Morgunblaðið - 20.02.1968, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. FEBRÚAR 1968
Finnbogi Cuðmundsson, útgerðarmaður:
Þótt hagfræöingarnir reikni rétt og sam-
vizkusamlega, getur útkoman orðið vill-
andi jafnvel röng
Nýting frystihúsanna
Mánudaginn 5. febrúar s.l. var
sjávarútvegurinn í útvarpsþættin
um „Á rökstólum". Ræddust þar
við Bjami Magnússon, fram-
kvæmdastjóri og Jón Héðinsson,
alþingismaður.
Umræðuranr voru málefnalegar
og mjög fróðlegar fyrir þann
mikla fjölda, sem ekki er nægi-
lega kunnugur þessum aðalat-
vinnuvegi okkar, enda hafa báð-
ir þessir menn mikla þekkingu
á efninu og greindir vel.
Þó kom það fram, að Jón
Héðinsson hafði ekki nægilega
þekkingu á frystiiðnaðinum, þar
sem hann endurtók þá furðulegu
villu, sem oft hefur verið hamp-
að í blöðum og víðar, að nýt-
ing frystihúsanna hefði aðeins ver
ið 20% af afkastagetu þeirra að
undanförnu.
Það hefur oft flogið I hug mér,
að taka þessa villu til athugunar
og leiðréttingar fyrir almenning,
en farizt fyrir þar til nú.
Hér er á ferðinni eitt dæmið
af mörgum, þar sem fram kemur,
að þótt hagfræðingar reikni rétt
og samvizkusamlega, geta niður
stöðurnar orðið villandi og jafn-
vel rangar.
Hvernig finna hagfræðingar af-
kastagetu frystihúsanna?
Ég tel, að ekki leiki vafi á,
að afkastageta frystitækjanna hafi
verið notuð sem mælir.
Til þess að gera sér ljóst, hvem
ig þessi viðmiðunarmælir hefur
orðið villandi, er rétt að benda
á hverjar em höfuðeiningar
hvers frystihúss.
1. Fiskmóttökuaðstaða og ísunar-
möguleikar til móttöku og
varðveizlu aflans.
2. Vinnusalir: Vinnuaðstaða fyrir
fjölda fólks, ýmsar vinnuvél-
ar, hagræðingarstaða og hlut-
föll vinnuaðstöðu fyrir ýmsa
þætti framleiðslunnar.
3. Frystitæki: Afköst þeirra og
gerð.
4. Vélasalur: Aflvélar, frystifélar
kondensar og dælur.
5. Vatnsmagn og gæði þess. Frysti
hús þarf mjög mikið og gott
vatn. Það þarf aS vera sem
kaldast fyrir vélasalinn og
laust við óhreinindi og gerla
fyrir vinnusali og fiskmótöku.
6. Frystigeymslur: Rúmgóðar fyr
ir mikinn fjölda pakninga af
frystum fiski, síld til útflutn-
ings og beitu, ýmsar aðrar
beitubirgðir, ís og llnubalar,
ef línuútgerð er stunduð.
7. ísframleiðslumöguleikar.
Frystihúsin fá til vinnslu flest-
ar eða allar fisktegundir, sem
veiðast hér við land, og em
þær mismunandi að gæðum og
magni, eftir því hvaða veiðiað-
ferð er viðhöfð. Fiskurinn er
framleiddur í inn 165 tegundir
pakkninga, eftir því sem kröfur
markaða eru hverju sinni. Það er
þvi mjög misjafnt hve mikil þörf
er fyTÍr hverja einingu í frysti-
húsi 1 hlutföllum við aðrar. Ef
t.d. er unnið í 1—lb. pakka, roð-
laust og beinlaust fyrir Banda-
ríkjamarkað, þarf mikil afköst í
vinnusal, en lítil í frystitækjum
og geymslum.
Ef síld eða fiskur er heílfryst,
em það frystiafköstin, sem tak-
marka getuna.
Ef þörf er fyrir að heilfrysta
fisk eða síld og jafnframt vinna
gæðafisk í neytendaumbúðir, þarf
2 vinnusali, annan fyrir heilfryst-
ingu og hinn fyrir neytendapakkn
ingamar, og einig mikil frysti-
afköst og rúmgóðar geymslur.
Á s.l. 5—8 árum hefur fram-
leiðsla blokka fyrir verksmiðjur
í Badaríkjunum og víðar aukizt
mjög. Blokkir þessar era fram-
leiddar úr ýmsum fisktegundum,
svo sem þorski, ýsu, ufsa, löngu,
steinbít, karfa, flatfiski o.fl.
Það hefur kostað mikla fyrir-
höfn að ná því marki að blokk-
imar yrðu þær beztu fáanlegu.
Meðal annars kom i Ijós, að nauð-
synlegt var að hafa frystitæki,
sem þola 30 kg. þrýsting. Nokk-
ur undanfarin ár hefur því verið
bannað að frysta blokkir í gömlu
jámplötutækjunum, sem aðeins
þola 12 kg. þrýsting.
Þar sem það hefur einnig kom-
ið í Ijós, að þessar nýju 30 kg.
frystipönnur eru miklu ömggari
— þær gömlu vildu springa og
því hættulegar fyrir starfsfólkið
og framleiðsluna — hefur nú ver
ið bannað að nota gömlu pönn-
urnar, nema með undanþágu í
fá ár.
Frystihúsin hafa því orðið að
endurnýja frystitækin með alu-
minium tækjum með 30 kg. þrýsti
þoli, en hafa þó látið gömlu tæk-
in standa til þess að geta grip-
ið til þeirra, ef mikil frysti-
þörf yrði vegna heilfrystingar á
síld eða fiski. Þegar svo hag-
fræðilegar athuganir hafa verið
gerðar á frystihúsunum til þess
að meta afkastagetu þeirra hafa
öll tækin verið talin. T.d. er sam-
kvæmt hagfræðiskýrslum afkasta
geta Hraðfrystihúss Gerðabát-
anna, Gerðum, talin tvöfalt meiri
nú, en hún var 1960, vegna þess,
að frystitækin hafa verið endur-
nýjuð til þess að vera nothæf við
þær kröfur, sem nú eru gerðar.
En gömlu tækin ekki verið fjar-
lægð, vegna þess, að hugsanlegt
er, að þörf geti orðið fyrir þau
fáa daga á ári, ef mikil síld
berst að.
Það ætti að vera ljóst, að erf-
itt er að finna út með reiknings-
dæmum hver nýting frystihús-
anna hefur verið prósentvís, af
afkastagetu þeirra, og er það al-
veg ömggt, að þessi kenning um
20% nýting þeirra er adgjörlega
röng.
Samkvæmt stjórnarskrá okkar
er gert ráð fyrir að Alþingis-
mennimir fari með æðstu völd
yfir málefnum þjóðarinnar. Ég
vil mjög eindregið skora á þá,
að fyrirbyggja það, að hagfræði-
menntuðum mönnum verði leyft
að ráða því að umbiltingar verði
gerðar á fyrirkomulagi og rekstri
frystihúsanna, án þess að tekið
verði tillit til fagþekkingar
þeirra, sem hafa gert það að
ævistarfi sínu að byggja upp freð-
fiskiðnaðinn með þeim árangri,
sem sýnilegur ætti að vera hverj-
um þeim, sem nennir að sjá og
hugsa.
Hvernig reiknuðu hagfræðingarn-
ir hagnað af skreiðarframieiðsl-
unni 1968?
Það kom fram hjá Bjama
Magnússyni I fyrmefndum út-
varpsþætti hinn 5. febrúar, og
hefur reyndar komið fram víðar,
að hagfræðingar ríkisstjómarinn
ar hafa metið afkomuvonir frysti
húsanna 1988 miklu mun djarfer
en fulltrúar frystihúsaeigenda
töldu forsvaranlegt.
Eitt af því, sem ágreiningur
var um, var það, að hagfræð-
ingamir töldu, að frystihúsin.ættu
að hagnast á skreiðarverkim um
eða yfir 30 milljónir króna á
árinu.
Vegna þeirra mörgu, sem ekki
þekkja nægilega til fiskiðnaðar-
ins í landinu, er rétt að skýra
frá þvi, að frystihúsaeigendur
hafa jafnframt frystingunni ýmsa
aðra fiskiðnaðarframleiðslu til út
flutnings, t.d. skreið, saltfisk o.fl.,
sem eykur möguleika á fjöl-
breyttari nýtingu eftir þvi, sem
tegundir og gæði gefa tilefni til
í hverju tilfelli. Frystihúsaeig-
endur áttu 60% af skreiðinni 1966.
Að sjálfsögðu hefi ég ekki séð
þessa reikninga hagfræðinganna,
eða hvemig þeir komast að þess
ari niðurstöðu, en ég get ímynd-
að mér, hvernig það muni vera
tilkomið.
Eins og mönnum mun almennt
kunnugt, er aðalmarkaður okkar
fyrir skreið í Nígeríu. Vegna
borgarastyrjaldar, sem geysað hef
ur þar í landi, hefiir sá mark-
aður lokast, og svo til ekkert
selzt þangað á s.l. ári.
Annar aðalmarkaður íslendinga
fyrir skreið er Ítalía, en sá mark-
aður gerir mjög miklar gæða-
kröfur til skreiðarinnar þannig,
að það verður að vera mjög
góður fiskur, sem hengdur er
upp og má ekki frjósa né skemm
ast af hita eða blóði, og er því
aðeins hægt að framleiða úr gæða
fiski, sem kemur á land eftir
tiltölulega stuttan tíma og í aðeins
3-4 vikur— eða á þeim tíma, sem
frosthætta er lítil og svo til eng-
in, en þó áður en hlýna tekur
svo I veðri, að hætta sé á skemmd
um.
Hér getur því ekki verið um
nema mjög lítið magn að ræða
á hverju ári, en hins vegar fæst
meira verð fyrir þetta takmark-
aða magn af gæðavöra. Þetta
litla magn, sem til var af þess-
ari gæðavöru árið 1967, sem var
15% af framleiðslunni það ár,
var selt til Ítalíu. Þar sem svo
til ekkert annað af skreið var
flutt út árið 1967 og öll Afríku-
skreiðin liggur enn óseld í
geymsluhúsum hér heima, er auð
velt fyrir hagfræðinga að finna
það út, að meðaltalsverð á skreið,
sem flutt var út frá fslandi ár-
ið 1967 hefir hækkað verulega
frá því, sem var árið 1966, en
inn í þetta reikningsdæmi hafa
þeir augsýnilega ekki tekið það
mikla tjón, sem skreiðarframleið
endur hafa orðið fyrir vegna þess,
að þeir liggja með alla Afríku-
skreiðina í birgðum og óvíst hve-
nær eða hvort hún verður seljan-
leg.
Vinnubrögð hagfræðinganna
eru þannig um stöðu frystihús-
anna, og allar stærðir, sem nú
eru þekktar frá árinu 1966, eru
framreiknaðar með breytingum,
sem sumpart eru þekktar eða
áætlaðar á árið 1968. Þess vegna
munu hagfræðingarnir hafa reikn
að þannig, að taka út það magn
skreiðar, sem frystihúsin fram-
leiddu 1966, og reikna hana á
það verð, sem mundi verða (með
altalshækkun 1967) og þær hækk-
anir, sem kæmu vegna breyting-
ar á gengisskráningunni. Tilþess
að þessir reikningar gætu staðist
yrðu frystihúsaeigendur að geta
framleitt jafnmikla skreið og ár
ið 1966 og fengið hana alla i
beztu gæðaflokka til sölu fyrir
Ítalíumarkað og fengið það út-
flutningsverð, sem fékkst fyrir
það litla magn, sem þangað fór
1967.
Fróðiegt væri að vita, hvað
margir af þeim lærðu hagfræð-
ingum, sem eru í þjónustu rík-
isins, eða aðrir i „Parkinsonskerf
inu“, myndu vilja taka þátt I á-
hættunni af skreiðarframleiðsl-
unni í ár, samkvæmt þessari
bjartsýni hagfræðinganna.
í þessu sambandi má geta þess,
að Norðmenn eru langstærstu selj
endur skreiðar til Ítalíu og munu
leggja höfuðáherzlu á framleiðslu
Skreiðar fyrir þann markað í ár.
Þá reiknuðu hagfræðingamir
frystihúsaeigendum mikinn hagn-
að af saltfiskverkun, og bar þar
mikið á milli þess, sem þeir
reiknuðu og þess verðs, sem for-
svarsmenn saltfisksölunnar þorðu
að gera sér vonir um. Það er
að vísu rétt, að stóri og gæða-
mikli saltaði þorskurinn hefur
haldist í góðu verði undanfarin
ár. Hins vegar hefur ekki verið
hagstætt að salta ufsa, löngu,
smærri þorsk og gæðaminni þorsk
sem óumflýjanlega berst á land,
þegar þorskanet eru notuð.
Þótt erfiðleikar okkar íslend-
inga séu miklir við sölu sjávar-
aflans, eru þeir þó enn meiri hjá
öðrum fiskveiðiþjóðum, t.d. Norð
mönnum, Dönum, Færeyingum og
fleirum. Það má því búast við
miklu framboði og lækkandi
verði á þeim mörkuðum, sem
skárst hafa gefist til þessa. Við
verðum því að hafa alla varúð
um, að ofmeta ekki markaðs-
stöðuna og tefla í allt of mikla
hættu, því sem enn stendur af
sjávarútveginum, sem er, og verð
ur, þrátt fyrir alla erfiðleika,
langsamlega hagkvæmasti og þýð
íngarmesti verðmætisöflunarmögu
leiki, sem fyrir finnst í landi
voru. Við verðum að gera okk-
ur ljóst, að efnahagserfiðleikam-
ir í þjóðfélaginu em vegna þess,
að verðmætisöflun sjávarútvegs-
ins hefur dregizt verulega sam-
an frá því á miðju ári 1966, og
er enn í mikilli lægð. Ástæður
til þess em flestum kunnar, en
það er minni afli miðað við
sóknareiningar vegna ótíðar og
óhagstæðari fiskigengdar. Mark-
aðsaðstaðan hefur verið mjög ó-
hagstæð og er enn.
Það hafa oft heyrzt raddir um,
að varhugavert sé að treysta svo
mikið á sjávarútveginn eins og
gert hefur verið og því nauð-
synlegt að koma á fót nýjum
útflutningsatvinnuvegum og hafe
erfiðleikarnir, sem nú eru, blás-
ið hér í seglin.
Það em ekki skiptar skoðanir
um það, að æskilegt væri að hafa
fleiri sterkar stoðir undir efna-
hag þjóðarinnar, en það er nauð
synlegt að menn geri sér fulla
grein fyrir því, að þótt miklar
sveiflur séu í sjávarútveginum
eru engir aðrir framleiðslumögu-
leikar fyrir hendi hér á landi,
sem nálgast það, að gefa þjóðar
búinu hliðstæða verðmætísöflvm í
fríðu fyrir framlagt stofnfé og
vinnuafl eins og sjávarútvegur-
inn gefur okkur, jafnvel þótt
lægðimar yrðu teknar til saman-
burðar.
Margir hafa bent á þá miklu
möguleika, sem vatnsaflið er til
raforkuframleiðslu. Því er haldið
fram, að það sé okkur mjög
hagstætt og náðst hafa samningar
við erlent fyrirtæki til Álfram-
leiðslu hér og var talin vera for-
senda þess, að gera okkur kleift
að virkja hagkvæmustu vatnsafls
möguleika, sem fyrir hendi voru.
Um þessa framkvæmd hafa verið
skiptar skoðanir og mun ég ekki
að þessu sinni leggja til mála,
en vil þó láta koma fram, að
fiskiðnaðurinn í landinu er lát-
inn greiða 10—20 falt verð fyrir
raforkueininguna miðað við það,
sem Álverksmiðjan samdi um.
Það er vitanlega sjálfsagt að
leita allra ráða til þess að koma
á stofn nýjum útflutningsatvinnu
vegum, en ég tel, að ekki eigi
að leita til útlendinga í þvi sam-
bandi, nema að mjög takmörk-
uðu leyti. Tel ég ekki forsvaran-
legt að atvinnuvegir, sem byggð
ir eru upp af útlendingum fái
forréttindi umfram atvinnurekst
ur í eigu íslendinga sjálfra.
Hvorki um undanþágur frá kvöð
um eða skuldbindingum, sem Is-
lenzkir atvinnuvegir verða að
búa við, né verð á raforku eða
annað í samskiptum við þjóð-
félagið.
Hvað sem öðm líður, er það
skoðun mín, að fiskveiðarnar og
fiskiðnaðurinn verði um langa
framtíð það, sem hagstæðast verð
ur að leggja höfuðáherzlu á. Það
gæðabezta af skreið, saltfiski, freð
fiski o.fl. sjávarafurðum er betri
vara en nokkur önnur fiskveiði-
þjóð getur boðið upp á.
Til marks um það vil ég benda
á að við fáum hærra verð en
keppinautamir fyrir gæðamestu
skreiðina og gæðabezta saltfisk-
inn á þeim mörkuðum, sem kröfu
harðastir em.
Einnig vil ég benda á, að nú,
þegar Sovétríkin draga mjög úr
kaupum á frystum fiski, létuþeir
þann samdrátt lítið og senni
lega ekkert bitna á okkur, þrátt
fyrir það, að keppinautar okk-
ar buðu þeim fiskinn fyrir lægra
verð.
Einnig má benda á, að S.H. hef-
ur nú um árabil haft „Good
Housekeeping" viðurkenningu á
vörumerkjum sínum á Banda-
ríkjamarkaði. Þessa viðurkenn-
ingu fá aðeins tvö vörumerki á
hverri vömtegund, sem talin eru
örugglega með beztu vöruna.
Enginn þjóð í veröldinni get-
ur framleitt þessar vörutegund-
ir jafn gæðamiklar, hvað þá
gæðameiri. Forsendur fyrir því að
þetta hefur tekizt eru þær, að þeir
menn, sem hafa orðið stjórnend-
ur í þessari framleiðslu hafa gert
miklar kröfur til sjálfra sín og
þeirra, sem við hana vinna, og
myndað samtök sin í milli um
leiðbeiningarstarfsemi, gæðaeftir-
lit og samræmingar til þess að
geta selt góða vöm jafna að gæð-
um undir sameiginlegum vöm-
merkjum og þannig með sameig-
inlegu átaki tekist að framleiða
mestu gæðavöm veraldar úr fisk-
afurðum okkar og náð víða mark
aðsaðstöðu, sem flestar aðrar fisk
veiðiþjóðir öfunda okkur af. Fólk
ið, sem við framleiðsluna vinnur
hefur orðið að þjálfast þannig,
að það hefur nú yfir að ráða
svo miklu meiri verkmenningu
til þessarar framleiðslu, að ann-
arra þjóða fólk i fiskiðnaði stend
ur því ekki á sporði.
Hér er um að ræða mjögmikla
fagþekkingu við störfin, snyrti-
mennsku, vandvirkni og urafram
allt þrifnað. Allt þetta feglærða
fólk hefur atvinnuvegurinn þjálf-
að án hjálpar frá því mikla skóla
kerfisbákni, sem hér er í gangi
og mun nú kosta þjóðfélagið
mikið á annan milljarð króna ár-
lega.
Því miður hefur nú á seinni
árum orðið samdráttur í því að
yngri menn hafi þjálfað sig í
ýmsum vandasömum störfum við
sjávarútveginn t.d. beitingu og
flatningu. Munu þeir því vera
orðnir of fáir, sem kunna þau
störf, og þeir sem kunna þau
vel eldast óðum og hverfa af
sjónarsviðinu.
Mjög góður embættismaður þjóð
arinnar, Hr. Ármann Snævarr, há-
skólarektor, hefur látið þau orð
falla við setningu Háskólans, að
bezta fjárfestingin, sem þjóðin
legði I væri menntun skólafólks-
ins. Ég get fallizt á það, að
menntuð þjóð ætti að geta bjarg-
að sér betur en' ómenntuð, en
ég vil ekki fallazt á það, að
menntun sú, sem þjóðin fær I
bóknámsskólunum, sé verðmæt-
ari, en verknámsfagkunnátta og
þjálfun, sem fjöldi fólks hefur
öðlast við aðal atvinnuvegi okk
ar. Mér þætti fróðlegt að fá upp-
lýst, hver arður hefði komið af
bóknámsmennt Sigurðar Guð-
mundssonar, sem talaði í þættin-
um „Um daginn og veginn" I
Rikisútvarpinu, mánud. 29.1 og
Björgvins Guðmundssonar, sem
talaði í sama þætti mánud. 12.
febr. Ég trúi því ekki, að störf
þeirra hafi verið þjóðinni verð-
mætari en þeirra, sem hafa beitt
línu, eða flatt fisk af leikni og
vandvirkni eins og margir hafa
gert.
Það vantar fleiri menn með
fagkunnáttu til að beita línu,
fletja fisk og salta, framleiða
fyrsta flokks frystan fisk o.fl. I
sambandi við fiskveiðamar og
fiskiðnaðinn, en þeir mættu fækka
sem starfa með pennum og reikni
vélum, svo ég tali nú ekki um
þá, sem hafa atvinnu af þvi að
kjafta um það, sem þeir hafa
ekkert vit á.
Það er nú mikið rætt, að endur
skoða þ\mfi skólakerfið. Ég vil
þess vegna beina því til þeirra,
sem því ráða, hvort ekki væri
heppilegt að nota eitthvað af því
mikla fjármagni, sem það fær
til ráðstöfunar, til þess að kenna
unga fólkinu fagleg vinnubrögð
til starfa i aðalatvinnuvegum
okkar.
Fleira fyrsta flokks faglært fólk
að fiskiðnaðarstörfum. Aukin
línuútgerð og þar með fyrsta
flokks fiskur til vinnslu, verður
örugglega það líklegasta til þess
að rétta við fjárhag þjóðarinnar.
Til þess þarf ekki að leita til
útlendinga.
t----------------------—--------
Greiðsluholli
3.572 dollaror
Waáhington, 15. ferbúar — NTB
ÁRIÐ 1967 var greiðslujöfnuður
Bandaríkjanna við útlönd óhag-
stæður um 3.572 milijónir doll-
ara. Er það mesti greiðsluhalli
sem verið hefur frá því árið
1960, er hann varð 3.901 mUljón-
ir dollara.
Johnson, forseti, hefur, sem
kunnugt er, tilkynnt ýmiss kon-
ar ráðstafanir, sem miða að þvi
að bæta úr þessu ástandi, er þar
m.a. gert ráð fyrir að fjárfesting
erlendis verði takmörkuð, og að
dregið verði úr ferðalögum
Bandaríkjamanna erlendis.
Bandarís-ki fjárm,álaráðherr-
ann. Henry Fowler, hefur upp-
lýst, að á fyrstu fjórum mánuð-
um síðasta árs hafi greiðsluhall-
inn aukizt um 1832 milljónix doll
ara, sem er mesta aukning, sem
um getur, frá þvi í Kóreustríð-
Lnu 1960.