Morgunblaðið - 11.02.1968, Qupperneq 11

WORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. FEBRÚAR 1968
11
Er gátan um Kensington
steininn leyst?
Bandarískur vísindamaður af norsku
foreldri hefur fœrf sönnur á búsefu
norrœnna manna í Ameríku
fyrir daga Kolumbusar
Eftir Povl
Westphall
HINN almenni bandariski
borgari hefur ekki teljandi á-
hyggjur af því, hver varð til
að finna land hans fyrstur
manna. Það skiptir ekki meg-
inmáli, hvort það var Leifur
Eiríksson eða Kristófer Kól-
umbus. Bandariskur borgari
hefur lífrænni áhugamál.
Sögulega séð er það ekki lít-
ils virði, sem gerzt hefur nú
allra síðustu mánuði. Annar
af tveim norsk-bandarísku
mönnum, sem hvað mest hef-
ur haidið minningu Leifs Eir-
ikssonar á lofti, er einn
fremsti duimálssérfræðingur
bandarikjahers, hinn siextugi
Alf Mongé. Hann er búsettur
I Santa Rose í Kaliforniu og
sýndi löngu fyrir heimsstyr-
jöldina siðari, óvenjulega hæfi
leika sem dulmálslesari. Hann
var aðstoðarmaður hjá dr.
Solomon Kuhlbah og leysti
flókinn iapanskan dulmáls-
lykil með afdrifarikum af-
leiðingum. Hann var yfirmað
ur dulmáls lykladeildar 9.
herfylkisins og hann starfaði
um tíma í þágu bandaríska
sendiráðsins í London.
Að styrjöldinni lokinni hélt
hann áfram dulis'kriftarrann-
sóknum sínum o.g tók að fást
við að þýða letur gömlu rúna
steinanna, sem fundizt hafa
víðsvegar í Bandarilkiunum.
Síðan árið 1963 hefur hann
ráðið letur 30 slíkra rúna-
steina. Frægastir slíkra er
Kensigton steinninn og svo
Kinigtorssuaq steinninn, sömu
leiðis þrír rúnsteinar, sem
fundust í austurhluta Okla-
homa, tveir frá Mass aehusetts
og einn frá Rhode eyju.
Nú hefur árangur þessa
þessa rannsóknarstarfs birtzt
í b.kinni „Norse Medival Cryp
torgraphy in Runic Carvings“.
Höfundar eru tveir, Mongé og
Ole Landverk. prófessor atf
norskum foreldrum. Land
verk er fæddur í Bandarikj-
unum, en foreldrar hans eru
norskir. Hann talar og skrifar
norsiku reiiprennandi. Hann
statfaði um skeið við tækja-
deild bandarísk-u atomstofn-
unarinnar og seinna stofn-
setti hann fyrirtæki, sem fram
leitt hefur milljónir rafmagns
tækja bæði fyrir bandarískan
markað og erlendan. Land-
verk er eftirsóttur fyrirlesaTÍ
við bandaríska háskóla um
starf sitt á sviði atomkjarn-
ans.
f mörg ár hefur áhugamál
hans þó verið að kynna sér
allt um ferðir norrænna
manna til Vínlands. Hann gaf
út ritgerð um Kensington
steininn árið 1961 og árið 1963
hatfði hann forgöngu um að
9. október yrði ár hvert helg-
aður minningu Leitfs Eiríks-
sonar og honum tókst að gera
þann draum sinn að veru-
leika.
Prófessor Landsverk er
traustur eins og norsku fjöll-
in. Gagnrýnl allri — hvort
sem hún er efnisleg eður ei
Grænlandi og Nýja Englandi
til Minnesota og til austur-
hluta Oklahoma, frá árinu
1000 til 1362. Við úrlestur á
þessum rúnum hefur reynzt
fært að kortleggja ferðix
þeirra á ótvíræðan og örugg-
an hátt.
>að voru norðurbyggjar á
þeim svæðum, þar sem nú er
Massachusetts, sex árum eftir
að Leifur Eiríksson steig fæti
á vínlenzka gund. Og aðeins
níu árum eftir, að hann reisti
sér búðir í Vínlandi voru þeir
einnig komnir til austurhluta
Oklahoma. Vínlandskortið.
sem er í eigu Yale háskól-
ans er merkt Henricusi, fyrsta
biskupi Grænlands. Henricus
Gnúpsson, biskup, var líka sá
sem risti rúnimar í Newport
turninn árið 1116. Við getum
nú staðhæft með öruggri vissu
að Kensington steinninn er
ósvi'kinn. Margir hafa efazt
um upprunalegt gildi hans,
síðan hann fannst árið 1898.
— En hvers vegna þurftu
víkingarnir að nota dularfulla
'leyniskrift á rúnasteina?
— Það er ekkert dula'rfullt
við það. Altf Mongé hefur
leyst gátuna um rúnaletrið
með stærðfræðifegum aðferð-
um, sem úrlestrarsérfræðing-
ar nota. Hann hefur komizt

Kensington steinninn.
— tekur hann með stöku jafn
aðargeði.
— Auðvitað gerðum við
ráð fyrir, að andmæli kæmu
fram gegn kenningum okkar,
segir hann, en við byggjum
staðlhæfingar okkar á vísinda-
legum og traustum grunnL
Ég hef sagt að ég vildi gjarn-
an fara i fyrirlestrarferð til
Skandinavíu, jafnskjótt og ég
kemst til þess sakir anna.
Við höfum gengið út frá
því, að norrænir inntflytjend-
ur hafi skilið eftir sig rúna-
steina með leynifegum dag-
setningum allair götur frá
< JíttVck xX »«. » x,
•. í f FX K ^ PM:
0 þ C y c— -V ^ á
3 ' m
Cfc. A, b A. t-ó— Cí 4L V Uf 4,þ. 2L. A--&. t Cc. X- *4. Vt.
Y 4 : : • V v w V p V ^
... y | iNm -* -m ; n h *m *: x g t i ?v
í ; iv v W A*.V 6 % | i, & (."• |» V V
íu v feó-Ht fvtvK. A.Ó Y
h X ¥■ í H fe.*4S: H K AV M ’
L «.Jr <p| AVM L.
| * i ð lCt u (or tllu)
K.O.V 10 Uri. ■i.ft.lvÞ’t' At &C
11 X it I KWÍÍt' M í &: TÉ'
i\. tví V-C átti \u. IK
l2- ft: {tff-
f «.U /3tz
Letrið á Kensingtonsteininum
* ' ‘
að þeirri einföldu niðurstöðu,
að foringjar hinna norrænu
manna notuðu rómversk-ka-
þólskt dagatal. Því að þeir
voru upplýstir menn. Þess-
vegna hefur reynzt kleitft að
rannsaka boðskap rúnastein-
anna út frá algerlega nýrri
forsendu.
— Þér getið fært á það vís-
indafegar sönnur, að norræn-
ir menn hafi verið í villta
vestrinu árið 1362, það er að
segja 130 árum áður en Kól-
umbus kom til Amerfku.
— Já, rúnasteinamir kveða
á um það, og engin ástæða
til að efas-t um að það sé rétt.
Hvernig ætti sænskur bóndi,
sem kernur til Minnesota ár-
ið 1898 að geta úbbúið slíka
fölsun? Rúnirnar eru þær
sömu og við rekumst á í nor-
rænuim löndum. Ég veit, að
bæði norskir og sænskir rúna
steinaivísindamenn hafa verið
mjög tortryggnir á Kensing-
ton steininn. En nú hefur letr-
ið verið þýtt og er allt annað
en áður var haldið. Það hljóð
ar á þessa feið:
„8 Gotar og 22 Norð'menn á
könnunarferð frá Vínlandi og
vestureftir — við höfum búð-
ir tveim skerjum og einnd dag
leið fyriir norðam þennan stein
— við vorum og fiskuðum
einn dag þegar við komum
heim fundum við 10 menn
roðna blóði og dauða — ave
maria — frelsið oss frá illu
— höfum tíu men-n við hatfið
til að líta eftir skipum okk-
ar — 14 dagfeiðir frá þess-
ari eyju — ár 1362“.
Steinninn fannst, þegar
verið var að 1-öggva upp nokk
ur tré í Kensington í Minne-
sota hinn 8. nóvemiber 1898.
Það var 12 ára drengur, son-
ur bóndans, Olof Ohma, sem
veitfti því atihygli, að einhvvr
tákn voru rist á steininn.
Hann hatfði fegið djúpt við
rætur á háu tréi og þegar
Olof Ohman sneri steininum,
við kom flöturinn með rúna-
fetrinu í Ijós.
Málfræðingar halda fram
að málfarið á steininum sé
ekki það sem ætla megi að
hafi verið á 14. öld. En menn
skyldu hafa það hugfast, að
rúnaskrifarinn hefur verið
gáfaður og velmentfaður, vafa
1‘ítið hefur hann verið prestur
eða múnkur innan kaþólsku
kirkjunnar. Sennifega hefur
hann hlotið menntun við ein-
hvem hinna frægu Benedikto

skóla í Englandi eða Þýzka-
landi.
Að mínu viti er því ekki
lengur fært að neita því, að
Kensington steinninn er ekta.
Kinigtossuaq steinninn fannst
í Norður Grœnlandi 1832 og
emginn dró í efa, að hann
væri ósvikinn. En ekki tókst
að ráða fetrið fyrr en Alf
Mongé gerði það árið 1964.
Leysti hanm þá sex síðustu
táknin, sem ekki voru rúnir.
Þau þýddu einfaldlega: „7.
m.ad 1244“. Það var heldur
enginn sem gat lesið úr nafni
rúnaskrifarans — Oivar Valrs
fethn — fyrr en Altf Mongé
leysti þá gátu.
Við viljum ekki staðhæfa,
að niðurstöður okkar séu
hafnar yfir gagnrýni, en telj-
um okkur hafa fært sönnur
á að norrænir menn höfðu
reikað u*m sléttur Bandarfkj-
anna mög hundruð árum áður
en Kolumbuis steig á land í
Ameríku.
Ég hef svarað nákvæmlega
gagnrýni, sem Aslak Liestöls
hefur sett fram og eins og ég
hef áðu sagt er ég reiðubúinn
að fara til Noregs til að
sanna, að norræn dulskrift
var ekki bara til, heldur var
hún almenntf notuð. Gagnrýni
sú sem við höfum fengið hef-
ur verið mjög alrmenms eðlis
og hefur ekki hrakið neitt
aðalatfriðanna. Ég leyfi mér
að vitfna í emska sagnfræð-
inginn Gathone Hady, sem
skrifaði mér nýlega, eftir að
hatfa lesið bók okkar“. Þér
munið mæta andstöðu. Minn-
ist þá orða Bibliunnar. „Hann
reis upp frá dauðum, en þerr
vildu ekki trúa því“.
Greinin er þýdd úr norska blað-
inu Lofotposten en þar birtist
hún 27. janúar s.l.
- ÞJÖÐSÖGUR
Frah af bls. 10
Fjölfræðibókinni hafa þau gaman
af. Það er bara svo lítið af slíku
efni á markaðinum.
— Svo börnin virðast lesa lít-
ið af Ijóðum. Lesa þau meira
gömlu ljóðin? Og hvað um leik-
rit?
— Já, börnin lesa meira ljóð
eftir eldri höfundana en þá nýju.
Af ljóðskáldum virðast Dávíð
Stefánsson og Grímur Thomsen
vinsælastir. Leikrit hafa börnin
lítið lesið, en þau hafa hlustað
á útvarpsleikrit og farið í leik-
hús. Leikritum eins og Skugga—
Sveini og Gullna hliðinu þykir
þeim sýnilega mjög gaman að.
— En blöð og útvarp?
— Hvað þau glugga í blöð er
allfjölbreytt. Dagblöðin eru að
magni til lesin nokkuð í réttu
hlutfalli við útbreiðslu þeirra.
Þar lesa krakkarnir t.d. fréttir,
afmælis— og minningargreinar,
slúðurdálkana, og framhaldssög-
ur eru vinsælar. En stjórnmála-
efni er lítið nefnt. Vikurit sjá
þau mikið, en glæparitunum
svokölluðu ber minna á en ætla
mætti. Mikið er hlustað á ýmsa
þætti í útvarpi. En bíóferðir virð
ast ekki vera úr hófi. Þar eru
börnin alætur, hvers konar mynd
ir eru vinsælar. Um sjónvarp er
það að segja, að 1965 var hér
aðeins Keflavíkursjónvarp, sem
flest börn sáu, hjá öðrum, ef
ekki heima. En erfitt er að gera
sér grein fyrir þeim þætti, því
nýjabrumið var svo mikið á sjón
varpinu.
Og nú eruð þér að vinna
úr þessum upplýsingum?
— Já, ég er búinn að vinna
mikið í því. T.d. að undirbúa
mikið fyrir úrvinnslu í háskóla-
reiknivélinni. En reiknivélar
vinnan kostar mikið, svo og að-
stoð við tölfræðilega úrvinnslu.
Sjálfur hefi ég orðið að vinna
einn alla undirbúningsvinnuna.
Hefði ég haft aðstoð — og mikið
af þessu gæti hver greindur mað-
ur gert — þá væri ég miklu
lengra á veg kominn. En um
rannsóknarskilyrði ísl. fræði-
manna skulum við ekki ræða.
Satt að segja vantar mig fé til
framhaldsúrvinnslu efnisins. Þeg-
ar tölulegar staðreyndir liggja
fyrir, mun ég svo reyna að gera
mér grein fyrir þeim og skýra
þær eins og föng eru á. Og að
sjálfsögðu mun ég leggja höfuð-
áherzlu á að koma þessu á veg.
— Þetta er í fyrsta skipti sem
könnun á borð við þessa fer fram
hér og það er bara yfirlitsrann-
sókn, sagði prófessorinn að lok-
um. Hvert efnisatriði gæti verið
efni í sérstaka rannsókn.
— E.Pá.
SAMKOMUR
Hjálpræðisherinn.
Sunnud. kl. 11 helgunar-
samkoma, kl. 5 barnasam-
koma, kl. 20,30 Hjálpræðis-
samkoma. Major Alf Ajer tal-
ra og stjórnar.
Allir velkomnir.
Samkoma
verður haldin í Færeyska
sjómannaheimilinu í dag kl.
5. —- Allir velkomnir.