Morgunblaðið - 06.10.1968, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. OKTÓBER 1968
11
Lagt af stað í Sjómannadags göngu 1964. Fánaberi Haraldur
Ágústsson.
að gerast í þjóðlífinu í kring-
um þá. Þessir skipstjórnar-
menn, frumherjar Öldunnar
voru margir mikilsvirtir borg-
arar og töldu sér því skylt að
hugsa um fleira en einvörð-
ungu hagsmunamál stéttar sinn
ar. Þess ber að gæta, að sjó-
menn þessa tíma, höfðu miklu
rýmri tíma til að Simna ýmsum
hugðarefnum utan starfs síns
en skipstjórnarmenn nú, þar
sem á skútuöldinni var margra
mánaða hlé frá því að hætt
var veiðum á haustin og þar
ti’l vertíð hófst í byrjun marz.
Hvorttveggja þetta tiltölulega
betri þjóðfélagsstaða þá en nú
og síðan miklu rýmri tími, eru
meginástæðurnar fyrir því,
hversu þróttmikið félagsstarf-
ið var og hversu margt félags
menn létu til sín taka, en jafn-
framt var þetta vakningartimi,
sem kunnugt er og allir beztu
meran þjóðarinnar fullir áhuga
á því að efla hag lands síns og
framfarir. Þetta ár, 1912, ræða
öldumenn um mauðsyn þess að
fá íslenzk heiti á margvísleg
tæki, er notuð voru við útgerð-
ina og töldu það málskemmd
að nota útlend heiti í jafnrík-
um mæli og gert var, en móður
málið „eins og þeir orðuðu
það“, sögðust þeir vilja bæta.
En svo er það, að fundur er
haldinn 23ja oktober 1912 og
segir svo í fundargerðabók-
inni:
„Einar Einarsson, sbipstjóri
flutti kveðju til félagsins frá
Bjarna Jónssyni frá Vogi, sem
hann hafði hitt fyrir skömmum
tíma í Noregi. Hefði hann skýrt
sér frá, að fátækur sjómaður,
Jóhannes Kjarval, stundaði nú
málaralist í Kaupmannahöfn.
Hann hefði lítil efni og hefði
sóbt um styrk til Alþingis en
verið synjað. Kennarar hans
hefðu lokið lofsorði á hæfi-
leika hans og væri því full
þörf á að réitta honum hjálpar
hönd. Einari Einarssyni og Sig
urjóni Ólafssyni falið að leita
samskota."
Fundur, 4. desember 1912.
Kr. 209.00 söfnuðust til Jó-
hannesar Kjarvals, sem sent
var sem gjöf frá Öldunni til
hans.
Það er ekki ólíklegt að 209
krónur á þessum tíma hafi
nægt Kjarvali til ársdvalar í
Höfn. Tímakaup karlmanns
var á þessum tima 25 aurar
eða minna og ársgjaldið í Öld-
unni 5 krónur. Listamönnum
okkar í dag er ekki rétt svona
rausnarlega hendi af fámenn-
um félögum nú. Kjarval skrif-
aði þakkarbréf, sem Iseið var
upp á næsta fundi.
Þessir Öldumenn voru ekki
að gefa sig útá gaddiran með
þessu en þetta dæmi sýnir vel
hverskomar andi ríkti í félag-
inu á þessum árum, og hefur
reyndar alla tíð ríkt þar, þó
auðvitað hafi þetta félag átt
sína öldudali, eins og önnur fé
lög, sem eiga langa ævi að
bakL
Næstu árin fara nú í að fylgja
eftir ýmsum málum, sem félagið
hafði fitjað uppá í þau tuttugu
ár, sem það hafði starfað og
mörg áttu erfitt uppdráttar.
Vitamálin voru sífellt á dag-
skrá, einnig siglingamálin og
siglingalöggjöfin, sem var sí-
felldum breytingum undirorp-
in vegna breytinga sem voru
alltaf að gerast í sjómennsku
og skipagerð á þessum tímum.
Hafnarmálin voru einnig alltaf
á döfinni og síðan eitt og ann-
að, sem Aldan var ýmist beð-
in að taka afstöðu tij eða lét ó-
tilkvödd til sín taka, eins og
skipun skipaskoðunarmanna
fyrir lögsagnarumdæmi Reykja
víkur fánamálið og stofnun
Eimskips, en félagsmenn vildu
bláhvíta fánann eins og
flestir landsmanna, starf um-
sjónarmanns við höfnina, lög
um atvinnu við siglingar, en
þar var Aldan vitasku'ld áhrifa
mikill aðili, og síðan ýmiss
innanfélagsmál, eins og áfram-
hald á sameiginlegum vöruinn-
kaupum aðallega sekkjavöru,
kornvörum og sykri og þess
háttar, og ýms afskipti af bæj-
armálum, eins og að hafa mann
í niðurjöfnunarnefnd og bæj-
arstjórn og fleira af því tagi.
1915 kemur Geir Sigurðsson
með tillögu á fundi:
„Ég 'legg tii, að félagið Ald-
an feli formanni sínum að koma
fram með tillögu á næsta þing-
málafundi Reykjavíkur, með á-
skorun til þingmanna kjördæm
isins, að þeir, þegar á næsta
þingi, komi fram með breyting-
ar á lögum um líftryggingar
sjómanna, í þá átt, að nánustu
ættingjar hinna drukknuðusjó
manna fái mun meiri hjálp en
þá, sem nú er veitt. Samþykkt
samhljóða".
Öldumenn hófu baráttu fyr
ir bótum til ekkna og aðstand-
enda drukknaðra sjómanna ár-
ið 1902, eins og áður er getið
og það hefur verið baráttu-
mál þeirra alla tíð, að þessar
bætur yrðu sem ríflegastar og
mannsæmandi.
Allt af voru Öldumenn ann-
að veifið að hugsa um útgerð
á vegum félagsins en það varð
ekki úr framkvæmdum. Þeir
létu hafnarreglugerðina mjög
til sín taka, björgunartæki
skipa og þeir vildu takmarka
sölu skipa úr landi, en um þær
mundir var verið að selja helm
ing tagara flotans. MiUi Öld-
unnar og Fiskifélags fslands
var náið samstarf á þessum ár-
um fyrir 1920 og unnu félögin
sameiginlega að björgunarmál-
um og öðrum hagsmunamálum
sjómanna og útvegsmanna og
frá fundi 29da oktober 1919
segir svo um nefndarálit áður
skipaðrar nefndar:
„Nefndarálitið um gagn-
kvæmi Dana og íslendinga í
siglingum lagt fram og rætt
mikið, og síðan barið undir at-
kvæði og samþykkt að veita
Dönum engin sérréttindi varð-
andi siglingar á íslenzkum skip
um“.
Kjaramál skipstjórnarmanna
voru, eins og fyrr segir, auð-
vitað rauði þráðurinn í starfi
félagsins og voru mjög ábaugi
einkum 1919.
1922 sameinast stýrimannafé-
lagið Ægir Öldunni að nokkru
leyti en það hjónaband varð
slitrótt og ekki til frambúðar.
Þetta ár skrifar vélstjórafélag
ið Öldunni og hvetur til sam-
vinnu og stofnun fulltrúaráðs
fyrir fé'lög skiptsjrónarmanna
og vélstjóra og fékk það góð-
ar undirtektir strax hjá Öldu-
mönnum Og varð þetta síðar.
Hér er engin leið að tína það
allt upp, sem Öldumenn höfðu
afskipti af á áratugnum fyrir
1930, en þeir börðust gegn
undanþágu veitingum, gegn
Síldareinkasölunni, gegn
Norsku samningunum, en fyr-
ir auknum slysavörnum og
slysatryggingum og byggingu
síldarverksmiðju ofl. ofl. Marg
ar samþykktir liggja einnig fyr
ir um það að koma að einum
fúlltrúa frá Öldunni í stjórn
Síldarverksmiðju Ríkisins.
Eftir 1930 tók hagsmunabar-
áttan upp sífellt smeira rúm í
starfsemi félagsins, enda var
Asgeir Þorsteinsson
fyrsti formaður Öldunnar.
þróunin sú á þessum árum að
stéttarígur jókst og meira
þurfti til en áður að halda
sínu við skiptingu þjóðartekn-
anna. Það á ekki aðeins við
um Ölduna heldur öll stétta
félög, sem í upphafi störfuðu
máski á mjög breiðum grund-
velli, að starfssviðið þrengdist
jafnt og þétt, þar til fé'lögin
voru orðin nær. eingöngu bar-
áttutæki fyrir sérhagsmunum
þeirra, sem í þeim voru. Þetta
hefur gert félagslífið svip-
minna og einhæfara á allara
hátt en áður, enda höfðu menn
þá rýmri tíma til að sinna fé-
lagsmálum sem fyrr segir.
Guðmundur H. Oddson, sem
tók saman þann útdrátt, sem
hér hefur verið birtur, hefur
verið framámaður í Öldunni
um fjölda ára og engum manini
er kunnara starf öldunnar síð
ast liðna tvo •áratugi en hon-
um. Blaðið sneri sér því til
hans og 'lagði fyrir hann nokkr
ar spurningar í tilefni þessa
merka afmælis félagsins eink-
um varðandi framtíðarverkefni
Öldunnar.
Hver eru nú helztu viðfangs-
efni Öldunnar?
— Viðfangsefnin eru mörg og
sívaxandi. Félagið hefur opna
skrifstofu að Bárugötu 11, er
veitir margvíslega fyrirgreiðslu
um túlkun samninga og upp-
gjör fyrir félagsmenn og ann-
ast framkvæmd samþykkta
stjórnar og félagsfurada. Er-
indreki félagsins og skrifstofu-
maður er Loftur Júlíusson, skip
stjóri.
Það, sem mér persónulega er
mest áhugamál nú er stofnun
lífeyrissjóðs fyrir félagsmenn.
Þetta mál hefur lengi verið til
umræðu innan félagsins en án
málaloka.
Aldan styður að sjálfsögðu
framgang allra þeirra mála, sem
eru sjómannastéttinni tfl heiEa
og pólitísk sjónarmið ráða engu
um afstöðu félagsins, enda er
félagið skipað mönnum, sem
eru vanir því, að það skolizt
svona á víxl inná stjórnborða
og bakborða, og halda sitt strik
fyrir því.
Eins og nú er ástatt virðist
allt vera að kafna hér í landi í
nefndum og nefndanefndum,
sem því miður, alltof oft eru
kjörnar eftir pólitískum sjón>-
armiðum, en fagfélög sjómanna
er sniðgengin.
— Þessir karlar, sem stofn-
uðu Ölduna virðast hafa verið
all-miklir bógar á þeim tíma?
— Já, þetta voru áreiðan-
lega kjarnakarlar. Reykjavík
var að vísu ekki nema 4 þús-
und manna bær eða svo á þess-
um tíma og sjómannastéttin og
þá ekki sízt skipstjórnarmenn
hlutfallslega miklu sterkara afl
í bæjarlífinu en nú er þegar
sjómannastéttin er ekki orðin
nema örfá prósent af bæjarbú-
um. Það voru á fyrstu árum
öldunnar engar framkvæmdir
gerðar í hafnármálum, vitamál-
um eða sjávarútvegsmálum yfir
leitt nema leitað væri til öldu-
manna, ef þá málin komu ekki
beint frá félaginu sjálfu.
Enn er það nú svo, þó að
margt hafi breytzt í þjóðháttum
og um leið starfi félagsins, þá er
félagið enn skipað þróttmiklum
og dugandi fiskimönnum og ég
held, að það sé ekki ofmæ'lt, þó
að ég fullyrði, að kjarnanra úr
sjómannastétt okkar sé enn að
finna innan Öldunnar. Félags-
svæði Öldunnar er nú: Reykja-
vík, allir Austfirðirnir frá
Hornafirði til Raufarhafnar,
Stykkishólmur, Grundarfjörð-
ur, Ólafsvík, Hellisandur, Þor-
lákshöfn Eyrarbakki og
Stokkseyri.
— Er ætlunin að minnast
þessara tímamóta á einhvem
hátt?
— Það hefur verið rætt um
það, þó ekki á sjálfan afmælis-
daginn. Mikið af starfandi fé-
lagsmönnum okkar er nú við
skyldustörf, þeir eru að elta
síldina raorðaustur í Kafi. Þeir
hafa einu sinni siglt í höfn sem
einn maður til að rétta hlut
sinn, þegar úrskeiðis gekk, en
-þeir sigla ekki að landi til að
sitja afmælishóf, hversu merkt,
sem það er. Það hefur því ver-
ið ákveðíð að fresta því, að
Mynd af fclagsfánanum.
minnast þessara tímamóta, þar
til þeir koma heim í jónafríið.
Það er og annað sem orsakar
það, að okkur er ekki kapps-
má'l, að efna til afmælishófs raú
strax. f byrjun næsta árs á
kvenfélagið Aldan, en það er
félag eiginkvenna okkar einn-
ig afmæli, 10 ára afmæli. Þetta
félag hefur alla tíð starfað af
miklum þrótti og áhuga og það
er nú svo, að mér finnst að
sjómannskonara sé einskonar
landformaður, og fyrst að
svona vill nú til að landfor-
mennirnir eiga afmæli innan
skamms líka, þá hefur verið á-
kveðið að sameinast um sjálft
hófið.
Morgunblaðið óskar öldunni
allra heilla í framtíðinni. Þjóð-
in öll stendur í þakkarskuld
við þá menn, sem þar hafa
starfað fyrr og nú.
Stofendur Oldunnar. Efsta röð, talið frá vinstri: Bergur Sigurðsson, Þorsteinn Þorsteinsson, Markús Bjarnason, Þorvaldur Jóns-
son, Þorlákur Teitsson, Pétur Þórðarson, Bergur Jónsson, Marteinn Teitsson. — Miðröð: Guðmundur Stefánsson, Páll Hafliða-
son, Guðmundur Kristjánsson, Hannes Hafliðason, Jens Nyborg, Pétur Þórðarson, Sigurður Símonarson. — Fremsta röð: Finn-
ur Finnsson, Sigurður Jónsson, Jón Þórðarson, Stefán Pálsson, Asgeir Þorsteinsson, Magnús Magnússon, Ellert Schram, Stefán
Snorrason, Björn Sveinsson.