Morgunblaðið - 11.02.1969, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. FEBRÚAR 1909.
15
Jóhann Hjálmarsson
skriíar um
BÓKMENNTIR
ffl r ®
Svu
ENN á ný hefur sænskur rit-
höfundur fengið bókmenntaverð
laun Norðurlandaráðs. Höfund-
urinn sjálfur, Per Olov Enquist,
er eftir viðtali í Dagens Nyheter
að dæma jafn forviða og margir
aðrir bókmenntamenn á Norður-
löndum. Enquist, sem fær verð-
launin fyrir skáldsögu sína Le-
gionarerna (Málaliðarnir), var
nýbúinn að taka við á'litlegum
verðlaunum í heimalandi sínu,
veittum 'af Litteraturfrámjandet
og nema þau 15.000 s. krón-
um. Nafni hans Sundman fékk
líka meiriháttar sænsk verðlaun
í fyrra um svipað leyti og Norður
landaráðsverðlaunin. Sænskir
skáldsagnahöfundar virðast því
ekki á flæðiskeri staddir, að
minnsta kosti ef þeir finna gaml
ar blaðaúrklippur á háaloftinu
hjá sér til að nota í skáldsögur,
eins og Indriði G. Þorsteinsson
sagði bæði í gamni og alvöru í
útvarpsþætti Ólafs Jónssonar um
bækur á sunnudaginn.
Úthlutunin virtist ekki koma
Indriða á óvart, enda hefur hann
illan bifur á Svíum að hætti
margra merkra manna hérlendis,
ekki síst rithöfunda, en Matt-
hías Johannessen átti bágt með
að skilja hvers vegna gengið var
framhjá einu höfuðskáldi Evrópu
að hans áliti, Dananum Thor-
kild Björnvig. Hann taldi einn-
ig að báðar íslensku bækurnar,
sem til álita komu: Márus á Vals
Gunnar Ekelöf
hamri og meistari Jón, eftir Guð
mund Gíslason Hagalín og Þjóf-
ur í Paradís eftir Indriða G.
Þorsteinsson, hefðu getað risið
undir verðlaununum. En að sjálf
sögðu vildu þeir Indriði og Matt-
hías ekki bera brigður á ágæti
skáldsögu Per Olovs Enquists,
því hvorugur mun hafa lesið bók
ina. Ólafur Jónsson benti rétti-
lega á að verðlaunaveitingin er
ekki einskorðuð við skáldskapar-
verk heldur koma til greina
hvers kyns bókmenntir, t. d. eins
og ritgerð Olofs Lagercrantz um
Dante.
Umræður þeirra félaga um
skáldskap og heimildaleg skáld-
skaparverk voru fróðlegar og
hvetjandi og gáfulegar eins og
vænta mátti. T.d. sagði Matthías,
að sér þætti lítið annað skáld-
skapur en ljóðlist en margt bók-
menntir annað en skáldskapur
og Indriði vildi líka skipa ljóð-
inu í fyrsta sæti á eftir skáld-
sögunni. í sambandi við heimilda
skáldskap, dokumentarisma, sem
Ólafi Jónssyni varð tíðrætt um,
minntist Matthías Johannessen
m.a á bandaríska rithöfundinn
Truman Capote, sögu hans: Með
köldu blóði. „Svona hafa fslend-
ingasögur verið skrif aðar, finnst
mér“, sagði Matthías, en Ólafur
Jónsson taldi rétt að benda á,
að bækur þeirra Enquists og
enn
Sundmans væru ólíkar. Sund-
man hefði lært af Snorra, gengi
upp í söguefninu, en saga En-
quists fjallaði meira um hann
sjálfan, tæki upp pólitíska um-
ræðu, væri „vísindaleg rann-
sókn“.
Það kom fram í umræddum út-
varpsþætti, sem er ekki veigalít-
ið atriði þótt flestum sé það ljóst,
að skandinavískar bækur hafa
verið teknar til ítarlegrar um-
ræðu áður en þær eru bornar
fram, hafa fengið jákvæða stund
um hástemmda gagnrýni, en ís-
lenskar bækur eru aftur á móti
þekktar af fáum utan íslands og
Per Olof Sundman
berast dómnefndarmönnum í hand
riti í misjöfnum þýðingum.
„Það er sama hvað þýðing
er vönduð, verkið verður
ekki sama“, sagði Indriði G.
Þorsteinsson, en Matthías Jo-
hannessen kvaðst hlakka til að
lesa þýðingu Ivars Eskelands á
skáldsögu Guðmundar G. Haga-
líns. Matthías kom með þá djarf
mannlegu tillögu til að hnekkja
Bernadottevaldinu að fá Færey
inga í nefndina, því þeir kynnu
íslensku. Það kom líka fram, að
nauðsyn væri að greiða fyrir
þýðingum með fjárframlögum af
opinberri hálfu, það væri ekki
verkefni Norðurlandaráðs eða
dómnefndarinnar.
Per Olov Enquist
Matthías Johannessen taldi
það ekki aðalatriði hvaða bók
fengi verðlaunin, heldur hitt að
með samkeppninni kynntist fólk
óneitanlega merkilegum ritum,
sem annars yrði hljótt um. Einn-
ig að sumar íslensku bókanna
hefðu komist á skandinavískan
markað fyrir tilstilli Norður-
landaráðs. Þarna er að sjálf-
sögðu tæpt á mjög þýðingarmiklu
atriði, og þá eru ekki síst gerð
ar strangar kröfur til dómnefnd-
armanna okkar Helga Sæmunds-
sonar ritstjóra og Steingríms J.
Þorsteinssonar, prófessors. Reynd
ar tíðkast það meðál Skandinava,
að skipt sé um menn í nefndinni,
ekki alltaf hafðir þeir sömu.
Eyvind Johnson
Vald þeirra er kannski stundum
meira en þeir geta risið undir?
Jafn ágætur rithöfundur og
Indriði G. Þorsteinsson sýndi
mikið lítillæti með því að segja,
að okkar bækur hafi ekki verið
nógu góðar til þess að hljóta
verðlaunin. Um það má deila
endalaust, en nokkrar afiburða-
bækur hafa flotið með héðan að
heiman. Ólafur Jónsson nefndi
tvö dæmi: Paradísarheimt, eftir
Halldór Laxness og ljóðabókina
Lauf og stjörnur, eftir Snorra
Hjartarson. Honum hefði verið
óhætt að nefna fleiri. „Ég held
að enginn útlendingur geti gert
sér grein fyrir hvers konar töfra
maður Halldór Laxness er“, sagði
Indriði, en Matthías áleit, að
Tarjei Vesaas
dómnefndin hefði ekki treyst sér
að veita nóbelsverðlaunahöfundi
lægri gráðu. Þættinum lauk með
þessum athyglisverðu orðum
Matthíasar Johannessens: „Ef við
fáum ekki verðlaunin fyrir ein-
hverja bók, þá fáum við þau
fyrir íslenska menningu, er það
ekki venjan?“
Þetta er að vísu hættuleg skoð
un, en raunsæ. Að vera enda-
laust litli bróðir norrænnar sam-
vinnu er frekar ókostur en bók-
menntalegur ávinningur. Reynsl
an hefur sýnt það. Við getum
Johan Borgen
ekki endalaust látið Skandinava
tileinka sér íslenskar fornbók-
menntir með bros á vör, en litið
um leið hornauga íslenskar nú-
tímabókmenntir. Vel á minnst!
Matthías taldi sjálfsagt, að dóm-
nefndarmenn væru allir læsir á
íslensku. Hvers vegna ekki? Þá
væri málið ef til vill leyst? Að
minnsta kosti eru gerðar þær
kröfur til okkar manna, að þeir
lesi skandinavísku bækurnar á
frummálunum.
Ég hef gerst fjö'lorður um
þennan útvarpsþátt vegna þess
að þar kom svo margt fram, sem
nauðsynlegt er að- við hugleið-
um. Vonandi særir það engan að
endurtaka hann við tækifæri,
vegna þess að margir eru syfjað-
ir á sunnudögum. Ég álít þenn-
an þátt Ríkisútvarpsins góða hug
mynd og gagnlega, og sama er
að segja um háskólaspjall Jóns
Hnefils Aðalsteinssonar, flutt
annan hvern sunnudag og oftast
með vönduðu efni.
Bókmenntaverðlaun Norður
landaráðs voru fyrst veitt 1962.
Níu höfundar hafa fengið þau
vegna þess að einu sinni var
þeim skipt milli tveggja: Heine-
Olof Lagercrantz
sens og Lagercrantz. Fimm Svi
ar hafa nú hlotið verðlaunin;
auk 01ofs Lagercrantz, Eyvind
Johnson, Gunnar Ekelöf, Per Ol
of Sundman og Per Olov En-
quist; tveir Norðmenn: Johan
Borgen og Tarjei Vesaas; einn
Finni Váinö Linna, og William
Heinesen, sem er kallaður dansk
ur rithöfundur vegna þess að
hann skrifar á dönsku, en er Fær
eyingur. Dómnefndina skipa tíu
menn, tveir frá hverju landi og
velja þeir tvær bækur hver. At-
kvæðagreiðsla mun vera flókin,
greidd atkvæði tvisvar eða þrisv
ar. íslenskar og finnskar bækur
mega vera eldri en norsku,
dönsku og sænsku bækurnar,
Váinö Linna
sem alltaf eru frá árinu á undan.
Það gefur íslendingum tækifæri
til að koma bókunum út í Skand
inavíu, svo þær þurfi ekki að
berast dómnefndarmönnum í
handritum, og þyrfti að endur-
skoða það mál sem fyrst. Eins
og fyrr er sagt horfir það öðru-
vísi við að fá bækurnar nýlegar
og ferskar, lesa um þær gagn-
rýni og fylgjast með viðtökum
þeirra meðal lesenda og bók-
menntamanna. Dómnefndarmenn
fá að vísu íslensku bækurnar
sendar geri ég ráð fyrir ásamt
þýðingunum. Og svo er það vanda
málið, sem ekki er lítilvægast,
að fá snjalla þýðendur til starfa
geta borgað þeim vel svo þeir
hafi nægan tíma. Ég hef nýlega
nefnt helstu þýðendur íslenskra
skáldverka hér í blaðinu, og mér
er kunnugt um að það eru sam-
viskusamir hæfi'leikamenn. En
ekki sakaði, að fleiri bættust í
hópinn. Ljóðabækur verða auð-
vitað seint færðar á skandinav-
ískar tungur án þess að margt
glatist. Ég nefni aðeins tvö ljóð
skáld, sem ég geri ráð fyrir að
erfitt sé að þýða á skandina-
vísk mál, þá Snorra Hjartarson
og Hannes Pétursson, sem báðir
hafa átt bækur í samkeppninni.
En er ekki kominn tími til að
hugleiða hvort rétt sé að sömu
mennirnir verði einráðir um val
íslenskra bóka. Mér skildist það
af fyrrnefndum útvarpsþætti að
eitthvað svipað hefði hvarflað
að mönnum í því sambandi. En
varla er ástæða til að óttast að
þeir Helgi Sæmundsson og Stein
grímur J. Þorsteinsson haldi ut
an með annað en gjaldgenga
vöru? Val þeirra í ár verður
ekki deilt um. Við getum verið
stolt af bókum þeirra Hagálíns
og Indriða.
Ekki verður að svo komnu
máli fjallað um þær bækur, sem
Skandinavar sendu til keppninn
ar. En væntanlega mun verða
gerð grein fyrir þeim í Morgun-
blaðinu.
Jóhann Hjálmarsson.
-r BORGARSTJÖRN
Framhald af bls. 5
fyrir þá, en láta þeim síðan dag
inn frjálsan. Rétt væri þó að út-
vega dvalarstað, sem þeir dveld
ust á, annað hvort til athugun-
ar eða til langframa.
Þá ræddi Páll einnig um þann
vanda, sem skapast víða í borg-
inni, þar sem þessir umkomuleys
ingjar sækja á. Sagði hann að
við hefði legið, að Hafnarbúð-
ir yrðu að loka matsölu sinni
vegna ásóknar þessara manna.
Sigurjón Björnsson (K) sagði,
að þessar umræður hefðu verið
hinar fróðlegustu og sér ti'l mik
illar ánægju, að þessi vandamál
væru rædd í borgarstjórninni.
Hér væri um að ræða vandamál
sem þyrfti að leysa. Borginni
bæri að vísu ekki beinlínis að
sjá um hæli fyrir þetta fólk,
sem ráfaði um göturnar að leita
sér að skýli, en vandamálið
snerti hana mjög. Félagsmálaráð
hefði mjög fjallað um þessi mál
og væru þau ekki óviðráðanleg,
hópurinn væri ekki nema 30
ti'l 40 manns. Sumir þessara
manna væru ólæknandi, og
þyrfti gæzluhæli fyrir þá
til langframa. Að lokum bar
Sigurjón fram ofangreinda til-
lögu, sem var samþykkt sam-
hljóða.
Bezta auglýsingablaðið