Morgunblaðið - 01.02.1969, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 1. FEBRÚÁR 1969
13
Astæðurnar fyrir
þátttðku Noregs
Eftir Cuttorm Hansen varaformann
þingflokks norskra jafnaðarmanna
áframhaldandi
Á sl. ári fóru fram miklar
og almennar umræður víðs
vegar um Noreg um áfram-
haldandi þátttöku landsins
í Atlantshafsbandalaginu. Hér
fer á eftir athyglisverð grein
eftir Guttorm Hansen, vara-
formann þingflokks norskra
jafnaðarmanna og formann
norsku Atlantshafsnefndar-
innar síðan 1966, en hann
hefur haldið erindi um NATO
víða í Noregi og þá einkum á
meðan áframhaldandi aðild
landsins að NATO var til um
ræðu í Stórþinginu í fyrra.
í greininni hér á eftir skýr-
ir Hansen frá þeim umræðum,
sem áttu sér stað í Noregi, og
metur gildi þeirra, er hann
telur hafa verið mjög mikils
vert. Ennfremur fjallar hann
almennt um öryggismál
Noregs og kannar þær ástæð-
ur, sem hann telur liggja til
grundvallar áframhaldandi
þátttöku lands síns í NATO,
en einnig hvort aðrir mögu-
leikar séu raunhæfir í varnar
málum landsins. Þá kannar
hann viðhorfin í þessum mál-
um nú með tilliti til innrásar-
innar í Tékkóslóvakíu á sl.
ári.
Opinberar umræSur í Noregi
um Atlantshafsbandalagið náðu
hámarki í júní 1968, en miklar
umræður höfðu átt sér stað um
það um veturinn og vorið. 13.
og 14. júní var Hvít bók frá
ríkisstjórninni um áframhaldandi
þátttöku Noregs í NATO til um
ræðu í Stórþinginu f lok tveggja
daga umræðna bar einn af þing-
mönnum stjómarandstöðunnar
fram tillögu um, að Noregur
segði sig úr NATO eins fljótt og
unnt væri eftir 24. ágúst 1969.
ASeins 6 af 150 þingmönnum
greiddu atkvæði með þessari til-
lögu. Yfirnæfandi meirihluti
þingmanna veitti þannig ski'lyrð-
islaust Hvítu bókinni samþykki
sitt, en niðurstöður hennar voru
þessar: „Áframhaldandi þátttaka
í Nato mun halda við þeirri
stefnu til tryggingar öryggi Nor
egs, sem afmörkuð var 1949 af
ríkisstjórninni og Stórþinginu og
ríkisstjórnin hefur síðan fylgt
og notið þar mikils meiri hluta í
Stórþinginu. Ríkisstjórnin er
þeirrar skoðunar, að ekkert það
sé fyrir hendi við núverandi
kringumstæður, er réttlæti það,
að lagðar séu fram tillögur um
breytingu á stöðu Noregs gagn-
vart hinu vestræna varnarbanda
lagi.
KÖNNUN UMRÆÐNANNA
Þýðir þetta, að mikill meiri-
hluti fólks í Noregi sé fylgjandi
sama ástandi og áður? Slíka á-
lyktun kýnni að mega draga af
atkvæðagreiðslunni í Stórþing-
inu, en könnun á umræðunum
um NATO 1967—1968 sýnir, að
skoðanir voru miklu margbreyti
legri en svo og að sú almenna
tilhneiging, sem kom fram í um-
ræðunum, einkenndist alls ekki
af því, að menn væru fylgjandi
sama ástandi og áður. Þær voru
þvert á móti ríkar af tilfinningu
fyrir breytingum og nýjum hug-
myndum, hve reiðubúnir menn
voru til þess að hugsa til fram-
tíðarinnar með skapandi hugar-
fari og umfram allt af áhuga á
því að draga úr spennu í sam-
skiptum austurs og vesturs.
Margt hefur breytzt frá því í
júní og ég mun síðar snúa mér
að því ástandi, sem skapazt hef-
ur eftir innrás VaPsjárbanda-
lagsríkjanna í Tékkóslóvakíu 21
ágúst. En fyrst langar mig til
þess að taka til athugunar um-
ræðurnar um NATO, eins og þær
þróuðust um veturinn og vorið
fram ti'l þess, að atkvæðagreiðsl-
an fór fram í Stórþinginu 14.
júní.
f mörg ár beindist athygli al-
mennings ekki í verulegum mæli
að þátttöku Noregs í NATO. Að-
eins fámennur hópur fólks, sem
andvígt var þátttöku í NATO,
reyndi stöðugt að fá því fram-
gengt, að aðild Noregs yrði
rædd opinberlega með tilliti til
þess að ganga úr bandalaginu,
en hlaut litlar undirtektir. Síð-
ari hluta vetrar 1968 hófust
NATO af ástæðum, sem ekki er
erfitt að gera sér grein fyrir.
Tuttugu ára tímabili óriftaníegr
ar aðildar að NATO lýkur 24.
ágúst 1969 og af þeirri ástæðu
var hvatt til opinskárra og
hleypidómalausra umræðna bæði
af hálfu ríkisstjórnarinnar og
Stórþingsins. Frá þeim degi geta
aðildarríkin sagt sig úr banda-
laginu samkv. samningi þess
með eins árs fyrirvara. Það var
því mjög eðlilegt, að spurningin
um áframhaldandi þátttöku Nor-
egs yrði tekin til umræðna.
MIKILSVERÐAR UMRÆÐUR
Hreyfing, sem Kallaði sig „Nor
egur úr NATO“ var stofnuð af
fólki með mismunandi pó'litískar
tilhneigingar og al'l margir
menntamenn og forystumenn
æskulýðsfélaga tóku þátt í henni.
Allan veturinn og vorið áttu al-
mennir fundir sér stað um allt
landið og voru þeir að nokkru
skipulagðir af stjórnmálaflokk-
unum en að nokkru af öðrum að-
ilum. Sjónvarp og útvarp fluttu
röð af þáttum um NATO, margir
bæklingar og bækur voru gefn-
ar út og aragrúi af greinum í
b'Iöðum og tímaritum, Ég ætla
nú að minnast stuttlega á þau
atriði sem aðallega voru tekin
fyrir og bæta við nokkrum sjón-
armiðum frá eigin brjóstl.
Meginskoðun mín er sú, að
þessar umræður hafi í heild ver
ið mjög mikils verðar. Þátttak-
endur í þeim skiptust á upplýs-
ingum og þannig gafst fólki með
mismunandi skoðanir tæki-
færi til þess áð leggja það til
málanna, sem því bar í brjósti
og bera saman sín rök og ann-
arra. Þessar umræður leiddu
einnig í ljós, að mikil þörf er
á því, að fræða almenning bet-
ur um NATO. Eftir fremur æs-
ingakenndar og tilfinninga-
INATO
kenndar umræður í fyrstu, urðu
þær hófsamari og ýkjur og lýð-
skrum áttu sér þar engan vett-
vang.
Snemma í þessum umræðum
var eftirfarandi spurning borin
fram: Hvað merkir dagsetning-
in 24. ágúst 1969 í raun og veru?
Sú skoðun virðist útbreidd —
hvort sem einhverjir hefðu stutt
að því að ásettu ráði eða ekki —
að árið 1969 yrðu aðildarríkin
að endurnýja þátttöku sína, ef
þau vi'ldu halda áfram að vera í
NATO. Smám saman varð unnt
að gera það ljóst, að þ@ð sem
byrjar 1969 er aðeins rétturinn
til þess að segja sig úr banda-
laginu með eins árs fyrirvara.
Land, sem vill halda áfram þátt
töku sinni eftir framangreindan
dag þarf ekki að staðfesta hana
eða gera neinar aðrar ráðstaf-
anir. Ég vil lík bæta því við,
að rétturinn til þess að segja
sig úr bandalaginu er auðvitað
ekki takmarkaður við árið 1969
heldur viðheldur gildi sínu hve-
nær sem er eftir 24. ágúst það
ár. Svo framarlega sem mér er
kunnugt um, hefur ekkert
NATO ríki komið fram með til-
lögu um annað óriftanlegt aðild
artímabil. Norska ríkisstjómin
hefur ekki gefið neinum ástæðu
til þess að halda, að hún hafi í
hyggju að skuldbinda Noreg fyr
ir lengra tímabil en eitt ár í
einu.
ÖRYGGI ÞJÓÐARINNAR
Spurningin um öryggi Nor-
egs — þar á meðal aðrir mögu-
leikar en NATO — varð mið-
punktur umræðnanna. Það varð
mjög augljóst, að áhuginn beind
ist að því, hvaða öryggisráðstaf
anir ættu að koma í staðinn fyr-
ir NATO, ef Noregur gengi úr
bandalaginu. Þessari spurningu
er ekki unnt að ýta auðveld-
lega til hliðar né heldur er það
skynsamlegt að teygja hana á
langinn fyrir umræður siðar og
fullyrða, að það sem máli skipti
nú, sé að ganga úr NATO. Fólk
vísaði því beinlínis á bug að
hlusta á þess konar röksemdir.
Persónulega er ég glaður yfir,
að þetta viðhorf kom svo greini
lega í ljós, sökum þess að það
sýnir að flest fólk telur öryggi
þjóðar okkar mikið alvörumál.
Jafnvel þó að suimir haldi á-
fram að vera í vafa um NATO
með núverandi fyrirkomulagi,
þá eru þeir ekki reiðubúnir til
þess að leggja út í ævintýri, sem
hafa myndi í för með sér, að
Noregur — að því er öryggi snert
ir — tæki sér eins konar frí fram
til 1970, á meðan aðrir deila um
aðrar lausnir. Samtímis ættum
við, sem erum fylgjandi áfram-
haldandi þátttöku í NATO eftir
1969, að hafa í huga þá stað-
reynd, að lifandi áhugi er fyrir
hendi á annarri lausn á meðal
þeirra, sem í alvöru gagnrýna
núverandi stefnu Noregs í ör-
yggismálum.
HLEYPIDÓMALAUSIR EN
VAKANDI
Umræðurnar um aðrar lausn-
ir fela það ekki nauðsynlega í
sér, að Noregur eigi að ganga
úr NATO. Þær þýða það, að
þær miklu breytingar og sú mik-
ilvæga þróun, sem átt hefur sér
stað í alþjóðamálum, geri athug
un á öðrum möguleikum nauð-
synlega. Innan NATO-ríkjanna
hafa þær raddir komið fram,
sem fylgjandi eru, því, að Atl-
antshafsbandalagið verði endur-
sklpulagt. Við skulum framar
öllu vera hleypidómalaus og
taka þátt í þessum umræðum.
Ég myndi t.d. vilja nefna
skýrslu um evrópskt öryggis-
kerfi, sem utanríkismálastofnun
Frakkl. hefur komið fram með.
Án þess að ég vilji taka afstöðu
með eða á móti þessari sérstöku
áætlun, finnst mér það athyglis-
vert, að núverandi norðurhli’ð
NATO virðist alls ekki hafa ver
ið tekin með. Þetta sýnir okkur,
hvað gæti gerzt, ef við — sem
þjóð — værum ekki reiðubúin
til þess að taka þátt í umræðun-
um og áætlanagerðum um aðrar
lausnir á öryggisvandamálinu.
ÁN UNDIRBÚNINGS
í sambandi við þær umræður
sem nú fara fram um öryggi
okkar, hefur því verið haldið
fram, að Noregur búi ekki leng
ur við hernaðarlega hættu, þ.e.
a.s. að sovézk árás á Noreg sé ó-
hugsandi. Af þessari ástæðu get
um við endurskoðað öryggismála
stefnu okkar og treyst á þá til-
hneigingu til þess að draga úr
spennunni milli austurs og
vesturs, sem nú verður vart í
Evrópu. Svarið við þessari rök-
semd er samt sem áður það, áð
öryggismálastefna verður ekki
framkvæmd undirbúningslausit,
né heldur getur ríki einfaldlega
lagt öryggismál á hilluna sem
mönnum finnst, sem dregið hafi
úr pólitískri spennu.
„Öryggismálastefna" í norsk-
um skilningi þess hugtaks merk
ir stefnu, „sem miðar að því að
koma í veg fyrir að hindra önn-
ur lönd í því að freista þess að
þröngva vilja sínum upp á okk-
ur, annað hvort með því að beita
okkur ofbeldi eða með pólitísk-
um þvingunum, sem byggjast
á möguleika á beitingu ofbeld-
is.“ Þessa skilgreiningu gaf Ol-
av Brudtland fyrir skömmu í
bók sinni „Endurmat á öryggis-
málastefnunni" og er að mínu
viti góð skilgreining. Noregur
getur ekki í ljósi þessarar skil-
greiningar grundvallað öryggis-
málastefnu sína á óljósri tilfinn
ingu fyrir minnkandi spennu,
enda þótt hreinn hernaðarlegur
viðbúnaður kunni að vera eitt-
hvað minni, þegar svo er ástatt.
Landfræðileg lega Noregs hef
ur gert landið miklu mikilvæg-
ara nú frá hernaðarlegu sjón-
armiði séð, heldur en hún vax,
er við gengum í NATO 1949. Á
meðan umræðurnar stóðu yfir,
heyrði ég hið gagnstæða sagt,
þ.e.s. að hernaðarlegt mikilvægi
okkar væri minna en áður. Ekk
ert gæti verið ósannana. Flota-
aukning Sovétríkjanna á Norð-
ur-íshafinu sl. 5—6 ár svo og
þróun bætts eftirlits og aðvör-
unarkerfis eru hvort tveggja
mikilvæg atriði, sem gera Nor-
eg hernaðarlega mjög mikilvægt
land.
í þessu sambandi langar mig
til þess að skírskota til ummæla
utanríkisráðherra Finnlands í
Nordisk Kontakt (No. 6, 1968):
.... Þróun síðustu ára í hern-
aðartækni hefur valdið því að
strandsvæðin á Norður-Kalott-
en — en annar hluti hans til-
heyrir Noregi en hinn Sovét-
ríkjunum — hafa stöðugt orðið
mikilvægari frá hernaðarlegu
sjónarmiði. Þetta á framar öllu
Guttorm Hansen
öðru við um hernaðarleg flug-
skeyti og uppsetningu þeirra
varðandi stefnu gagnvart skot-
mörkum og fyrir eftirlit með rat-
sjám. í minna mæli skiptir spurn
ingin um venjulega flotaher-
tækni þar einnig máli“.
BEZTA STEFNAN
Svo framarlega sem ég fæ séð.
er eina stefnan, sem veitt get-
ur Noregi nauðsynlegt athafna-
frelsi og varðveitt fullveldi
landsins, sú, sem nú er fylgt,
og hefur í för með sér aðild að
varnarbandalagi. Fyrirkomulag
bandalagsins getur verið með
mjög mismunandi hætti. Þeir at-
burðir kunna að eiga sér stað,
sem þvinga okkur til þess að
fara aðrar leiðir eða við kunn-
um jafn vel að leita þeirra sjálf-
viljug. En núverandi ástand fel
ur ekki í sér neina vissu fyrir
slíkum breytingum. Harmel
skýrslan hafði að geyma könnun
á stefnu sjálfs NATO og endur-
mat á núverandi verkefnum
bandalagsins. Þessi skýrsla var
samþykkt á ráðherrafundi Atl-
antshafsbandalagsins í desember
1967 og eina skynsamlega túlk-
unin á umræðum ráðsins er sú,
að aðildarríkin 15 hafi í hyggju
að halda bandalaginu áfram eft-
ir 1969. Þetta var líka niður-
staða Hvítu bókarinnar, sem
ríkisstjórnin gaf út, um áfram-
haldandi þátttöku Noregs í
NATO.
ÁHRIF AF TÉKKÓSLÓVAKÍU
Umræðurnar um aðild okkar
að NATO mótuðust allan tím-
ann af minnkandi spennu, sem
að því er haldið var fram, átti
sér stað í Evrópu. Þetta kom
fram í umræðunum, í blaðagrein
um, í útvarps og sjónvarpsút-
sendingum og þó einkum í um-
ræðunum í Stórþinginu í júní.
Ástandið í Evrópu virtist, eins
og það kom fyrir þá, hafa tekið
á sig sérstakan svip og sú spurn
ing var oft lögð fram, hvort
unnt væri að koma á öryggis-
kerfi, sem næði til Evrópu allr-
ar. Innrásin í Tékkóslóvakíu 21.
ágúst gjörbreytti þessari mynd
og varpar efa á þau sjónarmið,
sem komu upp snemma í fyrra
sumar. Margt fólk virðist vona
enn, að það eina sem breyta
þurfi sé tímataflan, þ.e.s. að
þróunin í Evrópu hafi verið taf-
in en ekki stöðvuð fullkomlega.
Það er enn of snemmt að
dærna um þetta atriði. Við vit-
um enn ekki, hvað innrásin raun
verulega mun boða eða til hvers
hún mun leiða. Afleiðingarnar
strax á eftir urðu þær að
minnsta kosti, að Sovétríkin
hafa komið í veg fyrir, að aust-
ur og vestur nálgist hvort ann-
að, og hafa gert það erfiðara að
viðhalda gagnkvæmum samskipt
um. Líklegt, er að minni ríkin
innan Varsjárbandalagsins verði
nú hikandi við að koma á tengsl
um, sem Sovétríkin telja hættu
leg fyrir öryggi sitt. Umræður í
Noregi um NATO munu að sjálf
sögðu verða fyrir áhrifum af því
sem gerðist í Mið-Evrópu í ág-
Framhald á bls. 17
Tidemand, varnarmálaráðherra Noregs og John Lyng utanríkis'
ráðherra á NATO ráðstefnu sem haldin var ekki alls fyrir
löngu.