Morgunblaðið - 04.02.1968, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 04.02.1968, Blaðsíða 12
12 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. FEBRÚAR 1968 SIÐUSTU DAGAR BJARHA FRA SJÖUNDÁ Skjöl um aftöku hans o. fl. finnast í Stiftis- skjalasafninu ■ Kristjánssandi í IMoregi KJARTAN SVEINSSON, fyrrv. skjalavörður var nýlega á ferð í Noregi og kom við í Kristjánssandi. Hafði hann það- an heim með sér allmörg skjöl varðandi Bjarna frá Sjö- undá, sem ekki mun áður hafa borið fyrir augu Islend- inga. Við höfum farið þess á leit við hann, að láta lesendur blaðsins njóta nokkurs af þessu efni. Hefir hann góðfús- lega orðið við þeirri beiðni, og gefum við honum því orðið. Ég miða þessa frásögn við þá, sem eitthvað hafa lesið um hin afdrifaríku Sjöundárméil, sem hófust vestur í Barðastrandar- sýslu í byrjun fyrri aldar, eða þá fjölmörgu, sem lesið hafa bók Gunnars Gunnarssonar, Svartfugl, um sama efni, ein- hverja þá sannferðugustu skáld sögu, sem ég þekki í okkar bókmenntum. Gunnar sótti efni viðin beint í lífið og staðreynd- irnar, en lagði sjálfur til svo harmsögulegan listrænan stíl, að ég mundi meta hann mikils sem rithöfund, þótt hann hefði aldrei aðra bók skrifað. Ég hefi heyrt fróða menn í réttar- sögu halda því fram, að niður- lagið á Svartfugli hlyti að vera skáldaleyfi, til þess að gera frá sögnina litríkari og Bjama að hetju, en það sýnir sig, að Gunnar fer þarna með rétt mál og satt í öllum aðalatriðum. Búið var í tvíbýli á bænum Sjöundá, sá bær stóð vestan undir Skorarhlíðum en austur af Rauðasandi. Annar bóndinn hét Bjarni, hraustmenni, sem kvæntur var heilsulausri konu- rýju. Hin húsfreyjan hét Stein- unn, kona í blóma lífsins, svo glæsileg, að enn er orð á því haft þar vestur í sveitum. Hún var gift manni, sem aðeins hét Jón, og þar með var allt um hann sagt. í fásinni vetrarins á þessum afskekkta bæ hlutu þau Bjami og Steinunn að dragast hvort að öðru eins og járn og segull. I>eir húsbændumir hefðu að- eins þurft að hafa konuskipti, svo að jafnræði yrði með öll- um, en það sem heiðursprófast- urinn séra Jón Ormsson í Sauð- lauksdal hafði samantengt, gat maðurinn tæplega sundur slit- ið á löglegan máta. Þau Bjarni og Steinunn tóku því til sinna ráða og losuðu sig við maka sína, en vom bæði viðvaning- ar í glæpum, svo að allt komst upp. Var Steinunn dæmd í hér- aðsrétti til að hálshöggvast, en Bjarni til að klípast þrisvar með glóandi töngum, hand- höggvast og verða síðan gerður höfðinu styttri. Landsyfirrétt- ur sýndi það örlæti, að bæta tveimur klípingum við. Dómur- inn er undirritaður af hinum þrem dómurum réttarins, þeim ísleifi Einarssyni, B. Gröndal og Magnúsi Stephensen. Það voru að sjálfsögðu tveir hinir fyrri, sem stóðu fyrir þessari breytingu: sé litið í atkvæða- bók, svo kallaðan vóterings- prótókoll landsyfirréttar, vísa þeir hvor í sínu lagi til til- skipana frá 1697 og 1758, að Bjarni eigi heimtingu á ekki þremur, heldur fimm klíping- um. Magnús skrifar að sjálf- sögðu sína ströngu álitsgerð, en tekur ekki afstöðu til þessa atriðis. Þessi dómur landsyfir- réttar var síðan staðfestur í hæstarétti Dana 2. nóvember 1803). Steinunn varð svo lánsöm að fá að deyja í kóngsins tugt- húsi hér í Reykjavík, þeim kvalastað, sem nú er virðulegt stjórnarráðshús, og var hún urðuð af 11 tugthúslimunum í Arnarhólsholti, spölkorn suð- austur frá kór Hallgrímskirkju. Sú saga er alkunn. Dæmt var eftir lögum Krist- jáns konungs V., þeim grimmúð legustu hegningarlögum, sem nokkru sinni hafa tekið gildi hér á landi. Þar sem enginn böðull fékkst hérlendist til þess að vinna á Bjarna, utan örvasa karl norð- ur í Skagafirði, sem ekkert hafði til þessa verks nema ágirndina, var ákveðið, vetur- inn 1805, að Bjarni skyldi send- ur til Noregs til aftöku, en Noregur laut þá líka veldi Danakonungs, sem kunnugt er, Fyrir nær sjö árum fundust nokkur skjöl varðandi þetta mál, í skjalasendingu, sem skil- að hafði verið frá Danmörku árið 1928, m.a. reikningur frá Troholt böðli í Kristjánssandi fyrir aftöku Bjama, sem nam hvorki meira né minna en 50 ríkisdölum, svo og um kostnað á rommi og sykri handa varð- mönnunum. Stjórnarvöldunum fannst slikt ofrausn, og átöldu jafnframt þá óráðsíu, hvað Bjarni hefði fengið dýran mat, þessa fjóra daga, meðan hann sat í fangelsinu, sama sem dauð ur maðurinn. Sem hagsýnn Norðmaður hefir Buchholt fangavörður auðvitað étið þenn an mat sjálfur, en gefið Bjama leifarnar. Skjöl um þessi mál birtust hér í blaðinu sunnu- daginn 6. maí 1961. Þetta haust, 1805, var aðeins um tvær jaktir að ræða til flutnings á Bjarna og sálusorg- ara hans. Petræus kaupmaður í Reykjavík átti aðra, en hann neitaði Trampe amtmanni um flutning. Eigandi hins skipsins var Bjami Sívertsen kaupmað- ur í Hafnarfirði, sem tók að sér að láta skipið taka á sig þennan smákrók inn til Krist- jánssand (að vísu utan við vá- tryggingu) fyrir 500 ríkisdali. — Annað hvort hefir Petræus ekki viljað flytja Bjarna und- ir öxina, eða imdirmál hafa ver ið milli þeirra kaupmanna að setja amtmann í skrúfþvingu með gjaldið, sem var geysihátt. Hinn 12. september 1805 var Bjarni fluttur úr hegningarhús- inu og um borð í skipið, sem lá á Hafnarfjarðarhöfn. Honum hefur byrjað vel í áttina til dauðans, því 30. s.m. er hann kominn til hafnar í Kristjáns- sandi. Mig hafði lengi grunað, að í Stiftsskjalasafninu þar í borg hlytu að leynast heimildir um síðustu daga Bjarna frá Sjö- undá og aftöku hans. Aftaka er fógetagjörð, sú síðasta hér- lendis, sem fram fór í Vatns- dalshólum 25 árum síðar, var að minnsta kosti rækilega færð í fógetabók Húnavatnssýslu, sem enn er til og varðveitt í Þjóðskjalasafni. En hvað um fógetabók Kristjánssands? Þar sem ég átti þarna leið um hvort sem var, skrifaði ég skjalavörð- unum þar, um miðjan desem- ber, og bað þá að rannsaka mál þetta fyrir mig, en kvaðst mundu heimsækja þá hinn 4. janúar. Mér var Bjarni frá Sjöundá ofarlega í huga er ég steig á land í Kristjánssandi, þessum sumarfagra bæ, sem nú var snævi þakinn. Þessi kletta- strönd, þessi fjörður og þetta þorp, var eina hornið af út- löndum, sem Bjarna nokkru sinni hafði auðnazt að líta, og það feigum augum, síðasta dag septembermánaðar árið 1805. Skógurinn hefir þá enn verið í sumarbúningi, aðeins fyrstu blöðin farin að gulna. Ekkert sérstakt hefir Bjarna fundizt til um klettana, sem þarna rísa rétt við bæinn, annað og meira hafði hann séð í Stálfjalli, Skorarhlíðum og undir Bjargi, en um skóginn, sem klifraði þarna upp brattann, og þau einstöku lauftré, sem enn vaxa þarna upp af sléttunni og gnæfa við himin, hefir verið öðru máli að gegna. Hvert eitt þeirra hefði nægt til að þilja og skar- súða alla baðstofuna á Sjö- undá. Þetta var eitthvað ann- að en kjarrið fyrir vestan. Stiftsskjalasafnið í Kristjáns- sandi stendur á háum kletti og sér þaðan vítt yfir höfnina, eyjar og sund. — Skjalaverð- irnir þar tóku mér með norskri vinsemd. Á borði yfirskjala- varðarins lógu 16 skjöl, sem aðeins var eftir að renna gegn- um ljósmyndavélar safnsins. Ég spurði skjalavörðinn, hvort fangelsi það, sem Bjarni hafði gist, stæði enn, en hann kvað það löngu rifið og horfið. Ég spurði hann um hinn forna af- tökustað Kristjánssands, og benti hann mér yfir höfnina á stað, sem enn ber réttnefnið GálgabergstangL Undir gras- rótinni þar hvíla nú bein saka- mannsins frá Rauðasandi, fjær kristinna manna reit. — Þá skildi ég hvers vegna Bjarni hefði verið fluttur í bát úr fangelsinu til aftökunnar. Nú er komin þarna brú yfir sundið. Sama dag sem áður getur, hinn 30. september, tilkynnir Nicolaj Emanuel Tygesen, stiftamtm., Lohn bæjarfógeta í Kristjánssandi, að skipper Hans Kordt sé kominn á höfn- ina með Biarne Biarnesen saka- mann frá íslandi, ásamt hinum íslenzka presti séra Hirti Jóns- syni. Beri fógeta að veita Bjarna viðtöku 1 fangelsi bæj- arins, setja hann undir stranga vörzlu og bíða frekari fyrir- mæla. Tveim dögum síðar skrif ar hann aftur bréf og ákveður aftökuna næstkomandi föstu- dag 4. október kl. 8 að morgni, í landareign jarðarinnar að Egg við Kristjánssand. Jafn- framt sendir hann honum 6 fylgiskjöl, þeirra á meðal stað- fest endurrit af konungsúr- skurði frá 16. desember 1803, þar sem hæstaréttardómurinn er mildaður á þann hátt, að sakborningurinn skuli undan- þeginn þeim pislum, sem dóm- urinn ákvað. Endurrit þetta eða frumrit hefir mér ekki tekizt að ná í, en þegar dómurinn er borinn saman við aftökuna, getur aðeins verið um eitt að ræða, að sakborningur skuli náðast frá því að vera klip- inn fimm sinnum með glóandi töngum, fyrir aftöku. Handar- höggið gat hann hins vegar ekki losnað við, þar sem afbrot hans var svo stórt. Sama dag boðsendir bæjar- fógeti böðlinum í Kristjáns- sandi eftirfarandi bréf: 1805 Otober 2dn Til fornöden Efterretning for Dem í Henseende til Execu- tionens Fuldbyrdelse over Del. Biarne Biarnesen förstk. Fre- dags Morgen Kl. 8te slet, meldes at í Fölge den faldne seeneste Dom af 2. Nov. 1803 skal Del. höjre Haand levende afhugges med en Öxe og siden Hovedet i lige Maade. — Hvor- eftir Legemet af Natmands Folk skal lægges paa Steile og Hovdet tilligemed Haanden fæstes paa en Stage oven over legemet. — VED KGL. Reso- lution af 16 Dec. 1803 er den idömte qval(ficerede) Livs- straf derhen allern. formilded, at Del. frietages for de Piinsler som i Fölgs ovenmtde Dom skulle foregaae hans Henrett- else og end videre er under 28 Junii d.A. allern, resolveret at Del B.B.s Hoved og Haand skulle, naar 24 Timer efter Hen rettelsen ere forlifðbne, nedtag- es af Stagen og begraves samt, at hans Legeme efter samme Tids Forlöb skal nedtages af Steilen og ligel. begraves. Sama bréf í íslenzkri þýðingu: (Til böðulsins). 1805 2. október Sem þóknanleg fyrirmæli til yðar við fuUnægingu á aftöku sakamannsins Bjarna Bjarna- sonar, næstkomandi föstudag kl 8 stundvíslega, tilkynnist, að samkvæmt hinum síðast fallna dómi frá 2. nóvember 1803 ber að höggva með exi hægri hönd af sakborningnum lifandi, og síðan höfuðið á sama hátt. Á eftir ber mönnum rakkarans 1.) að leggja líkamann á steglu og festa á höfuðið, ásamt hend inni, upp á stjaka fyrir ofan. Með konungl. úrskurði frá 16. des. 1803 er hin ídæmda herta (qvalifcerede) aftaka allranáðugast milduð á þann hátt, að sakborningur skal undanþeginn þeim píslum, sem samkvæmt framangreindum dómi bar á hann að leggja. Enn fremur er allranáðugast undir dagsetningu 28. júní þ.á. ákvarð að, að höfuð sakamannsins Bjarna Bjarnasonar skuli, þeg- ar 24 stundir eru liðnar frá aftökunni, takast niður af stjakanum og jarðast, ennfrem- ur að líkami hans skuli, eftir sama tíma, takast niður af steglunni og jarðsetjast. Bréf frá bæjarfógetanum i Kristjánssandi daginn sem af- taka Bjarna hafði farið fram: 1805 Octb. — 4 de Til Stiftet. At Executionan over Delin- quenten Biarne Biamesen fra Island í Dag Morges kl. 7%, er blevet fuldbydet í Fölge Höjesteretsdommen af 2 Nov. 1803 saaledes at hans höjre Haand först levende blev af- hugget með en Öxe og siden Hovedet i lige Maade, det skulle jeg herved underd. have indberettet hvorhos jeg tillige lader fölge tilbage de övrige i denne Andledning D. Hvbds Skr. af 2 d.M. oversendte Doc. saavelsom og min Regning over hafte Udgifter ved Reisen fra og til Executions Stedet Framhald á bls. 19. x) Rakkari hafði það virðu- lega embætti að hengja hunda og urða lík aftekinna saka- manna. (Til Skarpretteren)

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.