast og
tryggingarupphæðin breytileg.
Með fyrri aðefrðinni er iðgjald-
ið fyrst reiknað út út frá aldri
hvers og eins og meðaltal síðan
fundið. Það er leiðrétt árlega
með tilliti til nýrrar aldurssam-
setningar hópsins. Ef mikill ald-
ursmunur er í hóp, getur með-
aliðgjald talizt óréttlátt gagn-
vart yngri mönnum í hópnum
og þá má samkvæmt seinni að-
ferðinni láta tryggingarupphæð-
ina lækka með hækkandi aldri.
önnur helztu einkenni hóp-
trygginga eru, að nýir þátttak-
endur geta bætzt í hópinn mán-
aðarlega, og einnig er unnt að
bæta við og breyta tryggingar-
verndinni mánaðarlega í viss-
um atriðum. Verði hópþáttta'k-
andi að fara úr hóp, t.d. vegna
þess að skipt er um starf, á hann
yfirleitt rétt á einstaklingsbund-
inni framhaldstryggingu án
læknisskoðunar. Hópþátttakandi
telst áfram til hóps, þótt tíma-
bundin veikindi eða slys valdi
fjarveru frá starfi. Hóplíftrygg-
ing gildir að sjálfsögðu jafnt í
viinnutíma sem utan.
Hin öra þróun
hóplíftrygginga.
Hóptryggingar þær, er hér er
lýst, eru upprunnar í Bandaríkj-
unum og hófst þegar 1911. Náðu
þær skjótt miklum vinsældum
þar í landi. Árið 1938 nam trygg
iingarstofn þeirra um 15.000
milljónum dollara og voru um
12% af líftryggingarstofninum í
heild. Nú nemur stofninn yfir
250.000 milljónum dollara og
um þriðjung af heildartryggíng-
arstofni líftrygginga, eins og lesa
má úr meðfylgjandi töflu.
í Evrópu náðu hóptryggingar
ekki útbreiðslu svo teljandi sé,
fyrr en eftir heimsstyrjöldina
síðari, en útbreiðsla þeirra hef-
ur verið þeim mun örari víða.
Meðfylgjand’i tafla sýnir hinn
öra vöxt hóplíftrygginga í
■nokkrum löndum. *
um löndum. Kemur þar margt
til, svo sem mismunandi lífskjör
og lífsvenjur, menningar- og
þjóðfélagsstig almennt og þró-
unarstig trygginga- og þjóðfé-
lagslöggjafar.
Meginástæða hinnar öru út-
breiðslu hóptrygginga er án efa
hin sívaxandi efnahagslega vel-
megun, sem nær stöðugt til fleiri
og fleiri í þessum þjóðfélögum.
í kjölfar hennar hefur siglt
eigna- og fjármunamyndun á æ
breiðari grundvelli, þjóðfélags-
legar hugarfarsbreytingar og
vaxandi kröfur einstaklingsins
um þjóðfélagsöryggi. Almenn-
ingi hefur orðið æ ljósara hin-
ar brýnu tryggingarþarfir og
nauðsyn öruggrar líftrygging-
arverndar.
Þróunin á Norðurlöndum.
Þróun þessara mála í þeim
löndum, sem búa við svipað
þjóðskipulag og löggjöf og við
íslendingar, getur gefið vis-
bendingu um hentugt fyrirkomu
lag hóptrygginga hér á landi.
Hóplílftryggingar á Norðurlönd
um hófust í Svíþjóð í lok síð-
ustu heimsstyrjaldar og hafa
hvergi náð eins örri og víðtækri
útbreiðslu. í upphafi, er engin
reynsla var til um dánartíðni
og kostnað við tryggingu hópa
eða um framkvæmd trygging-
anna, voru þær eðlilega tiltölu-
lega dýrar og kostnaður hár.
Einnig þurfti átak til að vekja
áhuga á þessum tryggingum og
til að yfirvinna mótstöðu og mis-
Skilning, er ávallt er fyrir hendi,
þegar um nýjungar er að ræða.
Allt eftir því sem eftirspurn
jókst og reynsla fékkst varð
mögulegt að einfalda fram-
kvæmd þeirra og minnka kostn-
aðinn. í því skyni var þegar
1948 stofnað sérstakt hóplíf-
tryggingafélag „Förenade Liv“,
sem annars vegar rekur sjálf-
stæða hóplíftryggingastarsfemi
og hins vegar sér rekstrarlega
um framkvæmd hóptrygginga
fyrir sænsk líftryggingafélög
(nokkur standa utan við þá sam-
vinnu). Með þessari samvinnu
um rekstrarlega framkvæmd hef
ur náðst mjög mikil hagræðing
á þessu sviði, sem vafalaust á
stóran þátt í hinni ótrúlega öru
þróun, sem átt hef-ur sér stað I
Svíþjóð síðustu 2 áratugi. Trygg-
ingastofn hóplíftrygginga í Sví-
þjóð er nú um 125000 milljónir
sæ. kr., er skiptist á um 6 millj-
ónir einstakra trygginga. Þetta
sannar ótvírætt hinar miklu
tryggingaþarfir, sem fyrir hendi
eru í velferðarrikjum nútímans,
efcki sízt, þegar haft er í huga
hið háþróaða almannatrygginga
kerfi í Svíþjóð, og sú staðreynd,
að líftryggingarstofn samtals er
hæstur í heimi í þessu landi
(ásamt USA og Kanada), þegar
miðað er við þjóðartekjur.
Þróunin í Noregi og Dan-
Ár Frakkl. fr. % Kanada $ % svfr. Sviss %
1950 3400 38 2600 16 1100 12
1960 28500 53 14700 31 4100 24
1964 59900 57 24500 37 10400 36
Svíþjóð U.S.A. V.-ÞýzkaL
sæ.kr. % $ % DM %
47800 20 1500 10
11200 33 175900 30 9600 15
80200 75 252000 32 13200 12
manni, sem tryggður er í starfs-
manna- eða félagsmannahóp.
Hóptryggingar eru annaðhvort
frjálsar eða bundnar. í fyrra til-
fellinu er þátttaka í trygging-
unni frjáls innan hópsins, og
gilda þá fastar reglur um lág-
margsþátttökuhlutfall og stærð
þess hóps er tryggður er. í
síðara tilvikinu semur fyrirsvars
maður hópsins um tryggingu
fyrir allan hópinn og þátttaka
verður skylda. í fljótu bragði
kann að virðast sem reginmun-
ur sé á þessum tveimur afbrigð-
um, en svo er ekki. Hér er um
samningsatriði að ræða og 100%
þátttaka einfaldar hina rekstr-
arlegu framkvæmd trygging-
Taflan sýnir einnig, hve sala^
einstaklingsbundinna líftrygg-
inga hefur aukizt í þessum lönd
um samhliða örum vexti hóplíf-
trygginga. Það er og athyglis-
verð staðreynd ,að útbreiðsla
hóptrygginga er sízt minni í
löndum, sem hafa háþróað al-
mannatryggingakerfi. Ástæðan
er sumpart sú, að áhættutrygg-
ingar hóptrygginganna eru heppi
legar á verðbólgutimum og kær-
komin uppbót á lífeyrissjóði og
lífeyristryggingar, sumpart veita
þær annars konar tryggingar-
vernd og á öðru skeiði ævinnar,
eins og fyrr segir.
Eðlilega hefur þróun hóp-
trygginga verið mismunandi í
ýmsum atriðum í þessum og öðr-
mörku hefur mjög mótazt af
þróuninni í Svíþjóð, en hefur 1
vissum atriðum verið með öðr-
um hætti.
í Noregi hófust umræður
um hóptryggingastarfsemi innan
samtaka líftryggingafélaganna
árið 1948, og komu félögin sér
saman um að hefja ekki hóp-
tryggingastarfsemi hvert í sínu
lagi, heldur skyldu þau mál
rædd sameiginlega, þar eð ann-
að mundi hvorki samrýmast
hagsmunum tryggingafélaganna
né tryggingartaka. Málið var
tekið upp aftur 1956 í sambandi
við tilraunir stéttarfélags bænda
að afla hagkvæmrar tryggingar-
Framhald á bls. 23.