Morgunblaðið - 10.12.1967, Blaðsíða 1

Sunnudagur 10. des
Blað II
fyrir stjórnarvöld þar að safna
gulli í gullgeymslu sína í Fort
Knox til að tryggja frekari
seðlaútgáfu. Svo er þó ekki.
Þrennt annað kemur þar til,
og þer þá fyrst að nefna Víet-
namsstyrjöldina, í öðru lagi
efnahagsaðstoð við önnnur riki
og í þriðja lagi þær milljónir
dollara, sem hverfa úr landi í
vösum bandarsíkra ferðamanna.
Auk þessa kemur svo gífurieg
fjárfesting bandarískra fyrir-
tækja erlendis, sem að vísu má
reikna með að gefi af sér arð,
en hefur í bili reynzt gjaldeyr
isjafnvæginu erfið.
Þessar ofangreindar ástæð-
ur hafa leitt til þess að á tíu
árum hafa gullbirgðir Banda-
ríkjanna í Fort Knox minnkað
úr 22,8 milljörðum dollara í
tæplega 13 milljarða. Banda-
ríkin stóðu því efnahagslega
illa að vígi þegar gengi punds-
ins var lækkað í nóvember, og
vitað var að þegar gengis-
lækkunin í Bretlandi væri til-
kynnt, sneru margir sér að
dollarnum.
Gullsjóðurinn
Fyrir nokkrum árum, nánar
tiltekið árið 1961, bundust
Bandaríkin, Bretland, Frakk-
land, Vestur-Þýzkalandi, Ítalía,
Holland, Belgía og Sviss sam-
tökum um að tryggja verð
gulls, og þá jafnframt gengi
eigin gjaldmiðils, með því að
stofna sameiginlegan gullsjóð.
Skyldi nota þennan gullsjóð
til að anna eftirspúrn þegar
hún vagri fyrir hendi, en þeg-
ar minni eftirspurn var átti
sjóðurinn að kaupa gull. Við
sjóðstofnunina var ákveðið
að Bandaríkin legðu fram 50%
þess gulls, sem til þyrfti, Vest-
ur-Þýzkaland 11%, Bretland,
Frakkland og Ítalía 9% hvert
land, og Belgía, Holland og
Sviss hvert um sig 4% .Mikil
leynd hvíldi yfir þessari sjóðs-
stofnun, og vissu fæstir að
sjóðurinn væri til fyrr en eft-
ir síðustu gengisiækkun sterl-
ingspundsins.
Árið ( 1964 gerist það að
Frakkar hefja gullkaup, þótt
þeir væru enn aðilar að gull-
sjóðnum. Halda þeir gullkaup-
um sínum áfram þar til á síð-
asta ári, að fyrirsjáanlegur doll
araskortur neyðir þá til að
hætta. En þá hafði þeim tekizt
að afla sér gullbirgða, sem
metnar voru á rúmar 5 þús.
milljónir dollara. Dollaraeign
FYRIR rúmum sjötíu árum,
hinn 17. ágúst 1896, fannst gull
í Norður-Kanada við ána Klon
dike, rétt við landamæri Al-
aska, og mikið gullæði greip
um sig víða um heim .Um 30
þúsund gullleitarmenn og
nokkrar konur hópuðust norð-
ur í óbyggðir Yukon-héraðs í
leit að skjótteknum auði, og
fundu sumir rikidæmi, aðrir
héldu heim slyppsr og snauð-
ir. Aðallega fannst gullið við
Klondike og Yukon árnar, og
á næstu áratugum streymdi
gullið frá þessum norðurslóð-
um Kanada suður á bóginn.
Alls er talið að komið hafi um
156 tonn gulls frá Klondike-
dalnum, og nafnið Klondike
hefur síðan komizt inn í mörg
tungumál sem lýsing á skjót-
teknum auði.
Nýlega greip um sig nýtt
gullæði í heiminum, og að þessu
sinnni á gullmörkuðunum í
París og London. Það er til
marks um hve umfangsmikið
þetta nýja gullæði var, að
fyrstu vikuna eftir lækkun
gengis sterlingspundsins skiptu
370 tonn gulls um eigendur á
gullmörkuðunum eða 214
tonnum meira en heildarmagn
ið, sem Klondike gaf af sér.
Þessi 370 tonn, sem seldust
þessa fyrstu viku, voru 458
frá 1939 hefur gengi sterlings-
pundsins verið miðað við doll-
ara. Var það fyrst $4,03, síð-
an lækkað í $2,80 í september
í kjallara Montagus er n >g að gera við gullsendingar.
þeirra var þá hinsvegar kom-
in niður fyrir $500 milljónir.
Jafnframt gullsöfnuninni fara
að heyrast háværari raddir um
það í Frakklandi að óviðunandi
sé 'að dollarinn ríki á heims-
markaðnum í stað gulls. Það er
að vísu viðurkennd staðreynd
að meðan gull er aðeins 35 doll
ara virði únsan, er ekki nægi-
legt magn til á mörkuðum
hins frjálsa heims til að tryggja
algjörlega kaupmátt gjaldmiðla
ríkjanna, en Frökkum datt það
jsnjallræði í hug að hækka verð
gulls. Með því móti hefðu sjóð
ir Frakka að sjálfsögðu aukizt,
en aðalatriðið var, sögðu þeir,
að þá væri kominn fastur
grundvöllur fyrir gildi peninga
hvar sem væri í heiminum.
Pundið léttist
Áður en gengi pundsins var
fellt, leituðu Bretar fyrir sér
um stórlán erlendis, og gekk
misjafnlega. Herma brezkar
heimildir að þar sé mest um að
kenna orðrómi, sem oftast var
unnt að rekja til Parísar, um
léttleika sterlingspundsins og
efnahagsörðugleika Breta. —
Hefði ef til vill verið unnt að
forða gengislækkuninni, ef við
unandi lán hefðu fengizt. Bret-
um buðust að vísu lán, en með
skilyrðum, sem voru óaðgengi-
leg svo gengislækkun var sjálf
sögð.
Bretar lækkuðu gengi sterl-
ingspundsins á laugardagskv.
Barst fyrsta tilkynningin seint
um kvöldið, og sló þá óhug á
marga. Áður en ákvörðunin
var birt hafði ýmsum erlend-
um ríkisstjórnum verið til-
kynnt hvað til stæði, og á laug
ardag og sunnudag sátu ríkis-
stjórnir um allan heim á auka-
fundum til að ræða hvað gera
bæri til að treysta hagsmuni
þjóða sinna. Fljótlega varð
ljóst að flest helztu viðskipta-
ríki Bretlands voru ákveðin í
að standa vörð um brezka
pundið með því að breyta ekki
skráningu gjaldeyris síns, en
víðtækar gengislækkanir ann-
arra ríkja hefðu gert að engu
áhrif gengislækkunarinnar í
Bretlandi.
Mikið hafði verið um spá-
kaupmennsku og brask með
pundið brezka áður en gengis-
lækkunin tók gildi, og hafði
Englandsbanki varið hundruð-
um milljóna dollara til að halda
pundinu sem næst 2,80 dollur-
um. Eftir gengislækkunina sner
Unnið við afhendingu gulls í Ford Knox.
ist þetta við, og sterlingspund
voru oft seld hærra verði en
skráð gengi. Nú beindust
margra augu að dollarnum.
GuIIæðið hefst
Eins og fyrr segir er dollar-
inn ávísun á. gull. Ef gull hækk
ar í verði í dollurum, þýðir
það gengislækkun dollars. —
Strax á mánudag eftir gengis-
lækkun pundsins skýrði
franska blaðið „Le Monde“ frá
því að Frakkar hefðu sagt sig
úr gullsjóðnum, sem ríkin átta
stofnuðu árið 1961 til að
tryggja gullverðið og halda
því í 35 dollurum á únsu. Þótt
þetta væri að vísu frétt, þá
var það ekkert nýtt, því blað-
ið sagði að úrsögnin hefði tek
ið gildi í júní sl. sumar. Jafn-
framt hélt blaðið því fram að
milljón dollara virði, miðað
við það að hver únsa gulls
kosti 35 dollara, eins og verið
hefur undanfarin 33 ár svo til
óslitið.
Ástæðan fyrir því að gull-
verðið hefur haldizt óbreytt er
sú að Bandaríkjastjórn lýsti
því yfir árið 1934 að hún væri
reiðubúin að selja hvaða rík-
isstjórn, sem þess óskaði, gull
fyrir dollara á þessu verði,
þ.e. dollarinn bandaríski var
gulltryggður þannig að opin-
berir aðilar, sem áttu þann
gjaldmiðil, áttu ávísun á gull.
Fleiri þjóðir gulltryggðu gjald
miðil sinn, og urðu Bretar
fyrstir til þess árið 1821, en
mörg ríki hættu því eftir fyrri
heimsstyrjöldina. Bretar hættu
við gulltryggingu sterlings-
pundsins árið 1931, og Frakk-
ar hættu við gulltryggingu
árið 1936.
Eftir 1937 var ekkert Evrópu
ríki með fulla gulltryggingu, og
1949, og loks í $2,40 laugardag-
inn 18. nóvember sl. Fleiri ríki
hafa miðað gengi gjaldmiðils
síns við dollarann, og tekizt
hefur að halda gengi dollars-
ins óbreyttu frá 1934, þegar
gullverðið var ákveðið. Mörg
ríki hafa safnað varasjóðum á
undanförnum árum, og eru
þeir varasjóðir oft bandarísk-
ir dollarar, sem geymdir eru í
bankahólfum eins og þeir
væru gull. Þessum dollurum
geta seðlabankarnir hvenær
sem er framvísað í Washington
og krafið Bandaríkjastjórn um
andvirði þeirra í gulli. En
þessir dollarar hafa það fram
yfir gull, að þá má leggja í
bandaríska banka. þar sem
greiddir eru af þeim vextir.
Gull liggur vaxtalaust og hleð-
ur á sig geysmlukostnaði.
Vöruskiptajöfnuður Banda-
ríkjanna hefur verið mjög hag-
stæður á undanförnum árum,
og ættti því að vera auðvelt
Charles de Gaulle á blaðamannafundi.
Framhald á tols. 2
gullsjóðurinn hefði tapað gíf-
urlegum upphæðum að undan-
förnu í þvi skyni að halda gull
verðinu niðri, og að frá því
styrjöldin hófst milli Gyðinga
og Arabá í júní sl. hefði sjóð-
urinn rýrnað 'um 70 miljónir
dollara.
Þessi ummæli komu vægast
sagt á mjög óheppilegum tíma.
Ekki bætti það heldur úr skák
að blaðið sagði að tvö önnur
aðildarríki að s gullsjóðnum
hyggðust fylgja fordæmi
Frakka og segja sig úr honum.
Þessar fréttir fóru eins og eld-
ur í sinu um allan heim, og spá
kaupmenn og braskarar ruku
til handa og fóta. Bersýnilegt
var að gullskortur var á næstu
EFTIR GENGISLÆKKUN PUNDSINS