Morgunblaðið - 04.01.1968, Qupperneq 13

13
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. JANÚAR 1968
:-------------------------------£5
ERLENT YFIRLIT
Johnson og Thieu er þeir hittust í Canberra fyrir jóL
Johnson fær
aukið svigrúm
SÁTTAUMLBITANTR Jolhnsons
forsieta um jólin hafa engar und-
irtektir fengið í Hanoi eins og
margir t'öldu reyndar að búast
mætti við, en athygii vekirr að
Van Thieu, forseti Suður-Viet-
nam, hefur einnig hafnað hinum
nýju tillögum Johnsons. Hins
vegar er afstaða Johnsons sveigj
anlegri en áður, og telja frétta-
ritarar að hann hafi betra svig-
rúm en áður til þess að leita eft-
ir friðsamlegri lausn. En vænt-
anlega kemur ekki í Ijós fyrr en
í vor, alllöngu eftir að vopna-
hlénu á nýársfhátíð Vietnanu-
manna lýkur, hvort hin nýju við
bonf forsetans bæti horfurnar á
friðsamlegu samkomuilagi.
Bandarikjamienn hafa ekki
viljað gera löng híé á bardögum
um hátíðirnar að þesisu sinni og
telja litlar líkur á þvi að slík
vopnahlé geti leitt til friðarvið-
ræðna e'f dæma eigi eftir reynslu
fyrri ára. En fylgzt hefur verið
nákvæmtega mieð þvi hvernig
Norður-Vi'etnamar og Vietcong
hafa notað vopnahléstímana.
Joftinson hefur margoft gert norð
ur-vietnömskum leiðtogum
grein fyrir því, að Bandiarikja-
menn bíði eftir merki frá iþeim
um, að þeir séu fúsir til að draga
úr stríðsrekstrinum þar sem
S'líkt skref eigi að geta leitt til
samningaviðræðna. Sérstaklega
hefiur verið fýlgzt með því,
hvort Norður-Vietnammenn hafi
notað hin stuttu hlé á loftárás-
unum á Norður-Vietnam til þess
að flytja menn og vistir til Suð-
ur-Vietnam.
í Suður-Vietnam nær land-
stríðið venjulega hámarki á
hverju ári í lok þurrkatímans á
vorin. Norður-Vietnammenn og
Vietcong hafa ár hvert skipu-
lagt hernaðaraðgerðir sínar
þannig, að þær nái hámarki með
vetrarsókn, og að þessu sinni
hefiur ekki verið brugðið út af
venju í þessu tilliti. Skjöl, sem
tekin hafa verið herfangi, sýna
að leiðtogar kammúnista gera
sér vonir um, að takast megi að
vinna stórsigra á hersveitum
Bandarikjamanna — og er
greinilegt að þeir vona, að slíkir
sigrar stuðli 'að stríðsþreytu og
uppgjafaranda í Bandaríkjunum.
En bandaríska stjórnin er á
ihinn bóginn þeirrar skoðunar,
að óvinahermenn Bandaríkja-
manna í Suður-Vietnam, einkum
Vietcong, hafi beðið hvern ósig-
urinn á fætur öðrum á síðast-
liðnurn tólf mánuðum ef ekki
lengur. Ósigrarnir 'hafi valdið
miklum þrengingum og dregið
úr baráttuþreki og þoli, en hér
sé ekki aðeins um að ræða
ósigra í orrustum. Margt annað
komi til, allt frá eyðingu neðan-
jarðarforðabúra til truflana á
samgönguleiðum í Norður-Viet-
nam.
Þessi trú valdamanna í Was-
hington, sem ef til vill lýsir of
mikilli bjartsýni, hefur gert það
að verkum, að þeir hafa fylgzt
af mikilli athygli með undar-
legri stjórnmálarefskák Þjóð-
frelsisfylkingarinnar (stjórn-
málahreyfingar Vietoong) á und-
anförnum mánuðum.
í októlber gaf ÞjóðfreTsisfylk-
ingin út stefnuyfirlýsingú, þar
sem hvatt var til þess að mynd-
uð yrði samsteypustjórn í Sai-
gon með þátttöku Vietcong, og
fréttir hermdu, að hreyfingin
hefði sent t’vo fulltrúa út af örk-
inni til þess að leita hófanna ihjá
fuHtrúum SÞ í New York. All't
bendir til þess, að hreyfingin
hafi sent einn fulltrúa til Saigon
í þeim tilgangi að hitta banda-
ríska sendiiherrann, Ellsworth
Bunker, að máli, en hann var
handtekinn af suður-vietnömsku
lögreglunni áður en hann gat
rætt við Bunker. Þjóðfrelisisfylk-
ingin fékk að dreifa stefnuyfir-
lýsingu sinni í aðalstöðivum SÞ
í desemlberbyrjun, þrátt fyrir þá
yfirlýstu afstöðu Norður-Viet-
namstjórnar og Þjóðfrelsisfylk-
ingarinnar, að SÞ hafi ekkert
umboð til þess að skipta sér að
V ietnammáTinu.
Þótt leiðtogar S'uður-Vietnam
hafi látið í veðri vaka, að þeir
séu fúsir til viðráeðna við full-
trúa Þjóðfrelsisfylkingarinnar,
hafa þeir í raun og veru verið
mótfallnir sTíkum viðræðuro, þar
sem þeir telja hætt við að þær
geti veikt pólití'ska aðstöðu
þeirra. í sjónvarpsviðtali er fór
fram skömmu áður en Johnson
lagði upp i Asíuferð sína fiyrir
jólin, lýsti forsetinn því raun-
verulega yfir, að .hann væri stað
ráðinn í að kanna og ef kleift
væri að hagnýta sérhvert tæki-
færi til samningaumleitana sem
Þj'óðfrelsisfylkingin kynni að
bjóða upp á. Forsetinn hefur
áreiðan'lega ætlað að reyna að
treysta aðstöðu sína heima fyrir
með slíkri yfirlýsingu. En margt
bendir til þess, að hér hafi hann
mótað nýja stefnu, sem full al-
vara búi á bak við.
Verður Novotny
látinn víkja?
DEILUR stalínista við frjál'S-
lyndari kommúnista í Tékkósló-
vafcíu hafa harðnað svo mjög á
undanförnum mánuðum, að leg-
ið hefur við borð að upp úr
Novotny.
Verðar hann að hætta?
syði. Breytingar í frjálsara horf
hafa verið hægfara í Tékkó'sló-
vakíu, en þó hefur ýmislegt
verið gert að dæmi annarra
kommúnistalanda, sem eru
Tengra á _ veg komin í þess'um
efnum. Árið Ii966 var þannig
komið á ýrnsum umbótum í efna
hagsmálum og síðan hefur
verið losað um hörolur á utan-
ríkisviðiskiptum og fyrirtækjum
veitt aukið sjálfsákvörðunar-
vald. Margvíslegir erfiðleik'ar í
efnalhagsmál'unum gerðu það að
verkum, að þessar umbætur
voru óumflýjanlegar, en þær
mættu samt harðri mótspyrnu
afturhaldssamra kommúnista.
Frjálslyndari kommúnistar
hafa engu að síður verið óþolin-
mióðir og finnst þróunin of hæg-
fara. Ágreiningurinn jókst um
allan helming þegar aukið frjáls-
lyndi í menningarmálum mætti
vaxandi mótspyrnu af hálfu yfir
valdanna, og fengu rithö'fundar
að finna fyrir þessari andstöðu,
ekki sízt þegar menningar- og
U'pplýsingamálaráiðuneytið í
Prag tók að sér að ritstýra tíma-
ritinu „Literarny Noviny“, aðal-
málgagni frjálslyndra mennta-
manna úr kommúnistaflokknum.
Á þingi, sem tékkneskir rithöf-
undar héldu í sumar, var vegið
hart að stjórninni, og rithöfund-
ar í Slóvakíu veittu þeim ein-
dreginn stuðning. Hér kom enn
einu sinni í ljós vaxandi þjóð-
ernisvitund Slóvaka og andúð
þeirra á stjórninni í Prag, þar
sem Tékkar hafa jafnan öll tögl
og hagldir.
Ólgan meðal rithöfundanna
jókst um allan helming eftir
styrjöld Araba og ísraelsmanna
og varð til þess að þekktasti rit-
höfundur landsins, Mnacko, sem
er sannfærður kammúniisti af
garola skólanum, gagnrýndi hina
fjand'samlegu stefnu stjórnarinn
ar í garð ísraelsmanna og flúði
land. Andstaðan breiddist nú út
til h'áskóla og annarra mennta-
stofnana. Yfirvöldin tóku þessa
andstöðuhreyfingu mj'ög klunna-
legum tökuro, og að lókum var
lögregTu beitt tii þess að bæla
niður stúdentaóeirðir í Prag og
sýndi hún töluverða harðýðgi.
Síðan hefur sjáif flokksfor-
ystan verið aðaivettvangur
þessa uppgjörs milli afturhalds-
manna og þeirra sem frjálsiynd-
ari eru. Meðlimir miðstjórnar-
innar og stjórnmá'laráðsins hafa
krafizt þess í vaxandi mæli, að
aðalleiðtogi flokksins, Antonin
Novotny, sem er gamall stalín-
isti, verði settur af og jafnframt
verði gerðar róttækar hreinsanir
í flokksforystunni og breytt al-
gerlega um stefnu. Óttazt hefur
verið, að upp úr kunni að sjóða
í Tékkóslóvakíu líkt og í Pól-
landi og Ungverjalandi haustið
1996, en hingað til hefur þróunin
í frjá'lsara horf komið í veg fyr-
ir slíkt, þótt hún hafi verið hæg-
fara. Margt bendir nú hins veg-
ar til þess, að þróunin sé
orðin langtum hraðari en svo
að Novotny geti ráðið við hana
og haft vald á henni.
Ástandið í Tékbóslóivakíu hef-
ur vakið mikinn ugg í öðrum
kommúnistalönd'um, ekki sízt í
Austur-Þýzkalandi. Ul'brieht er
kvíðaful'lur og hefur reynt að
hafa á'hrif á þró'un mála í Tékkó-
slóvakíu, nú seinast með því að
fá sovézka kommúnistaleiðtag-
ann Bresjnev til þess að fara tii
Prag og skerast í leikinn. Deilur
þessar eru enn óútkljáðar og
engu er hægt að spá um únslit-
in, en breytingar þær, sem
hrundið hefur verið af stað í
Tékkósláva'kíu, eru áhaggan-
legar og ekki er hægt að stöðva
þá þróun, sem er hafin.
Konstantín með heimþrá
KONSTANTÍiN Grikkjakonung-
ur hefur í nýársboðskap sínum,
sem hann sendi grísku þjóðinni
og birtur var að nokkru ieyti í
grís'kum blöðum, lýst yfir þeim
ásetningi sínum að snúa aftur
úr útlegðinni og endurtekið
áskorun sína um að lýðræði
verði endurreist í Grikklandi.
Herforingjastjórnin hefur ailt-
af sagt, að konungurinn hafi
sjálfur tekið þá ákvörðun að
fara úr landi og honum sé frjáist
að snúa aftur hvenær sem hann
óski þess, en hins vegar verði
að semja um völd konungsins í
framtíðinni. Ljóst virðist, að
herforingjastjórnin sé klofin í
afstöðu sinni til honungsins, og
innan hennar eru skiptar skoð-
anir um það, hvort æskilegt sé
að hann snúi aftur og hvort nauð
synlegt sé að fá hann heim aftur
ti'l þess að tryggja hinni nýju
stjórn, sem mynduð var eftir
gagnbyltingartilraunina, opin-
bera viðurkenningu.
Papadopoulos og aðrir helztu
valdamenn í Grikklandi eru
sagðir hlynntir því, að bonungur
inn snúi aftur, en ungu ofur.st-
arnir, sem margir h'verjir eru
andvígir konungsdæminu, vilja
að völd hans verði skert og gerð
jafniítil oig völd konunga á Norð
urlöndum. Hingað til hefur kon-
ungurinn neitað að ganga að
iþessum kröfum og sett það skil-
yrði á móti, að byltingarstjórn-
in skuldbindi sig til að efna til
frjálsra þingkosninga á nánar
tilgreindum tíroa.
Konungssinnum hefur verið
vikið úr herfloringjastjórninni
og konungssinnar í hernum hafa
verið hreinsaðir. Stuðningsmenn
konungs meðai óbreyttra borg-
ara hafa einnig verið handtekn-
ir og herflqringjastjórnin hefur
hefir nú náð yfirhöndinni í flot-
anum og fluglhernum, sem
fylgdu konunginum að málum.
Papadopoulos, sem 'hefur haldið
sig mest að tjaldbaki, hefur tek-
ið að sér foryistuhlutverkið í
stjórninni með Patakos hershöfð
ingja sér við hlið, en hann er
varaforsætisráðherra. Aðeins
einn kunnur stjórnmálamaður á
sæti í stjórninni, Pipineiis utan-
ríkisráðherra, og hann hefur
verið talinn fylgja klonungi að
roálum.
Náðanir þær, sem Papad'op-
oulos boðaði um jólin, eru enn
eitt dæmið um klofninginn í
stjórninni. Talið er, að banda-
ríska stjórnin hafi lagt fast að
Papadopouios að náða alla póli-
tíska fanga, og hann og tiltölu-
lega hófsamir meðlimir herflor-
ingjastjórnarinnar virðast hafa
faliizt á þá kröfu. En náðanirnar
virðast hafa mætt harðri mót-
spyrnu ungra og ofstækisfullra
liðsforingja svo að þær voru tak
markaðar þannig að aðeins 2-300
fangar verða látnir la'usir í stað
2.500 eins og boðað var í fyrstu.
A1 Badr, fv. kommgur í Jemen:
Sigrar hann lýðveldisisinna?
Lýðveldisstjórn
Jemens í vanda
AFSTAÐA lýðveldisstjórnarinn-
ar í Jemen hefur veikzt til muna
að undanförnu, enda þótt 'henni
hafi borizt aðstoð frá R'ússum.
Konungssinnar hafa gert nýjar
árásir á höfuðborgina, Sana, sem
er sögð í ennþá meiri hættu nú
en í desemiberbyrjun þegar árás-
um konungssinna á borgina var
hrundið eftir harða viðureign.
Hergögn þau, sem lýð'veldis-
stjórnin hefur fengið frá Sovét-
ríkjunum, geta ekki riðið bagga-
muninn í þessum átökum, en
lýðVeldissinnar virðast reyna að
tefja tírnann unz aukin hernaðar
aðstoð berst frá Rúss um,
Feisal konungur í Saudi-Ara-
bíu, sem hefur stutt konungs-
sinna af alefli og meðal annars
útvegað iþeirn gull og vopn, er
staðráðinn í því að halda stuðn-
ingi sínum áfram þar sem sigur
þeirra virðist vera á næsta leiti,
og tillögur um friðarviðræður
eiga ekki upp á pallborðið hjá
honum eins og nú standa sakir.
Utanrí'kisráðherra fraks, Ismail
Khairallah, sem á sæti í þriggja
manna nefnd er skipuð var á
fundi æðstu manna Arabaríkj-
anna í haust til að koma á friði í
Jemen, hefur hvatt til þess að
nefndin koma þegar í stað sam-
an til fundar til þess að fcoma í
veg fyrir að ástandið í Jemen
versni um allan helming. Hinir
nefndarmennirnir, Móhammed
Ahmed Máhgtub frá Súdan, sem
er formaður hennar, og Ahmed
Laraki, utanríkisráðherra Mar-
obkó, hafa fallizt á tillögu
Khairallahs um að nefndin komi
saman í Kaíró.
Lýðveldissinnar hafa hingað
til neitað að ræða við nefndina
í þeim tilgangi að stuðla að því
að efnt verði til þjóðarráðstefnu
í Jemen til þess að koma sá þj'óð-
arsáttum. Þess vegna er talið að
Khairallah sé nú að reyna að
koma því til leiðar að Jemen-
nefndin leggi fast að konungs-
sinnum að hætta bardögum þeg-
ar í stað. En Feisal konungur,
sem er áhyggjufullur vegna her-
gagnasendingar Rússa eftir brott
flutning egypzku hersveitanna,
sem er að miklu leyti l'okið, er
ekki fús til þess eins og stendur
að halda aftur af konungssinn-
um.
Vitað er, að stjórnin í írak
dregur taum lýðveldissinna, en
Marokkómenn standa nærri
Saudi-Arábíumönnum og hall-
ast því að konungssinnum. Talið
er, að Marokkóstjórn vilji fá
tryggingu fyrir því, ef vopna-
'hléi verður komið á, að lýðveld-
isstjórnin semji við konungs-
sinna um þjóðareiningu og frið.
Aref, forseti írak, sendi rétt fyr-
ir áramót Nasser Egyptalands-
forseta orðsendingu um Jemen-
málið, og um leið bendir margt
til þess að Egypfcum gremjiist aulk
inn stuðningur Saudi-Arabíu við
bonungssinna. Síðan Nasser og
Feisal komust að samkomulagi
um Jemen á Khartoumráðstefn-
unni hafa egypzk blöð ekki
minnzt á aukinn stuðning Saudi-
Arabíumanna við konungssinna
þar til allra síðustu daga.
Fá Spánverjar
aftur konung?
JUAN Carlos, prins af Bourbon,
sem almennt er talinn standa
næst þvi að taka við konung-
dómi í Spáni, verður þrítugur
5. janúar og nær þá tilskildum
aldri til þess að stíga i hásætið
samkvæmt spönskum lögum. I
orði kveðnu er Spánn konungs-
rí'ki, en Franoo þjóðarleiðtogi
hefur gert lítið til þess að búa
þjóðina undir valdatöku nýs kon
ungs síðan hann sigraði lýðveld-
issinna í borgarastyrjöldinni
1936-39. Þótt Franco sé mótfall-
Framhald á bls. 15