Morgunblaðið - 01.11.1968, Qupperneq 10

MORGU'NBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. NÓVEMBER 1968
fl LANOSFUNDI fllÞÝDU-
„SKlRNARATHOFN
BflNDfllAGSINS”
Skipt um natn á Sósialistaflokknum og
stefnt út i jbröngo pólitiska einangrun
— segir Hannibal Valdimarsson, sem
sagt hefur af sér formennsku Alþýðu-
bandalagsins
Landsfundur Alþýðubanda
lagsins hefst í dag kl. 2. Svo
sem lesendum Mbl. er kunn
ugt hafa mikil átök átt sér
stað innan Alþýðubandalags
ins um langt skeið, en gera
má ráð fyrir, að línurnar
skýrist mjög á þessum lands
fundi.
Síðustu vikur hefur for-
maður Alþýðubandalagsins,
Hannibal Valdimarsson, gef-
ið ítrekaðar yfirlýsingar um
það, að hann hyggðist ekki
sækja þennan landsfund og
birtist slík yfirlýsing síðast
í viðtali við dagblaðið Vísi
í gær.
Mbl. sneri sér til Hanni-
bals Valdimarssonar í gær
og óskaði eftir því, að hann
gerði lesendum blaðsins
grein fyrir viðhorfum sín-
um til Alþýðubandalagsins,
bæði fyrr og nú. Hannibal
Valdimarsson varð við þeirri
ósk og í viðtalinu við hann,
sem hér fer á eftir, kemur
m.a. fram, að hann hefur í
dag sagt af sér formennsku
Alþýðubandalagsins.
f upphafi viðtailsins kvaðst
Hannibal Valdimarsson vilja
segja þetta um orsakir þess, að
hann féllst á að veita þetta við
tal: Ég ræð ekki yfir neinu dag-
blaði. Hins vegar hafa máletfni
Alþýðutoandalagsins aldrei ver-
ið neitt feimnismál, þau hafa
verið rædd fyrir opnum tjöld-
um og mætti það verða öðrum
stjórnmálaflokkum tfil fyrir-
myndar. Með því móti myndi
hinn almenni liðsmaður kynn-
ast imnri vandamáilum flokks-
ins betur. Ég sé því ekkert til
fyrirstöðu að ræða við hvað
folað sem er, um þetssi mál.
— Hvert var uppUafi þess,
að Alþýðubandalagið var stofn-
að?
— Miðstjórn Alþýðusamtoands
íslands gekk árið 1966 frá
mjög ítfarlegri atvinnumála-
stefnuskrá, sem samþykkt var
á ASÍ-þingi. Þiá var atvinnu-
ástandið á Vestfjörðum, Norð-
urlandi og Austfjörðum mjög
alvarlegt, ekki ósvipað því, sem
það er nú, og miðstjórn ASÍ
vildi kanna alla möguleika á
því að fá aðstöðu til að fram-
kvæma þessa stefnuskrá í at-
vinnumálum.
>á var samþykkt í miðstjórn
ASÍ að rita öllum vinstri flokk
unum bréf, þ.e. Framsóknar-
flokknum, Alþýðuflokknum,
Þjóðvarnarflokknum og Sósíal-
istaflokknum, og leita eftir
stuðningi þeirra við að fram-
kvæma þessar tillögur í at-
vinnumálum gegn því, að
verkalýðssamtökin veittu
þeim allt það traust og þann
stuðning, sem þau gætu, tfil þess
að hrinda þessum tillögum í
framkvæmd. Má segja, að þetta
hafi nánast verið tilboð um
það, að þessir flokkar mynd-
uðu ríkisstfjórn með verka-
lýðssamtökin að bakhjarli, eink
um þó að því er snerti fram-
kvæmd atvinnumálatillagna
okkar.
Allir þessir flokkar svöruðu
neitandi, nema Sósíalistaflokk-
urinn. Hann kvaðst reiðutoúinn
tfil þess að beita sér af a.lefli
fyrir framkvæmd þeirra að-
gerða í atvinnumálum, sem
ASÍ hefði á sinni stefnuskrá
Um þetta leyti samdi svo Al-
þýðuflokkurinn við Framsókn-
arflokkinn um kosningabanda-
lag í kosningunum vor|i 1956.
Það kosningabandalag vildi ég
ekki styðja, taldi það engan lýð
ræðislegan grundvöll hafa, þar
sem allar áætlanir þess mið-
uðu að því að fá þingmeiri-
hluta, þótt menn gerðu sér ekki
vonir um stfuðning nema rúm-
lega þriðjungs kjósenda. Með
þessu fannst mér Alþýðuflokk-
urinn líka stíga allstórt spor til
hægri, en áður en þetta gerð-
i’st hafði það einmitt verið
ágreiningsefni milli mín og for-
ustumanna Alþýðuflokksins, að
hann væri orðinn of hægri sinn
aður. Um vorið 1956 var Al-
þýðutoandalagið svo stfofnað,
sem eins konar mótle.ikur
gagnvart hræðslubandalaginu,
með samkomulagi nokkurra
vinstri jafnaðarmanna og for-
ustu Sósíalistaflokksins.
— Voruð þið ekkert hræddir
við reynslu Héðins Valdimars-
sonar af samstarfinu við
kommúnista 1938?
— Það hafði svo margt
breyzt síðan þá. Sósíalistfaflokk
urinn sjálfur var farinn að lið-
ast sundur í þrjá eða fjóra
’hluta og við gerðum okkur því
vonir um að takast mundi að
ná betra samstarfi við ein-
hvern hluta hans en Héðni hafði
tekizt.
— Siðan gengur Alþýðu-
bandalagið í fyrsta sinn til kosn
inga 1956, og vinstri stjórnin er
mynduð upp úr því.
— Já, sá breiði grundvöllur
vinstri manna í landinu, sem
ég hafði talið æskilegan hafði
að vísu ekki fengizt en undir-
tekfcír kjósenda við málflutn-
ing Alþýðubandalagsins voru
góðar og sönnuðu, að það var
hljómgrunnur fyrir aukinni
samstöðu og nánara samstarfi
vinstri manna í landinu.
Fyrir kosningamar 1966 var
málefnagrundvölkir Alþýðu-
bandalagsins fyrst og fremstf
atvinnumálastefnuskrá ASÍ.
En við hverjar kosniragar, sem
fram fóru frá 1956 til 1967 var
alltaf gert málefnalegt sam-
komulag fyrir hvert kjörtímábil
fyrir sig. Einar Olgeirsson hef-
ur bæði í grein í tímaritinu
Rétti og í viðtali í Ríkisútvarp-
inu lýst kröfuhörku og ófoil-
girni okkar Alfreðs Gíslasonar
í þessum málefnasamningum,
og hygg ég, að hvorugur okk-
ar telji ástæðu til að vera
óánægðir með þann yitnis-
burð. Það er vissulega rétt, að
við héldum oft fast á málum
en þó vildi Sósíalistaflokkur-
inn alltaf heldur ganga að kröf
um okkar, en slítfa samstarfinu.
Sú afstaða byggðist auðvitað
á þeirra mati, en ekki okkar.
Ef ekki hefði verið gengið að
kröfum okkar hefði samstarf-
inu verið slitið.
— Hvenær var svo farið að
tala um myndun stjómmála-
flokks úr Alþýðubandalaginu?
— Þegar menn höfðu átt
slíkt samstarf alllengi, voru
ýmsir þeirrar skoðunar, bæði
innan Sósíalistaflokksins og
meðal okkar, að eðlilegast væri
að breyta þessum kosningasam
tökum í formlegan skipulags-
bundinn flokk. Mig minnir, að
það hafi verið á árinu 1965,
sem nefndir voru skipaðar til
að hefja viðræður um þessi
mál. Það kom fljótt í ljós, að
forusta Sósíalistaflokksins var
mjög á verði um það, að sá
skipulagsbundni flokkur, sem
til yrði, hlyti undir öllum kring
umstæðum að verða marxíst-
ískur flokkur, og það má því
segja að í full tvö ár, hvorki
gekk né rak í þessum samn-
ingum. Það mátti þó öllum
ljóst vera, að hér þurfti að
finna flokkslegt form, þar sem
svo væri hátt tfil lofts og vítt til
veggja, að rúm væri fyrir
vinstri sinnað fólk með ýmis
Hannibal Valdimarsson
konar skoðanablæforigði. Að
öðrum kosti væri tilgangi okk-
ar a.m.k. ekki náð.
Þegar borgarstjórnarkosning-
ar fóru í hönd 1966 var auð-
fundið, að Alþýðulbandalagið
átti ríkan og góðan hljómgrunn
í Reykjavík og var þá stofnað
með mikhim glæsitorag, Alþýðu
bandalagið í Reykjavík, sem
fékk á skömmum tíma .geysi-
marga meðlimi, og sérstaklega
var áberandi mikið af ungu
fólki, sem nú kom inn í rað-
irnar. Félagið starfaði af mikl-
um þrótti, og úrslitin í borgar-
stjórnarkosningunum urðu all-
glæsilegur sigur fyrir Alþbl.
Við þetta óx mönnum mjög
bjartsýni um það, að það væri
þess vert að breyta kosninga-
samtökunum í fastmótaðan
flokk og var þá gengið í það að
stofna Alþýðutoandalagsfélö'g
víðs vegar um landið.
— Hvemig var aðstaða ykk-
ar samstarfsaðila Sósíalista-
flokksins í þeim efnum?
— Aðstaða okkar og Sósíal-
istaflokksins var auðvitað
gjörólík að því leyti, að þeir
höfðu sinn flokk bæði í Reykja
vík og víðs vegar um landið
en við vorum nokkrir óskipu-
lagsbundnir einstaklingar.
Þetta leiddi til þess, að mjög
mikill hluti af því fólki, sem
stofnaði félögin var að megin-
uppistöðu foru'stulið Sósíalista-
flokksins á hinum ýmsu stöðum
út um land.
— Hvemig gekk svo sam-
starfið innan Alþýðubandalags-
félaganna?
— Það kom fljótt í Ijós, t.d. í
hinu fjölmenna og blómlega fé-
lagi í Reykjavík, að erfitt var
að starfa vegna sífelldra og
þreytandi málamiðlunarstarfa,
sem forustumenn félagsins
urðu að standa í, auk þess að
halda uppi lífræn’U félagsstarfi.
Samt sem áður var boðað til
landsfundar, þar sem fulltrúar
voru komnir frá öllum Alþýðu
bandalagsfélögum og gengið
tfrá lögum og stefniuskrá fyrir
Alþýðubandalagið sem stjórn-
málasamtök, þó þannig, að
heimilt var, að menn væru
áfram í Sósíalistaflokknum eða
Þjóðvarnarflokknum og öðrum
stjórnmálasamtökum, sem
menn höfðu verið í. Þetta var
að sjálfsögðu mjög óvenjulegt
ákvæði í lögum stjórnmálasam
taka.
— Þú varst kosinn formaður
Alþýðubandalagsins á þessum
landsfundi.
— Já, ég var einróma kosinn
formaður Alþýðubandalagsins
og Lúðvík Jósepsson, varafor-
maður þess. Þegar flokksþing
Sósíalistaflokksins hófst
skömmu eftir landsfund Al-
þýðubandalagsins gekk ég á
fund Lúðvíks Jósepssonar og
beindi þeim tilmælum til hans,
að hann gæfi ekki kost á sér
til að verða endurkjörinn vara
formaður Sósíalistaflokksins,
þar sem hann væri nýkjörinn
varaformaður Alþýðutoandalags
ins. Við þessum tilmælum varð
hann ekki. Hann hefur síðan
verið varaformaður tveggja
stjórnmálasamtaka, Alþýðu-
bandalagsins og Sósíalistaflokks
ins. Ýmsir fleiri af forustu-
mönnum Alþýðutoandalagsins
hafa jafnframt gegnt ábyrgðar-
miklum trúnaðarstörfum fyrir
Sósíalistaflokkinn. Þetta tvö-
falda kerfi tel ég, að ihafi gefizt
mjög illa.
— Hver varð svo framvinda
mála að loknum landsfundin-
um?
Strax eftir landsfundinn
kom það í ljós, að mjög var
haldið fast á því, að réttir menn
úr Sósíalistaflokknum fengju
í hendur alla valdaaðstöðu í
Alþýðutoandalaginu. Guðmund-
ur Hjartarson, sem lengi hefur
verið leiðandi maður, sérstak-
lega í fjármálastarfi hjá Sósíal-
istaflokknum, var gerður að
formanni framkvæmdastjórnar
Alþýðubandalagsins og Lúðvík
Jósepsson kjörinn formaður
þinigflokksins. Einnig var hald
ið mjög fast á því, að til laun-
aðra áhrifastarfa, sem Alþingi
kýs til, svo sentf til bankaráð-
anna, væru einungis valdir
menn úr innsta hring Sósíal-
istaflokksins, Einar Olgeirsson
í bankaráð Landsbankans,
Ingi R. Helgason í bankaráð
Seðlabankans, Lúðvík Jóseps-
son í bankaráð Útvegs-
bankans, og um skeið var
Guðmundur Hjartarson í banka
ráði Búnaðarbankans. Þetta er
aðeins sýnishorn af því hvern-
ig öllum áhrifa- og trúnaðar-
störfum var haldið til haga fyr-
ir ráðandi menn Sósíalista-
flokksins.
í rauninni má segja, að eftir
að málin voru komin á það stig
að mynda skyldi skipulagsbund
inn stjórnmálaflokk fara þeir í
Sósíalistaflokknum að gæta þess
vandlega, að í öllu sé stefnt að
þeim markmiðum, sem fyrir
þeim vaka, og það er fyrst og
fremst myndun marxistísks
flokks, sem arftaka Sósíalista-
flokksins. Og í rauninni þarf
engan að undra þó að þeir
menn innan Alþýðubandalags-
ins, sem frá öndverðu höfðu
gert það upp við sig, að þeir
ættu ekki heima í Sósalista-
flokknum, snerust til varnar
gegn því að Alþýðubandalagið
yrði slíkur flokkur, í raun og
veru aðeins Sósíalistaflokkurinn
undir nýju nafni. Öll þróun
mála innan Alþýðubandalags-
ins hefur stefnt í þá átt að
þrengja sviðið. Ef skipulags-
bundinn flokkur yrði myndað-
ur skyldi það vera harðsoðinn
sósíalistaflokkur með sfcerku
miðstjórnarvaldi. Þessar línur
skýrðust fyrir mönnum í einu
vetfangi, nokkru fyrir síðustu
alþingiskosningar, þegar lang-
varandi starfi uppStillinga-
nefndar í Reykjavík, lýkur með
því, að kommúnistum einum
var raðað í svo til hvert ein-
asta sæti á þeim framboðslista,
sem þá sá dagsins ljós. Það var
strax bent á það, að þetta væri
ekki listi Alþýðubandalagsins,
þetta væri einvörðungu fram-
boðslisti Sósíalistaflokksins. Og
það var síður en svo, að allir
innan þess flokks ættu þar full
trúa, til þess var hann alltof
einstrengingslegur.
— Og þá kemur I-listinn
fram.
— Já, þessi vinnubrögð leiddu
til þess, að fjöldi Alþýðubanda
lagsmanna í Reykjavík, bæði
innan og utan Sósíalistaflokks-
ins, skoruðu á mig að taka sæti
á lista fyrir Alþýðubandalagið
í Reykjavík. Ekki þarf að lýsa
þeirri hatrömmu baráttu, sem
Þjóðviljinn og forusta Sósía-
listaflokksins yfirleitt hófu
gegn því framboði. Það voru
þeir, sem kröfðust þess af yfir-
kjörstjórn í Reykjavík, að fram
boðslistinn yrði úrskurðaður
utan flokka, og það voru lög-
fræðingar Alþbl. í Sósíalista-
flokknum, sem fengu því fram
gengt aS ég hef kjörbréf sem
utan flokka þingmaður, þrátt
fyrir það, að Landskjörstjórn
og síðar Alþingi staðfestu, að
framboð mitt væri skv. lands-
lögum framboð Alþýðubanda-
lagsins. Úrslit kosninganna í
Reykjavík, þar sem I-listinn
fékk hálft fjórða þúsund at-
kvæða sýndu enn sem fyrr, að
sameining vinstri manna undir
forustu annarra en kommúnista
á víðtækan hljómgrunn og er
sízt ástæða til að ætla, að þau
viðhorf hafi breytzt síðan.
Allt frá því, að þessi atburð-
ur gerðist og fram til dagsins
í dag hefur málgagni Sósíalista
flokksins, Þjóðviljanum, verið
beitt þannig gegn mér, sem
væri ég fjandmaður Sósíalista-
flokksins númer 1, en ekki sam
starfsmaður þeirra í skipulags-
bundnum stjórnmálasamtökum,
Alþýðubandalaginu. Öll vinnu-
brögð ráðandi manna Sósíalista
flokksins innan Alþýðubanda-
lagsins gagnvart mér hafa í
flestu verið í fullu samræmi við
afstöðu Þjóðviljans. En það
skiptir þó ekki megin máli.
Hitt er aðalatriði málsins, að
hversu blítt, sem að mér hefði
verið látið, hefði ég aldrei gerzt
þátttakandi í stjórnmálaflokki
af sömu gerð og Sósíalistaflokk
urinn, sem allir vita að frá önd
verðu hefur verið í reynd
kommúnistaflokkur. Ég hef
aldrei farið leynt með það, að
ég aðhyllist lýðræðissósíalisma
enda hef ég aldrei látið mig
nokkru skipta ásakanir um ann
að, og Mbl. hefur ekki tekizt
að breyta þessari staðreynd.
— Og hvernig horfa svo mál
in viff í dag, þegar nýr lands-
fundur Alþýffubandalagsins
kemur saman?
— Mér var fyrir alllöngu
ljóst, að hið endurskipulagða
Alþýðubandalag mundi ekki
verða stjórnmálaflokkur að
mínu skapi, og ráðamenn hans
slíkir, að ég kysi ekki að eiga
náið samstarf við þá. Ég tel það
augljóst, að í stað þess, aff ég
vildi stefna aff frjálslyndu og
víðtæku samstarfi vinstri sinn-
affra manna og afla í landinu
sé nú stefnt af ráðandi mönn-
um Alþýffubandalagsins og Sós
íalistaflokksins út í þrönga póli
tíska einangrun, sem ég vona
aff engir fylgi þeim út í affrir
en þeir, sem í slíkri liðssveit
eiga heima sökum sameigin-
legra lífsskoffana. Margir bíða
nú átekta, og ekki aðeins sam-
starfsmenn Sósíalistaflokksins
innan bandalagsins, heldur
einnig mikill fjöldi fólks, sem
fylgt hefur Sósíalistaflokknum,
treystir sér nú ekki til að hefja
með þeim eyðimerkurgönguna.
Ég hefi tekið ákvörðun um það
að eiga engan hlut að þeim
landsfundi Alþýðubandalagsins,
sem hefst í dag. Ég tel aug-
Ijóst, að þar verði ekki stofn-
aður neinn nýr stjórnmálaflokk
Framliald á bls. 27